«…Ыллыыр кэрэ-нарын куолаhын Ыксатыттан истиэм диэн, Чуопчаарыйар чыычаахха Чугаhаары гыммыппар Тыалы кытта тыал буолан Тыа кэтэҕэр сүппүтэ, Ууну кытта уу буолан Улуу күөлгэ түспүтэ. Көмнөх түспүт ыллыгар Суолбун көрдөөн чуҥнаатым, Былыт саппыт былыргы Быыhын аhа сатаатым…»
Дэҥҥэ көстөр талаан, хомойуох иһин, бу орто дойдуга бэриллибит кэмэ кылгас буолар. «Туйаарыма куо», «Күннэтэ күүтэбин», «Сэргэ», «Бу улуукан киэһэҕэ» о.д.а. уостан түспэккэ бырааһынньык киэһэлэрин киэргэтэр, ыраах айаҥҥа айанныыр суоппар солбуллубат аргыһа буолар ырыалары ыллаан хаалларбыт Никииппэр Сэмэнэби ахтан-санаан ааһыахпытын баҕардыбыт. Командировкаҕа Ньурба Малдьаҕарыгар тиийэ сылдьан, чугас дьонун, үөлээннээхтэрин кытта кэпсэттибит.
1980 сыллар саҥалара. Сырдык күннээх сай ортото. Малдьаҕар орто оскуолатын иллээх-эйэлээх 8-с кылааһын уолаттара «Мы ищем таланты» диэн ыҥырыылаах плакакка харахтара хатанар. Гитара, барабаан тутуурдаах, ырыаһыт оҕолору көрө-көрө, «арай, биһиги маннык буолуохха…» дэһэллэр. «Оччотугар гитараны бэйэбит оҥостуохха!» — ыллыырга саамай баҕалаах уол этии көтөҕөр. Сотору кэминэн фанераны гитара быһыытынан быһан, жилканан кылын тардан «дьиҥнээх курдук» гитараны уларсыһа сылдьан тырыыҥкайдыыллар, пионерскай барабаны охсоллор, систиэринэ иһигэр киирэн ыллаан дуораһыталлар…
Ыллыыр ыра санааны оҕо эрдэҕиттэн иитиэхтии сылдьыбыт Никииппэр Сэмэнэп бэйэтин тула доҕотторун түмэн, кэлин «Мичээр» («Аргыс» бөл. – аапт.) диэн рок-бөлөҕү тэринэр. Кылааһынньыктара дэҥҥэ көстөр талааннаах табаарыстарыгар соппой уопсан айан-тутан, ыллаан-туойан бараллар, өрөспүүбүлүкэни биир гына аатыраллар.
Дьокуускайга кэнсиэртиэхпитин баҕарабыт
Никииппэр Сэмэнэп ырыаһыт доҕоро, мелодист Иван Тимофеев оҕо саастарын маннык ахтар:
- 1988 сыллаахха «Аргыс» диэн бөлөҕү тэрийбиппит. Иван Иванов, Данил Филиппов, Вячеслав Данилов баллара. Ким тугу сатыырынан — соло, бас гитараҕа, барабаҥҥа, вокалга арахсыбыппыт. Никииппэр барабааҥҥа үчүгэйдик оонньооччу… Бастакы ырыаларбыт «Сэргэ», «Күһүҥҥү сэбирдэх» этилэр, дьон ырыатын эмиэ ыллыырбыт. Никииппэр кэргэнин дойдутугар, Аканаҕа, барарыгар 7-8 ырыаны айан устарга сүбэлэспиппит. Кини аҕыс ырыаны айбыта, мин эмиэ аҕыһы. Ону барытын Никииппэр ыллаталаабыта, альбомугар киллэрбитэ. «Нуурал киэһэҕэ», «Туйаарыма», «Үрүҥ көмүс сыбаайба»… Оччолорго бу айымньыларбыт аатырыахтара диэн өйгө да суох. Биирдэ нуучча суоппарыгар олорсон хотуттан гастроллаан иһэбит. Никииппэр баар. Арай, киһибит араадьыйаҕа Никииппэр ыллыырын истэн, улаатыннарда. «Вот это песня, вот это голос!» дии-дии хайгыыр. Биһиги «ааптардар олоробут» диэн эппэтэхпит, бэйэ-бэйэбитин көрсөн эрэ кэбистибит. Оннук кини куолаһа күүстээх, ураты этэ.
Иван Тимофеев билигин даҕаны ырыа айар. «Аргыс» бөлөх, доҕордуулар муус устар саҕаланыыта Никиппэр Сэмэнэби үйэтитэр тэрээһиннэри оҥороору бэлэмнэнэллэр. «Биирдэ барбычча, Дьокуускайга кэнсиэртээри гынабыт» — диир Иван. Кини дьиэтигэр музыкальнай аппаратуралаах, «YAMAHA» электрогитаратын, синтезаторын кичэллээхтик харайа сылдьар эбит.
