Бэс ыйын 17 күнүгэр ыытыллыбыт “Уруйдан, тоҕус томтордоох Чурапчы!” үбүлүөйдээх ыһыах Чурапчы нэһилиэгэ сурукка-бичиккэ киирбитэ 370 сылыгар ананна.
Былыр-былыргаттан саха ыһыахтара дьоһуннаах ыалдьыттарынан эмиэ аатыраллара. Улуус киинин — Чурапчы нэһилиэгин үбүлүөйдээх ыһыаҕар маанылаах Маҕаайы алааһын толору дьон-сэргэ муһунна. Күндү ыалдьыттар ортолоругар СӨ Бастакы Ил Дархана, СӨ Судаарыстыбаннай сүбэһитэ Егор Борисов кэргэнинээн, “Арассыыйа ийэлэрэ” уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлэ Прасковья Борисовалыын, РИК генеральнай дириэктэрин солбуйааччы Иннокентий Аммосов, доҕордуу Нерюнгри оройуонуттан дэлэгээссийэ, олимпийскай чемпион Павел Пинигин, “Сахатранснефтегаз” генеральнай дириэктэрэ Иван Макаров, миниистирдэр, дьокутааттар, учуонайдар, саха норуодунай суруйааччыта Сэмэн Тумат, Москваҕа СӨ Бастайааннай бэрэстэбиитэлинэн үлэлээн кэлбит Юрий Куприянов, историческай наука доктора Андриан Борисов, бөдөҥ политическай, судаарыстыбаннай деятель И.Н.Винокуров хос сиэнэ 34 саастаах Григорий Винокуров, о.д.а. бааллар.
Бу, Чурапчы Арыылааҕыттан төрүттээх, Ойуунускай, Аммосов, Барахов соратниктара, Сахабыт сирин сайдыытыгар бөдөҥ кылааттаах, 20-с сылларга Саха АССР Норуодунай комиссардарын Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ, Самарскай губернияҕа үөрэхтээһини салайбыт, САССР Москваҕа бэрэстэбиитэлэ, РСФСР Экэнэмиичэскэй сэбиэтин чилиэнэ, өлбүтэ хас да сыл буолтун кэннэ, 1938 сыллаахха норуот өстөөҕө аатыран, репрессияламмыт, өр сыл буолан эрэ баран сырдык аата тиллибит Иван Николаевич Винокуров хос сиэнэ, Москва олохтооҕо Григорий Владимирович Винокуров, төрүттэрин ытыктаан, сибээс олохтуу кэлбитэ биир дойдулаахтарын олус үөртэ, долгутта.
Чурапчы улууһун баһылыга Андрей Ноговицын, саха чулуу уола Иван Винокуров аатын үйэтитиигэ архыыптарга, библиотекаларга дьаныһан үлэлээн, элбэх саҥа, сыаналаах докумуоннары, хаартыскалары булбут, кинигэ хомуйан таһаартарбыт СӨ физическэй култуураҕа уонна спортка үтүөлээх үлэһитэ Михаил Друзьяновка “Чурапчы улууһун Бочуоттаах олохтооҕо” бэлиэни туттарбытын дьон-сэргэ дохсун ытыс тыаһынан көрүстэ. Оттон уйгулаах ыһыах хаһаайына, Чурапчы нэһилиэгин баһылыга Степан Саргыдаев ытык киһибит сыдьааныгар Григорий Винокуровка 370 сыллаах үбүлүөйдээх өйдөбүнньүк бэлиэни туттарда.
Бу күн үрдүк наҕарааданы үгүс киһи ылла. Олортон биир бэлиэлэринэн, биллэн турар, СӨ бастакы Ил Дархана Егор Борисов Чурапчы улууһун баһылыгар Андрей Ноговицыҥҥа, өр сыллаах таһаарыылаах үлэтин иһин, “Хотугу сулус” уордьаны туттарыыта буолла.
Тоҕус Алгысчыт дьолу тосхойор алгыһынан, ыһыах ыалдьыттарын кыынньар кымыһынан айах тутан, “Уруйдан, тоҕус томтордоох Чурапчы!” үбүлүөйдээх ыһыах мустубут дьон сүргэтин көтөхтө, үрдүк тэрээһинэ үөртэ. Талааннаах режиссер Иван Бушков туруоруутунан уус-уран дьүһүйүүнү үбүлүөйдээх ыһыах дьоно астына көрдүбүт.
Нэһилиэк баһылыга Степан Саргыдаев салайар, тэрийэр дьоҕурун, уопутун сыллата ситиһиилээхтик ыытыллар “Тоҕус томтор оонньуулара” күрэхтэһии эмиэ кэрэһэлиир.
“Тоҕус томтор оонньууларыгар”
Бу, өбүгэ оонньууларын көрүҥнэригэр спорт чулуу маастара, ХХ үйэ бастыҥ спортсмена Степан Алексеев аатынан өрөспүүбүлүкэ таһымнаах биир бөдөҥ күрэхтэһии Чурапчыга быйыл 5-с төгүлүн ыытылынна. Тэрээһинэ үчүгэй буолан, манна сыллата Саха сирин араас улуустарыттан, куораттарыттан ааттаах-суоллаах үгүс спортсмен кэлэн, сүүмэрдиир күрэхтэһиини ааһар. Финалга, үгэс быһыытынан, 11-12 күүстээх эр бэрдэ тахсан, ыһыах ыалдьыттарыгар кыраһыабай киирсиилэри көрдөрөллөр, чаҕылхай түгэннэри бэлэхтииллэр. Бу сырыыга эрэллээхтик кыайан, биллиилээх спортсмен, түөрт оҕо аҕата, Үөһээ Бүлүүттэн төрүттээх Любомир Николаев сүрүн бирииһи – УАЗ-“Патриот” массыына күлүүһүн Чурапчы нэһилиэгин баһылыга Степан Саргыдаевтан тутта. Бэлиэтээн эттэххэ, бу Любомир Николаев “Тоҕус томтор оонньууларыгар” уопсайа иккис кыайыыта. Иккис миэстэҕэ Горнайтан сылдьар Дьулустаан Ноговицын тахсан, квадроциклынан наҕараадаланна. Үһүс миэстэ – былырыыҥҥы кыайыылаах Дмитрий Попов (Уус Алдан бөҕөһө), кини омук матасыыкылынан наҕараадаланна. Анал бириистэри (телевизор, омук дойдуларыгар путевкалар) чахчы даҕаны кыраһыабайдык киирсибит Чурапчы спортсменнара Семен Аммосов, Григорий Барашков уонна Амма уола Владимир Никитин туттулар. Чулуу спортсмен Степан Алексеев чугас дьоно, кыргыттара Алена, Юлия, бииргэ төрөөбүттэрэ Полина Степановна, Александр Степанович, кыттааччыларга бука барыларыгар бэлэхтэрин туттардылар, махталларын биллэрдилэр.
Манна даҕатан эттэхпинэ, Степан Алексеев аҕата, биһиги суруналыыстар биир идэлээхпит Степан Осипович Алексеев үйэтин тухары улуустааҕы “Саҥа олох” хаһыакка айымньылаахтык үлэлээбитэ, оттон ийэтэ Варвара Прокопьевна Горнай Маҕараһыттан төрүттээх, үлэ бэтэрээнэ, кооперация туйгуна, билигин Дьокуускайга олорор.
“Күн Айталы-2018”
Ыһыахха, талба талааннаах кэрэ кыргыттар “Күн Айталы-2018” куонкурустарыгар кыттан, Горнай спортсмена Дьулустаан Ноговицын кэргэнэ Виолетта Ноговицына эмиэ иккис көрдөрүүнү ситистэ — “Күн чөмчүүк” ааты ылла.
“Күн Толомон” аат Алина Захароваҕа иҥэрилиннэ (Төлөй). Оттон кыайыылааҕынан бу “Күн Айталы” кэрэ кыргыттар күрэхтэһиилэригэр Сардаана Седалищева (Чурапчы) тахсан, дьонун-сэргэтин үөртэ.
Олоҥхоҕо, хомуска, оһуохайга
Фольклор онтон да атын көрүҥнэригэр, холобур, чабырҕахха, норуот ырыатыгар, үгэҕэ “Күн көмүс сардаҥалара” диэн оҕолорго куонкурустар ыытылыннылар.
Оһуохайга 7 улуустан 27 оһуохай этээччи кыттыбытыттан Кылаан бирииһи Мэҥэ-Хаҥаластан Стас Иванов ылла. Оһуохайга эдэр, кэскиллээх этээччилэр бааллара бэлиэтэннэ.
Оттон “Уус кыһата” түһүлгэҕэ тимир уустарын өрөспүүбүлүкэтээҕи быыстапка-дьаарбаҥкалара, “Уран уус” быыстапка-дьаарбаҥка, “Далла Мэндэйии” – саха төрүт ох саатынан ытыыга аһаҕас күрэхтэһии, Өрөгөй күҥҥэ күөн тутта кэтиллэр өбүгэм эр киһитин таҥаһыгар иистэнньэҥнэр өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэхтэһиилэрэ, ат сүүрдүүтэ, хабылык-хаамыска, о.д.а. интэриэһинэй тэрээһиннэр ыһыах дьонун киэҥ сэҥээриилэрин ыллылар.
Киэһээ “Боотур Уус” стадиоҥҥа саха эстрадатын сулустара кыттыылаах, киирии билиэтинэн элбэх сыаналаах бириистээх, Улахан шоу-кэнсиэр буолла.
Ыһыах ыалдьытын санаата
Григорий ВИНОКУРОВ, математик-инженер, И.Н.Винокуров хос сиэнэ (Москва к.):
—Саха төрүттээхпин кыра оҕо эрдэхпиттэн билэбин. Эһээм, аҕам куруутун кэпсииллэрэ. Новодевичьэй кылабыыһаҕа хос эһээм уҥуоҕун мэлдьи көрөбүт-истэбит. Дьиэбитигэр элбэх хаартыска, хос эһээм докумуоннара кичэллээхтик хараллаллар. Оттон Михаил Друзьянов архыыптарга хасыһан булбут докумуоннарыттан хос эһээм Иван Николаевич Винокуров хорсун олоҕун, үлэтин туһунан өссө элбэх саҥаны биллим. Онон биһиги дьиэ кэргэн Михаил Егоровичка олус махтанабыт.
Өбүгэлэрим дойдуларыгар Саха сиригэр, Чурапчыга аан бастаан кэллим. Олус долгутуулаах да, үөрүүлээх да буолар эбит. Дьокуускай куораты сэргии көрдүм. Оттон дойдум Чурапчы үтүө-мааны дьонун-сэргэтин олус сөбүлээтим, айылҕатын кэрэтэ сөхтөрдө. Ыһыах, сиэр-туом, күрэхтэһиилэр – бу барыта олус интэриэһинэй уонна миэхэ чугас. Хос эһээм маннык үтүө дойдуга төрөөбүт-үөскээбит буолуохтаах диэн сүрэхпинэн сэрэйэрим.
Мин Москватааҕы Электроника уонна математика институтун үөрэнэн бүтэрбитим, коммерческай хампаанньаҕа үлэлиибин, видео-кэтээн көрүүнэн дьарыгырабын. Кэргэннээхпин, икки оҕолоохпун. Миэхэ билигин саамай кылаабынайа — Саха сирин, Чурапчыбын кытта сибээс олохтонно!
Татьяна МАРКОВА.
Петр ОКОНЕШНИКОВ хаартыскаҕа түһэриилэрэ.