Николай Бурцев-Бахсы Уус: «Төрүт саха быһаҕын сөргүтүү – саҥа дьыала»

Соторутааҕыта Николай Бурцев-Бахсы Уус саха быһаҕын патеннаппыт үһү диэн сурах Саха сирин тилийэ көттө. Интэриниэккэ көрдөххө, сорох дьон уруйдуу көрүстэ, атыттар сөпсөспөттөрүн биллэрдилэр. “Саха быһаҕа тоҕо соҕотох кини бас билиитэ буолла?”, “Оччоҕо атын саха уустара киниэхэ түһээн төлүүллэр дуо?” эҥин диэн санаалар аһаҕастык сурулуннулар.

edersaas.ru

Ити ыйытыыларга сиһилии хоруйдары ылаары, ХИФУ дассыана, РФ үрдүкү профессиональнай үөрэҕин бочуоттаах, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһиттэрэ, Арассыыйатааҕы Тимир уустарын Сойууһун вице-бэрэсидьиэнэ, СӨ Тимир уустарын ассоциациятын бэрэсидьиэнэ,  норуот маастара,  физико-математическай билим хандьыдаата  Н.Н.Бурцевы-Бахсы Ууһу кытта көрүстүм.

Өбүгэлэрин батан…

—Николай Николаевич, хаһааҥҥыттан уһанар буолбуккунуй?

—Устурууска бигэнэн улааппытым, оскуола саҕаттан уһанабын. Төрүттэрим уустар. Хос эһээм Дьокуут Уйбаан былыр Дьокуускай куораты тутуспута. Аҕам Николай Петрович Бурцев, 1920-1930 сс. эмиэ куорат тутуутугар үлэлээбитэ.  Бартыһаан Дьөгүөрэптиин оскуолалары тутан  киллэриигэ элбэхтик үлэлэспитэ. Кини өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр учуутал, хомуска элбэхтэ үлэлэспит, саҥаны киллэрбит мас уонна тимир ууһа буолар. Бу күннэргэ төрөөбүтэ 110 сыла буолла. Аҕабын батан эмиэ учууталбын, университекка устудьуоннарга “металловедение”, “материаловедение”, “физика”, “экономика” уо.д.а. куурустары үөрэппитим номнуо 43-с сыла буолла. Томскайдааҕы материаловедтар оскуолаларын бэрэстэбиитэлэбин. Иллэҥ кэммэр уһанабын, элбэх үөрэнээччилэрдээхпин. Кэлин бириэмэҕэ интэриниэт ситиминэн уһуйабын.

—Николай Николаевич, патеннааһыҥҥа хаһааҥҥыттан ылсыбыккыный?

—Мин, уопсайынан, патеным элбэх. Бу курдук элбэх. Мантан хайата нааданый? (остуолга 17 устуука патены, ааптар сибидиэтэлистибэтин тэлгэтэр, аап. Л.П.). Бу өссө Сэбиэскэй кэм саҕана оҥоһуллубуттара. Онон саха быһаҕын патеннатыым бастакым буолбатах. Элбэхтэн биирдэстэрэ эрэ. Итиннээҕэр буолуох улахан суолталаах, сабыылаах тиэмэлэргэ патеннар бааллар. Холобура, аракыаталарга, сөмөлүөттэргэ, “Калашников” аптамаакка… Ол гынан баран, олор саха быһаҕын курдук дуорааны таһаарбатахтара.

Саха быһаҕар болҕомто ууруллар кэмэ уолдьаста диэн суруйбутум быданнаата. Иитиэхтии сылдьыбыт санаабын өссө 2001 сыллаахха бэчээккэ таһаарбытым. Ол ыстатыйабар саха быһаҕын сайыннарыахха, патенынан көмүскүөххэ наада диэн эппитим. Ол эрээри, ким даҕаны ылсыбатаҕа.

Аны быһахха сыллата саас аайы “Байанай” сурунаал таһаарааччыларын кытта күрэхтэһии тэрийэн ыытабыт. Быһаҕы тургутан көрөргө анаан-минээн билимҥэ олоҕурбут ньыма оҥорбутум. Быһах тургутууга төһө сытыытын, сыппыырын-сыппаабатын барытын анаалыстаан, “Байанай” сурунаалга таһааран иһэбин.