«Аргыс» салҕаныа
- Билигин эдэрдэр урукку ырыалы сөргүтэллэрин биһириибин. Холобур, Петр Кулаковскай «Күннэтэ күүтэби» ыллыыр. Ырыа иккис тыыннаныахтаах. Билигин оскуола оҕолорун гитараҕа үөрэтэ сылдьабыт. Бииргэ ыллаан саҕалаабыт дьон, кылааһынньыктар Никита Иванов (билигин Малдьаҕар баһылыга), Иван Иванов (оскуолаҕа үлэлиир) «ВИА» тэрийиэхпитин баҕарабыт. Иван сайын гараһын туран биэрэн, оҕолору дьарыктаан «Аргыс» бөлөҕү иккис тыынныахпыт. Тыыппалаах оҕолор бааллар.
Ырыа өлбөт тыыннаах
Билигин Никиппэр Сэмэнэп талааныгар сүгүрүйээччи элбэх. Социальнай ситимҥэ киниэхэ аналлаах бөлөх баар. Онон, кырдьык, ырыа өлбөт тыыннаах. Оттон ырыаһыт олоҕо кини үс оҕотугар, сиэннэригэр салҕанар.
Ыспыраапка
Семенов Никифор Никифорович (1962-2000) – айылҕаттан айдарыылаах ырыаһыт, мелодист. Ньурба оройуонун Малдьаҕар нэһилиэгэр төрөөбүтэ. 198ҕ сыллаахха «Сэргэ» диэн бастакы ырыатын айбыта. Айар үлэтин чыпчаала «Айтал», «Чолбон» рок-бөлөхтөрү кытта ыкса ситимнээх. Красноярскай, Юрмала, Москва, Санкт-Петербург, Нижнэй Новгород куораттарга, Бразилияҕа (1989) «Рок-Азия-1990» фестивалларга ситиһиилээхтик кыттыбыта. Олоҕун, айар үлэтин туһунан «Мин кэлиэҕим» диэн кинигэ 200ҕ сыллаахха күн сирин көрбүтэ.
Юлиан Семенов, Никииппэр Сэмэнэп уола:
- Аҕам туһунан ыраас сырдык оҕо саас өйдөбүлэ хаалбыт. Дьээбэлээх-хооболоох киһи этэ. Куруук тугу эрэ артыыстаан, дьон саҥатын үтүктэн биһигини үөрдэрэ күллэрэрэ. Аны санаатахпына пародист бэрдэ эбит. Биирдэ Саҥа дьылга эдьиийбинээн, балтыбынаан киэһэ оонньуу сырыттахпытына Дед мороз уонна Снегурочка киирэн кэллилэр! Биһиги соһуйуу бөҕө, бэлэх ылаары баҕа баһаам. Аҕам уонна ийэм сылдьалларын хантан билиэхпиний, дьонум үлэлэригэр бардахтара дии саныыр буоллаҕым. Ону, дьэ, балтым аҕабыт тарбаҕыттан билэн кэбиспитэ. Аҕам гитаратын, баянын тыаһа кулгаахпар билигин да иһиллэргэ дылы. Аҕам барахсан элбэххэ да үөрэппит эбит. Этэргэ дылы, сиргэ хайдах сылдьарга, дьоҥҥо сыһыаҥҥа, айылҕаны харыстыырга, тулуурдаах буоларга. Матассыыкылга тутуһан олорор буолуохпуттан окко-маска тэҥҥэ илдьэ сылдьара. Оттуу барарыгар ардыгар куотан эбитэ дуу, эбэтэр аһынан дуу, миигин уһугуннарбакка эрэ, матассыыкылын эһэн хоҥнон барарыттан уһуктааччыбын. Оо, дьэ мин ыксаан бөҕө. Ардыгар ситэн олорсорум, оттон сиппэтэхпинэ, нүксүччү туттан баран дьиэм диэки кэлээхтиирим. Мин 12 саастаахпар аҕам бу сиртэн барбыта… Ыал аҕатын эбээһинэһин толорооччу буолбутум. Мин кининэн киэн туттабын! Кини курдук улуу ырыаһыт Саха сиригэр өссө да суох дии саныыбын. Аҕам ырыаларын төһө кыайарбынан ыллаан, саҥа тыыннаан үйэтитэр сыаллаахпын. Ийэм кэпсииринэн аҕам «Сурэхпэр саспыккын», «Маҥнайгы уураһыы» ырыаларын ордук сөбүлээн ыллыыра. Билигин мин ордук «Оҕо саас», «Сэргэ», «Сүрэхпэр саспыккын», «Бу улуукан киэһэҕэ», «Мин былыргы тапталым…» ырыалары толоробун.
Хаартыскалар Иван Тимофеев, Иван Иванов тус архыыптарыттан киирдилэр