Куорат тымныыта диэн туга кэлиэй?! Дьиҥнээх кыһын ийэтэ-аҕата Дьокуускай куорат 202 микрооройуонугар баар эбит. Ону ол диэбэккэ, “Кыһын Дьокуускай куораттан саҕаланар” диэн бэстибээл муус оҥоһукка норуоттар икки ардыларынааҕы күрэхтэһиитин кыттааччылара номнуо “сылгытыйбыттар”.
Быйылгы бэстибээлгэ Магадантан, Мокваттан, Кытайтан, бэл диэтэр Монголияттан тиийэ кэлэн, уопсайа 23 хамаанда кытта сылдьар. Кинилэр кэккэлэригэр Саха сирин маастардара уонна Дьокуускайдааҕы оҕо ускуустубатын оскуолатын иитиллээччилэрэ эмиэ бааллар.
Тиийээт, бастакы омуммар хаартыскаҕа түһэртээбитинэн бардым. Өр өтөр буолбата, тарбаҕым такыччы тоҥон аһыыр, иттэр дьиэлэрэ ханна баарын туоһулаһабын. Киирбитим эр дьон бөҕө аһаан кимилитэ, ип-итии буруолуу сылдьар чэйи сыпсырыйан иһэ олороллор. Кинилэр быыстарыгар биир кэрэ аҥары көрөн, чуо киниэхэ тиийэбин.
Наталья Гончарова: “Мин икки уолаттарбын Александры уонна Василийы кытта Хабаровскайтан кэлэн кытта сылдьабыт. Ирдэбил быһыытынан хамаанда икки киһиттэн туруохтаах. Онон Сашабыныын иккиэн биир хамаандабыт. Кыра уолум Вася Хабаровскай атын хамаандатыгар киирбитэ. Бэйэм Тихоокеанскай судаарыстыбаннай университекка преподавателлиибин. Скульптураны оҥоруунан 2005 сылтан дьарыктанабын. Ханнык эрэ кэмҥэ тохтуу сылдьан баран, хат ылсан эрэбин. Муус оҥоһуктары оҥорорбун наһаа сөбүлүүбүн. Киһини өрө көтөҕөр, остуоруйа алыптаах дойдутугар киллэрэр, кэрэ, ыраас сыдьаайдаах композициялары ордоробун.
Саха сиригэр аан бастакытын кэллибит. Онон биир ыра санаам туолла. Хабаровскайдар кыттаҕыт дуо диэбиттэригэр үөрүүнэн сөбүлэстибит. Биир хамаанда айанын төлөбүрүн уйуммуттара. Манна түһэр сирбит, аһылыкпыт босхо. Тымныыгыт олох атын эбит. Биир өттүнэн улахан сиигэ суох буолан, арыый сымнаҕас курдук. Ол эрээри, туруору, өтөн киирэр тымныылаах эбиккит. Күрэхтэһии тэрээһинэ олус үчүгэй.
Бу иннинэ Хабаровскайга, Магадаҥҥа, Красноярскайга, Харбиҥҥа ыытыллыбыт муус, хаар оҥоһуктар күрэхтэһиилэригэр кыттан иккис, үһүс миэстэлэри ылаттаабыппыт”, – диэн кэпсиир.
Ураты уустук оҥоһук диэн бу буолар эбит! Муустарын уунан силимнииллэр. Маныаха, мин көрдөхпүнэ, медициинэҕэ туттуллар “грушанан”, улахан испирииһинэн кыҥыы-кыҥыы уу сүүрдэн куталлар. Онтон эмиэ кыҥыыллар.