Саха быһаҕын тургутуу

—Ону хайдах быһаараҕытый?

—Быһах биитин уһунун кээмэйдиибит, кумааҕыны быһан көрөбүт, онтон биир кэм төттөрү-таары боолдьоххо анньан-быһан сыппатабыт. Ол кэнниттэн иккиһин кумааҕыны быһан көрөбүт, инньэ гынан, эрдэ болдьоммут ахсааннаахтык анньыы кэнниттэн төһө мөлтөөбүтүн быһаарабыт. Онон төһө сыппыырын суоттаан таһаарабыт. Араас кэриҥнээх биилээх быһахтар баар буолаллар. Ол иһин кумааҕыны быспыт кээмэйин быһах бэйэтин кээмэйигэр түҥэтиллэр. Бу билигин үгүстүк туттуллар буолбут ньыма. Ханна баҕарар үүтээҥҥэ олорор киһи бэйэтин быһаҕын итинник тургутан баран, биһиги сурунаалга таһаарбыт дааннайдарбытын кытта тэҥнээн көрүөн сөп. Туһааннаах куоталаһыылар хас сыл аайы ыытыллаллар, ол иһин тимир уустара итини көрөн быһахтарын улам тупсаран иһэллэр. Ити аата, саха быһаҕын тупсарыыга ситимнээх үлэ ыытыллар.

Куонкуруска шоу да курдук түгэннэри киллэрэн биэрэбит. Холобура, кэнсиэрбэ бааҥкатын төһө түргэнник аһарга куоталаһыннарабыт. Тоҕо диэтэххэ, өрүү биир ньыманан быһаардахха, дьон ол ньымаҕа үөрэнэн хаалар итиэннэ быһахтарын итиннэ эрэ сөптөөх гына оҥороллор. Күннээҕи олоххо-дьаһахха туһанарга буолбакка, куонкуруска кыттарга эрэ аналлааҕы чочуйан таһаарар кутталлара баар. Инньэ гынан, саха быһаҕын дьиҥнээх көрүҥүн уларытан кэбиһэллэр. Тургутууга олохсуйбут, тула өттүттэн бэрэбиэркэлэммит ньыма баар буолан, ким даҕаны мөккүспэт. Хас тургутуу түһүмэҕэ барыта кыттааччылар көрөн турдахтарына көмпүүтэргэ киирэн тиһиллэн иһэр. Билигин оннук куонкурустар хас бырааһынньык, ыһыах аайы ыытыллар үтүө үгэскэ кубулуйдулар.

—Оччотугар, бастакы патеҥҥын хас сыллаахха уонна туохха көмүскээбиккиний?

—1989 сыллаахха дилатометрга ылбытым. Дилатометр диэн — порошковай металлургия ньыматынан арааһынай сплавтары уһаарыыга научнай чинчийиигэ аналлаах улахан тэрил. Оччолорго ССРС НХСБ кыһыл көмүс мэтээлин ылан турардаахпын. Ити тэрилгэ өссө биир үрүҥ көмүс, икки чаҥ (боруонса) мэтээллэри ылбыппыт. Онтон хомуһу тупсарар этиилэри 1988 сылтан саҕалаан хаста даҕаны патенынан көмүскээбитим. Саха хомуһа билигин “бигэтик көмүскэнэн турар” диибин. Онон саха быһаҕын патеннааһын миэхэ уочараттаах үлэ түмүгэ  диэххэ сөп. Ол эрээри, сахаларга быһахха аан маҥнайгы патент буолар.

Патеннааһын

—Патент болдьохтоох дуо?

— Тэхиньиичэскэй саҥаны айыы патена 20 сыл үлэлиир болдьохтоох. Туһалаах модель патена — 15 сыл. Ол кэнниттэн ким барыта туттара көҥүл буолар. Ол эрээри, ааптар бэйэтин бырааба хаалар. Ол эбэтэр туттар дьон бу оҥоһук ааптара “маннык киһи” диэн куруук ыйыахтаахтар.

