Соторутааҕыта СӨ Гражданскай уопсастыба институттарын сайдыытын министиэристибэтин ааспыт сыллааҕы отчуотугар сылдьан, дьон санаатын иһиттим.
edersaas.ru
Кылгас кэм иһигэр үлэлээбит министиэристибэҕэ истиҥ иһирэх тыл бөҕөтө анаммыта. Ол кистэлэҥэ тугуй? Бу туһунан миниистир Анатолий БРАВИННЫЫН кэпсэтиибитин түһүмэхтэргэ арааран билиһиннэриим.
Уопсастыбанньыгы хамсатар күүс
— Гражданскай уопсастыба институттарын сүрүннээн НКО (коммерческайа суох тэрилтэ) сирэйдиир. Бүгүҥҥү күҥҥэ Саха сиригэр төһө коммерческайа суох тэрилтэ баарый?
— Сыл саҥатыгар 2128 НКО (коммерческайа суох тэрилтэ) баар. Онтон 166 — 2017 сыллаахха тэриллибит. 1900 – социальнай хайысхалаах НКО.
2016 сыллаахха Ил Дархан Егор Борисов Гражданскай уопсастыба институттарын сайыннарыы министиэристибэтин коммерческайа суох тэрилтэлэри сайыннарыыга усулуобуйа тэрийэр былаас уорганын быһыытынан тэрийбитэ. Уопсастыбанньыктар бэйэлэрин бырааптарын уонна эбээһинэстэрин өйдүүр гражданнарынан буолалларын ситиһээри. Араас таһымнаах кэпсэтиилэргэ дьон үксүгэр бырааптарын инники күөҥҥэ туталлар. Эбээһинэстэрин туһунан сороҕор умналлар. Ол эбэтэр гражданскай уопсастыба ортотугар сылдьар, дьону кытта алтыһар киһи тустаах эбээһинэстээҕин өйдүөхтээх. Коммерческайа суох тэрилтэлэр уопсастыба сайдыытыгар оруоллара сүҥкэн.
Министиэристибэ боломуочуйатыгар коммерческайа суох тэрилтэлэри кытта үлэни тэҥэ нэһилиэнньэ правовой култууратын үрдэтии, адвокат босхо көмүскэлин, сууттарга присяжнай сэтээтэллэр институттарын тэрийии киирэр. Ону тэҥэ өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна улуустааҕы административнай уонна саастарын ситэ илик оҕолор дьыалаларын уонна кинилэр бырааптара көмүскэллээх буолуутугар үлэлиир хамыыһыйалар үлэлэрин өйүүбүт. Бу киһи көҥүлүн уонна быраабын көмүскээһин гражданскай уопсастыба институттарынан буолаллар.
— Коммерческайа суох тэрилтэлэри сыл аайы гранынан бэркэ өйүүгүт…
— Ааспыт сылга социальнай хайысхалаах коммерческайа суох тэрилтэлэргэ 7 куонкурус ыытыллыбыта. Онно 297 бырайыактан 55,6 мөл. солк. суумаҕа 103 бырайыак кыайыыны ситиспитэ. Ол иһигэр субсидия быһыытынан 7 мөл. солк. ресурснай иһитиннэрэр, консультациялыыр кииннэри аһарга бэриллибитэ. 28,7 мөл. солк. олохтоох оҥорон таһаарыыга, нэһилиэнньэни социальнай көмүскэллээх уонна дьарыктаах оҥорууга, ыччаты кытта үлэ — барыта 14 социальнай хайысхалаах бырайыактар өйөммүттэрэ. Ону тэҥэ, 3 уопсастыбаннай бэйэни салайыныы территорияларыгар (ТОС): Нам улууһун Ленскэй нэһилиэгэр, Сунтаар улууһун Сунтаар нэһилиэгэр уонна Горнай улууһун Атамай нэһилиэгэр куонкурс түмүгүнэн 1-дии мөл. солк. субсидия тиксибитэ.
Кумааҕыттан – быһаччы олоххо
— Эн бу иннинэ ырытар (аналитика) хайысхалаах тэрилтэ салайааччыта этиҥ дии? Бука, ол үлэҥ билиҥҥи дуоһунаскар көмөлөөҕө чахчы буолуо?
— Олус көмөлөөх. Урукку олус интэриэһинэй үлэбэр уопсастыба толкуйа-санаата сыыппараҕа түмүллэн, уопсай ырытыы быһыытынан кумааҕыга тиһиллэн кэлэр буоллаҕына, билигин онтон тэйэ быһыытыйан, быһаччы хамсааһын ортотугар сылдьабын. Бэйэм уопсастыба араас араҥатын кытта алтыһан, сонуну айабын, билбэтэхпин билэбин, арыйабын. Олох оргуйар үөһүгэр сылдьар үлэбиттэн дуоһуйууну ылабын.