Муус оҥоһуктары оҥорууга 1998 сылтан ылсыбыт, норуоттар икки ардыларынааҕы араас куонкурустар кыайыылааҕа, Мэҥэ Хаҥалас Наахаратыттан кэлбит аатырбыт Дьулус Марковтарын кытта дьэ билистим. Бэрт сэргэх кэпсээннээх киһи буолан биэрдэ. Биһиги усулуобуйабытыгар үлэлиир сыанан аҕаабат, ылбычча киһи ылсыбат, кытайдары киһи да аһына көрөр диир. “Муус кытаанах, бэйэбит туспа кистэлэҥнэрдээхпит. Былырыын доҕорбут Сергей Потапов “Тыал баарын тухары” диэн киинэтинэн композиция айан бастаабыппыт. Быйыл, били, “Мой Якутск под полярной звездой…” диэн ырыаҕа ылланарыныы, Адам Прокопьевтыын “Хотугу сулус анныгар” диэн үлэни чочуйан таһаарыахпытын баҕарабыт. Биир үчүгэйэ диэн — монголлар кэллилэр. Аан дойдуга муус үлэтигэр маҥнайгы нүөмэрдээх дьон. Былырыын Кытайга баран хас да номинацияҕа бастаан тураллар”, — диэн санаатын үллэстэр. Онтун быыһыгар «суруналыыстар туох сонуннааххыт?» диэн миигин “доппуруостаан” көрөр. Онуоха: “Суруналыыһы атаҕа аһатар буоллаҕа”, — диибин. “Ээ чэ, бу сулус табыллыбата”, — диэн саҥа таһаарбытыгар, аны дьону үлэлэриттэн аралдьытаары гынным дуу, дии санааммын махтанаат, тэйэ хаамабын.
Муус оҥоһукка баара-суоҕа үс күн бэриллибит. Онон күҥҥэ иккитэ сылаас киллэринэ түһээт, салгыы айбытынан-туппутунан бараллар. Инньэ гынан сорохтор кэпсэтэр да иллэҥнэрэ суох. Кытайдар тылбаасчыттаахтар диэн истэн, чуо кинилэргэ ыйдаран тиийбитим баара, “суола сойбут”. Инньэ гынан хаартыскаҕа эрэ түһэрдим. Олохтоох дьон тылыттан иһиттэххэ, кытайдар биһиги усулуобуйабытын олох билбэттэр эбит. Ол курдук, муустарын кыайан силимнээбэккэ эрэй бөҕөтүн көрө сылдьаллар. Эбиитин эрбиилэрэ алдьананан, проводкалара быстан тэрийээччилэр хааччыйбыттар.
Онтон монголлар букатын даҕаны сүрүн кыһалҕаларын төлөппүөн эрэ көмөтүнэн быһаарсаллар эбит. Инньэ гынан кимниин даҕаны кэпсэппэттэр, бэйэлэрин икки ардыларыгар букунуһаллар. Мин көрдөхпүнэ, отуттарын да туола иликтэр. Ол эрээри, былырыын Кытайга ыытыллыбыт күрэхтэһии Гран-при хаһаайыннара эбит. Манна даҕаны миэстэлэһэр чинчилээхтэр. Эҥин араастык кэпсэтэн быһаарса сатаатым да, кыаллыбата. Инньэ гынан илиибинэн хаартыскаҕа түһэриим диэн көрдөспүппэр, сөбүлэһэн төбөлөрүн хамсаталлар.
Түмүк ахсынньы 3 күнүгэр тахсар. Бу кэнниттэн салгыы Атласовтар этно-комплекстарыгар норуоттар икки ардыларынааҕы блиц-турнирга кыттаары оҥостоллор.
Уу иһэ-иһэ хайҕаабаталлар да, сэһэргэспит дьонум бары тэрээһинэ олус үчүгэй диэн кэпсииллэр. Муус оҥоһугу айыы диэн туспа “ыарыы” быһыылаах. Төһө да сылаас дьиэ, итии ас баарын иһин, биир бэйэм итиччэ тоһуттар тымныыга тоҥо-хата үлэлиэ суох курдукпун. Кэрэни кэрэ курдук туораттан харахпынан хайҕыы көрбүтүм ыыра ордук, дии саныы саныыбын, сүүрэр-хаамар икки ардынан автобус тохтобулун диэки барабын.
Людмила ПОПОВА.
Орджоникидзе болуоссакка муус оҥоһуктары эмиэ оҥортууллар: