Нэһилиэнньэ тугу аһыырын чинчийиэхтэрэ

Бөлөххө киир:

РФ бырабыыталыстыбата 2010 сыллаахха нэһилиэнньэ социальнай-демографическай кыһалҕаларын статистиканан кэтээн көрөргө уонна ыарыыттан, өлүүттэн, инбэлиит буолууттан экэниэмикэ ороскуотун ааҕарга сорудахтаабыта. Ол чэрчитинэн, Саха сиригэр 2013 сыллаахха 400 ыалы хабан, чинчийии ыытыллыбыта.

Быйыл ыам, бэс ыйдарыгар 400 ыалы хабар кэтээн көрүү иккистээн ыытыллыаҕа. Чинчийии ыаллар хайдах аһаан-сиэн олороллорун быһаарар. Ол курдук, 7 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа – тыа сиригэр (140 хаһаайыстыбаны), 13 – куоракка (260 хаһаайыстыбаны) чинчийиэхтэрэ. Холобур, Дьокуускайга, Мииринэйгэ, Светлэйгэ, Ленскэйгэ, Кыһыл Сыырга, Хаандыгаҕа, Депутатскайга, Серебряный Бор бөһүөлэккэ, Нерюнгрига, ону тэҥэ Сунтаарга Хордоҕой, Өлүөхүмэҕэ Улахан Муҥку, Бүлүүгэ Өкүндү, Мэҥэ Хаҥаласка Майа, Намҥа Аппааны, Ус Алдаҥҥа Бэйдиҥэ, Муомаҕа  Буор Сыһыы сэлиэнньэлэригэр сүүрбэлии ыалы хабыахтара. Бу үлэни Судаарыстыбаннай статистика федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи уоргана (Сахастат) тэрийэн ыытар.

Дьиэ кэргэн хас биирдии чилиэнэ суукка иһигэр туох аһы, төһө кээмэйдээх бородууктаны сиэбитин ырытан, сурукка тиһиэхтэрэ. Хантан атыылаһалларын, материальнай балаһыанньалара хайдаҕын, туох хаһаайыстыбалаахтарын, үлэҕэ-үөрэххэ аһыыр кыахтаахтарын, доруобуйаларын туругун, куһаҕан дьаллыктаахтарын, төһө хамсаналларын, о.д.а. ырытыахтара. Ону тэҥэ үрдүктэрин, ыйааһыннарын кээмэйдиэхтэрэ.

Онон, кэтээн көрүү түмүгэр, нэһилиэнньэ аһылыгын рациона, бородуукта “корзината” быһаарыллыаҕа. Бу РФ демографическай бэлиитикэтин кэнсиэпсийэтин, “Доруобуйа” национальнай бырайыагы 2025 сылга диэри олоххо киллэриигэ көдьүүстээх миэрэлэри буларга көмөлөһүөҕэ. Ол түмүгэр киһи доруобай аһы аһыырыгар, чөл олоҕу тутуһарыгар уонна ыарыы, өлүү көрдөрүүлэрин намтатарга туһуламмыт миэрэлэр ылыллыахтара. Ону тэҥэ тиийинэн олорууга төһө бородуукта наадатын быһаарыахтара.

Дьон ыйытыыга эппиэттээбит хоруйдара кистэлэҥҥэ тутуллаллар, арай уопсай түмүк тахсарыгар ааҕыллаллар. Ыалларга сылдьар киһи анал дастабырыанньалаах буолар. Саарбахтыыр дьон 8(4112) 42-41-63 нүөмэринэн Сахастат уорганыгар эрийэн, бигэргэттэриэхтэрин сөп.

Саха сиригэр эти элбэхтик сииллэр

2013 сыллааҕы чинчийии тугу быһаарбытай? Сахастат сайтыгар чинчийии түмүгэ баар эбит.

200-кэ ыал (50 %-ра) “аһыахпытын баҕарар аспыт барыта баар” диэн хоруйдаабыттар. 41%-ра – “ас баар эрээри, баҕарбыт аспытын атыылаһар кыахпыт суох”, 7 %-ра – “сороҕор аспыт тиийбэт”, 2 %-ра – “үксүгэр аспыт тиийбэт”. Нэһилиэнньэ сүрүннээн килиэби, куруппаны, мокоруону, хааһыны, эти, ынах арыытын сиир. Тыа сирин олохтоохторун сууккатааҕы орто рационнара 2130 ккал., куорат олохтоохторун – 2785 ккал. эбит.

Саха сирин олохтоохторо ынах, сылгы, көтөр этин, балыгы Арассыыйаҕа олорор дьоннооҕор элбэхтик сииллэр. Бу бородуукталары өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун 82 %-ра күн көтө-көтө сииллэр, оттон Арассыыйаҕа 73 %-ра эрэ сиир кыахтаахтар. Саха сиригэр ыйытыллыбыт дьонтон 0,1%-на эти сиэбэт, вегетарианец эбит.

Бу дьонтон аҥардарын кэриҥэ эбии битэмииннэри эмп курдук ылан иһэллэр. Куорат олохтоохторо кыраантан кэлэр ууну (78%), тыа сиригэр өрүс, күөл, муус уутун (96%) иһэллэр. Куорат олохтоохторо кафеҕа, эрэстэрээҥҥэ элбэхтик сылдьаллар (ыйга хаста да).

Өрөспүүбүлүкэҕэ бэйэтин доруобуйатын үчүгэйинэн сыаналаабыт дьон ахсаана Арассыыйатааҕар аҕыйах (28% уонна 34%). Ол да буоллар, “доруобуйам мөлтөх” диэн эппиэттээччи ахсаана намыһах (10% уонна 14%).

Түмүккэ

Киһи тугу аһыырыттан доруобуйатын туруга олус тутулуктаах. Кэнники кэмҥэ ас-үөл хаачыстыбата мөлтөөтө, үйэлээх үгэстэр умнулуннулар, ол барыта киһи доруобуйатыгар охсор. Онон нэһилиэнньэ тугу аһыырын кэтээн көрөр маннык чинчийиилэр олус наадалар.

Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0