— Быйыл «Үтүө дьулуур сыла» биллэрилиннэ. Эһиги министиэристибэҕит үлэтэ элбээтэҕэ.
— Дьон социальнай хайысхалаах тэрээһиҥҥэ ордук көхтөөхтүк кыттар. Холобура, этнографическай уонна юридическай диктаны ыытыы курдук биир хайысхалаах тэрээһиннэри ылан көрүөх. Бу маннык көрүҥҥэ дьон хото кыттыа диэн ким сэрэйбитэ баарай? Саха сирэ Самарскай уобалас кэнниттэн юридическай диктаҥҥа иккис миэстэҕэ тахсан турар. Оттон «Улахан этнографический диктант» диэн Бүтүн Арассыыйатааҕы аахсыйаҕа 33 муниципальнай оройуонтан 10 187 киһи кыттан, өрөспүүбүлүкэбит 10 регион иһигэр бастыҥнар ахсааннарыгар киирбитэ. Онуоха тэрийээччилэр: «Хантан бачча элбэх киһини диктаны суруйуу курдук тэрээһиннэргэ булаҕытый? Уопсастыбаннас көҕүн кистэлэҥэ тугуй?» — диэн сөхпүттэрэ. Кистэлэҥэ боростуой. Дьону маннык тэрээһиннэргэ коммерческайа суох тэрилтэлэр уопсастыбанньыктара түмэллэр. Холобура, Саха сиригэр юристар уопсастыбаннай түмсүүлэрэ олох күүстээх, тэрээһиннээх тэрилтэ. Кинилэр түмпүт дьонноро көхтөөх кыттыыны ылан, Сахабыт сирин дорҕоонноохтук ааттаппыттара.
Саха сиринээҕи Норуоттар ассамблеяларын улуустарга баар 14 филиала, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин иһинэн үлэлиир араас омук национальнай холбоһуктара эмиэ бэрт тэрээһиннээх үлэни ыыталлар. Уопсастыбаннай тэрилтэлэр араас хайысхалаах Арассыыйатааҕы таһымнаах тэрээһиннэргэ Саха сирин аатын, чиэһин көмүскүүллэр. Ол курдук, Пермь куоракка ыытыллыбыт норуоттар сомоҕолоһууларын IV Бүтүн Арассыыйатааҕы форумугар Эдьигээн улууһун «Синкэн» («Дьол») диэн уопсастыбаннас сүрүннүүр сэбиэтин, «Судаарыстыбаннай дьаамсыктар сыдьааннара» уонна «Ыччат олоҥхоһут» өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэлэр дириҥ ис хоһоонноох бырайыактара биһирэнэн, бириистээх миэстэлэргэ тахсыбыттара.
Түгэнинэн туһанан, мин иннибинэ миниистиринэн үлэлээбит Сардаана Гурьеваҕа икки сыл иһигэр норуоту бэйэтигэр чугаһатар үлэни тэрийэн, «биһиги министиэристибэбит» дэппитигэр истиҥ махталбын тиэрдэбин. Атаҕар бигэтик турбут тэрилтэҕэ дьону кытта алтыһарга үөрүйэх уопуттаах исписэлиистэри кытта үлэлиир, санаалыын да чэпчэки.
Үүммүт сыл соруктара
Олунньу 28 күнүттэн муус устар саҥатыгар диэри зоналарынан улуустааҕы гражданскай форумнар буолуохтара. Муус устар 2 күнүгэр «Гражданскай активист күнэ», Иркутскайдааҕы-Дьокуускайдааҕы почта дьаама 275 сыла, аҕыйах ахсааннаах норуоттар VII сийиэстэрэ, «Норуоттар диалогтара – култуура диалога» диэн регионнар икки ардыларынааҕы этнофорум ыытыллыаҕа.
… Ити курдук, араас хайысхалаах үлэлээх министиэристибэ дириҥ ис хоһоонноох үлэтин арыйан иһиэххэ сөп. Үгүстэн сороҕун «быһа тардан» билиһиннэрдибит. Быйыл үһүс сылын үлэлиир министиэристибэ дойдуга «Үтүө дьулуур (волонтер) сыла» биллэриллэн, үлэтин ис хоһооно өссө кэҥиэ, сайдыа буоллаҕа.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска — интернет ситимиттэн.