Сорохтор харчы төлөөтүлэр да, патент бэриллэр диэн өйдүүллэр. Оннук буолбатах. Патент элбэх үлэ, сыра түмүгэр көмүскэнэр. Маҥнай сайабылыанньа (холобура, хомус муусука үстүрүмүөнэ, ааптара «бу киһи” диэн) суруйан Роспатент диэн федеральнай тэрилтэҕэ ыытабын. Онно формальнай эспэртиисэ (докумуона сөп түбэһэрин-түбэспэтин, патеннанар кыахтааҕын, суоҕун көрөллөр) оҥороллор. Онтон, кырдьык барыта сөп эбит диэтэхтэринэ, салгыы “экспертиза по существу” диэн оҥороллор. Онно тутулуга суох эспиэрдэри наймылаһан кинилэргэ сыаналаталлар, ол түмүгүнэн “патент бэриллэр дуу, суох дуу” диэн быһаараллар. Дьэ онно сөптөөх быһаарыы буоллаҕына, “Патент” диэн ааттаах кыраһыабай кумааҕыны почтанан ыыталлар.

Саҥаны айан таһаарыыны көмүскүүр судаарыстыба дьайыылара барыта төлөбүрдээхтэр. Ити этиллибит дьайыылар барыта “Роспатент” тарыыбынан төлөнөллөр.

Аны сыл аайы патены бас билээччи түһээн (пошлина) төлүөхтээх, ол суумата сыллата үрдүү турар. Маҥнай 300 солк. (билигин уларыйдаҕа), үһүс сылыгар 850 солк., кэлиҥҥи 20-с сылларга 12 тыһ. солк. тэҥнэһэр, сылга биирдэ төлөнөр. Оччоҕуна эрэ судаарыстыба патеннатааччы интэриэһин көмүскүүр. Ити курдук, сыл аайы үрдээн иһэр. Инньэ гынан, патены болдьохтоон, төлөбүрүн сыыйа улаатыннаран, ааптары саҥаттан-саҥаны айан, толкуйдаан иһэргэ күһэйэллэр. Көрөргүт курдук, патент көмүскээһин “ыллыҥ да, атыыластыҥ” буолбатах, элбэх эрэдээктээх дьыала.

Оттон бэйэлэрэ кыайан патеннаабат, көмүскэммэт буоллахтарына, «патентнай агентстволар» өҥөлөрүнэн туһаныахтарын сөп. Ол өҥө 80-150 тыһ. солкуобайга туруон сөп.

Сэбиэскэй кэмҥэ ааптар сибидиэтэлистибэтин биэрэллэрэ. Ол иһин, биһиги тугу эрэ толкуйдаан, айан таһаардахпытына, патены тута сылдьааччы, бас билээччи — судаарыстыба, ааптарынан оҥорбут киһи (изобретатель) ааттанара. Патент оннугар биһиэхэ “Ааптар сибидиэтэлистибэтэ” диэн бэриллэрэ. Ити төлөбүрүн барытын судаарыстыба бэйэтэ уйунара. Манньатын, судаарыстыба биһиэхэ бириэмийэ биэрэрэ. Оччолорго 50-тан 500 солк.диэри көрөр харчылара биһиэхэ улахан суума этэ. Оттон билигин, ырыынак кэмигэр, эн толкуйдаан таһаарбытыҥ барыта бэйэҥ гиэнэ дэнэр. Холобура, бу киэҥ кэпсэтиини таһаарбыт саха быһаҕын ааптара – мин, патены бас билээччи (патентообладатель) эмиэ мин. Ол аата ороскуотун барытын бэйэм уйунуох тустаахпын. Оччотугар, ону сабынар дохуоту хантан эрэ син биир киллэрдэхпинэ табыллар.

Саха быһаҕын патеннааһын төрүөтэ

—Туох сыалтан саха быһаҕын патенныырга санаммыккыный?

—Өбүгэлэрбит оҥорон хаалларбыт баайдарын, тылын-өһүн, ойуулаан-мандардаан оҥорбут туттар сэптэрин быһыытын-майгытын аҕырыппакка көрөр-харайар, элбэтэр-үксэтэр биһиги ытык иэспит буолар. Саха быһаҕа биир оннук киэн туттар баар суох малларбытыттан биирдэстэрэ. Бу «глобализация” диэн аатанар аан дойду судаарыстыбатын норуоттарын култуурата, экэниэмикэтэ барыта биир хочуолга кутуллан күөстүү оргуйар кэмигэр биһиги, сахалар, убайбыт Өксөкүлээх Өлөксөй: “Омуктар дьайыыларыгар кыайыылаахтык утары турарга кинилэр ньымаларын, билиилэрин-көрүүлэрин сатабыллаахтык туһаныахха!” — диэн этиитин мин олус биһириибин уонна туттабын да диэххэ сөп.

Өссө өрдөөҕүтэ, чуолаан, уларыта тутуу бастакы сылларыгар “Программа защиты интеллектуальной собственности РС(Я)” диэн бырайыак оҥорон СӨ бырабыыталыстыбатыгар киллэрэ сылдьыбытым. Ол эрээри, ити бырайыакпын оччолорго өйдөөбөтөхтөрө. Өйөммүтэ буоллар, сахалыы оһуордарбытын, күөрчэхпитин, унтуубутун эҥин барытын көмүскүүргэ кыах үөскүөх этэ — оччолорго алмаастан киирэр валюта дэлэгэй кэмэ. Ол валюта омук сиригэр патенныырга наадалаах этэ. Билигин кэлэн хамсана сатыыллар, мунньах бөҕө ыыталлар. Хас да мунньахтарга, хайдах көмүскэниэххэ сөбүн туһунан тыл этэн көрбүтүм. Уустар, иистэнньэҥнэр тойоттору, бара сатаан, Ил Дарханы, «биһигини көмүскээҥ!” диэн куруук ытабыл аҥаардаах тыл этэн көрдөһөллөр. Тойоттор тугу гыныахтарай?! Анал исписэлиис буолбатахтар, патент көмүскэниитин докумуонун суруйар кыахтара суох. Оҥоруох эбит да буоллахтарына, ол сокуонунан көҥүллэммэт – «ырыынак күрэстэһиитигэр тэҥ кыахтаах буолууну күөмчүлүүр судаарыстыбаннай уонна чааһынай субъектар кэпсэтиилэрэ” диэн буолан тахсыа. Ол иһин «бэйэҕит оҥостуҥ, көмүскээҥ!” диэн сүбэлииллэр. Биһиэннэрэ ылсыбаттар, тоҕо диэтэххэ, уратытын чопчу быһааран биэрэр, ол туохха тириэрдэрин дакаастыыр кыахтара суох. Оттон патенынан дьарыктанар, өҥө оҥорор дьон (патентнай агентстволар, интеллектуальнай бас билии кииннэрэ, тиксиһиннэрээччилэр (посредниктар) бас быстар харчыны көрдүүллэр. Уонна кинилэр тустаах чопчу оҥоһукка идэтийбит дьон буолбатахтар, кинилэр сыаллара-соруктара букатын атын. Ол иһин үксүн оннук патены көмүскээн, дьайыыта (суох да буолуон сөп) кыра буолар.

Саха быһаҕын уратыта

— Саха быһаҕын патеннатаргар туох уратылары булан бэлиэтээтигиний?

— Биллэн турар, патент саҥаны булан этиигэ бэриллэр. Мин сыалым саха быһаҕар саҥаны, сонуну этии эрэ эбитэ буоллар, миэхэ олох судургу буолуох этэ. Оттон мин арыый атын, олус уустук сыалы туруорарга санаммытым – саха быһаҕын олоччу көмүскээһиҥҥэ! Элбэх сыллаах чинчийэр-үөрэтэр үлэ түмүгэр, бүтүн 50-ча сирэй тухары саха быһаҕын ойуулаан суруйдум. Аан дойду быһаҕын барытын сыымайдаан көрөн, «маннык быһахтар биһиги сахабыт быһаҕар ордук маарынныыр эбиттэр” диэн сорохторун чорботон ыйдым. Олортон саамай чугастарын ылан “прототип” курдук көрдүм. Билиҥҥи туругунан, холобура, саха быһаҕа туох уратылааҕый диэн ыйыттахха, “биир өттүттэн чочуллар, удьурҕай уктаах, төбөтө чулбугур уһуктаах” диэхтэрэ. Аҥаардас ити бэлиэлэринэн, тас көрүҥүн эрэ ойуулаан патены көмүскүүр кыаллыбат. Саха быһаҕа атыттартан туох уратылааҕын уонна тоҕо, туох сыалтан итинник оҥоһулларын быһааран бэриллиэхтээх. Холобура, тимирин аҥаар өттүттэн чочуйуу, быһах устуруус курдук туһаныллыан сөбүн тэхиньиичэскэй өрүттэринэн быһааран суруйабын. Эбэтэр, «бөтөҕөлөөх” диэн ыйабын итиэннэ ол туохха туһалааҕын, туох саҥа кыахтары биэрэрин, хайдах быһыахпытын, кырбыахпытын сөбүн ыйабын. Аны саха быһаҕа туохха барытыгар дэгиттэр дииллэр эрээри, тоҕо оннук дэгиттэрин кыайан быһаарбаттар. Ол эмиэ быһаарыллан, ыйыллан, чопчуланан турар. Ити курдук, саха быһаҕар, уопсайа, 10 араас уратылары чопчу ыйан, туохха наадалаахтарын, хайдах үлэлииллэрин уонна бары холбоон саха быһаҕар туох ураты саҥаны биэрэллэрин дакаастаан суруйбутум.

Эппитим курдук, аныгы саха быһаҕа олох уларыйыытын ирдэбиллэригэр тэптэрэн, элбэх өрүтүн сүтэрдэ. Онон, ханнык баҕарар саха быһаҕын ылан бу патеҥҥа көмүскэммит саха быһаҕын бары 10 уратыта толору баар «моделыттан” хас бырыһыан эппиэттэһэринэн, «төһө сахалыытын” сыаналыахха сөп.

Биллэн турар, саха быһаҕын кистэлэҥин толору астым диэбэппин, мин көрөрбүнэн, өссө үс патеннанар кыахтаах ураты бэлиэлэр бааллар. Патеҥҥа ону киллэрбэтим. Тоҕо диэтэххэ, 11-с пуунтан эбии харчы төлүөхпүн наада. Иккиһинэн, хайа баҕарар быһахха ити патеҥҥа ыйыллыбыт 10 бэлиэттэн биир эмэ бэлиэ сөп түбэһэр буоллаҕына, ол быһах патеҥҥа хабыллар.

Аны туран, “тоҕо Уустар ассоциацияларын дуу, бырабыыталыстыба  аатыттан дуу буолбакка, бэйэтин эрэ аатыттан көмүскээтэ?” диэн ыйыталлар. Эппитим курдук, боппуруоһу туруорбутум ыраатта. Ким эрэ ону сорудахтаан, үбүлээн оҥорторбута буоллар, оннук буолуо этэ буоллаҕа дии! Ким баҕарар патенныыр кыахтаах ээ (кыахтаах буоллаҕына). Тоҕо баччааҥҥа диэри ким да дьарыктаммата? Ил Дархан оҥоруо дуу, бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлэ сүүрүө эбэтэр миниистир ылыныа дуу?! Уустар бэйэлэрэ эмиэ ким эрэ оҥорон биэрэрин кэтэһэллэр.

Бириэмэ баран иһэр, саха быһаҕын суон сураҕа аан дойдуга улам тарҕанан, дьон биһирээн, оҥоруох баҕалаах Саха сиригэр эрэ буолбакка, кини тас да өттүгэр элбээн иһэр. Бу көмүскэлэ суох баайбытын, саха быһаҕын, атын омуктар патеннаан кэбиһэллэрэ бу ыган кэллэ. Ким ону көмүскүүр, ким? Мин эрэ хаалабын. Онуоха эбии, анаан-минээн дьарыктанар дьарыгым буолар.

“Сокуон этэринэн, “төлөөҥ” дэниллиэхтээх этэ”

—Оччотугар, атын уустар саха быһаҕын оҥороллоругар ити 10 бэлиэттэн биирэ эмэ сөп түбэһэр буоллаҕына, харчы төлөтөҕүн дуо?

— Бастатан туран, чопчулуохха наада: патент “саха быһаҕар” диэн буолбатах, көрбүккүт курдук, саха быһаҕын 10 ураты бэлиэтин барытын илдьэ сылдьар саха быһаҕын “моделыгар” ылыллан турар. Бу саҥа, нууччалыы эттэххэ “собирательный образ”. Ити аата, төрүт саха быһаҕын сөргүтэн кини моделын оҥоруу – саҥа дьыала буолар. Онтон Роспатент патент биэрэн ону билиниитэ, Арассыыйа Федерациятын таһымыгар “атын быһахтартан ураты бу САХА БЫҺАҔА баар” диэн юридическай күүстээх билинии буолар. «Ону саха дьоно сыаналаан, сөптөөхтүк сыһыаннаһаллара, туһаналлара буоллар” диэн баҕа санаабын этиэм этэ.

Сокуон этэринэн, биллэн турар, “төлөөҥ” дэниллиэхтээх. Санаан да көрдөххө, сокуон да этэринэн, бас билии бырааба оҥорон таһаарбыт киһи бэйэтин гиэнэ буолар. Ону ким да былдьаһыан, күөмчүлүөн табыллыбат. Судаарыстыба олоххо саҥаттан саҥа киирэ турдун, олох сайдарыгар олук буоллун диэн айар дьоҥҥо кинилэр сыраларын төнүннэрээри, өссө даҕаны элбэҕи айдараары, итинник бэрээдэги олохтуур. Ол эрээри, мин көмүскээбит патеным кэммиэрчэскэй бырайыак буолбатах. Харчы туһугар умса-төннө түспэтэҕим. Саха быһаҕын көмүскээри патеннаппытым. Холобура, хомуһу уу тэстибэт гына патеннаабыппыт быданнаата, уус бөҕө хомуһу оҥорор, тоҕо эрэ харчыта төлөөҥ диэбэппин эбээт. Кинилэр ити саха хомуһун араҥаччылыыр патеннар баалларын да соччо билбэттэр.  Онон үөрэх да, технология даҕаны өттүнэн биһигини баһыйар омуктар тоҕо хомуһу баччааҥҥа диэри кыайан оҥорбокко олороллорун кистэлэҥин өйдөөбөттөрө, сыаналаабаттара биллэр. Сахалартан ураты дьон биһигини үтүктэн оҥороору гыннахтарына, онно сөптөөх патены көрдөрөбүн, онон бүтэр. Эппитим курдук, патент күүһэ 20 сыл болдьохтоох. Сорох патеннар эргэрдилэр. Холобура, үс тутулуктаах хомуһу иркутскайдар оҥороллор. Кинилэртэн эмиэ харчы төлөппөппүн. Тоҕо? Тоҕо диэтэххэ, онно сөптөөх патеннарым болдьохторо ааста. Ол эрээри, кинилэр «Бурцев конструкциятынан саха хомуһун оҥордубут” диэн хайаан даҕаны ыйыахтаахтар. Ол сокуон ирдэбилэ, ааптар биллэр, бэчээккэ былыр үйэҕэ таҕыстаҕа дии.

Билигин даҕаны патеннана илик аспыт-таҥаспыт, малбыт-салбыт элбэх. Холобура, “Индигирка” салаат. Кимнээх эрэ патеннаатахтарына биһиги эрэстэрээннэрбититтэн харчы төлөтүөхтэрэ. Сахалартан эмиэ ким даҕаны ылса илик, боруобалаан ылсан көрүҥ. Урбаан дьыалатын иһин-таһын барытын билэбин. Ол эрээри, мин урбаанньыт буолбатахпын, дууһабынан ыччаты үөрэтиигэ, оҥорон таһаарыыга быдан чугаспын, учуонайбын. Харчыга наадыйар дьон төһө баҕарар дьарыктанныннар.

Ол эрээри, итиннэ дураһыйар дьону сэрэтиэм этэ: идея ханна эрэ кэмпириэнсийэҕэ дуу, ыстатыйаҕа (хаһыат, сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэ (СМИ) эмиэ ааҕыллар) дуу аһаҕастык этиллибит, патент кыайан көмүскэммэтэх эбэтэр мөлтөх хаачыстыбалаахтык, намыһах таһымнаахтык көмүскэммит буоллаҕына, ити тиэмэ сабыллар, атын патент онно кэлин бэриллибэт. Тоҕо диэтэххэ, эрдэ номнуо дьон билиитигэр таҕыстаҕа дии. Онон патент ылыы олус уустук, үгүс ымпыктаах-чымпыктаах үлэ. Дьэ, ол кэнниттэн, бу патеннар “инникитин хайдах үлэлииллэр?” диэн туһунан боппуруос аһаҕас хаалар…

Түмүк

Дьэ, ити курдук. Олохтоох киһи ылыстаҕына, “тутан сиэри” тииһэбит. Бэйэбит буоллаҕына, “тарбаабыт ынах” курдукпут. Сахалыы иһиппитин-хомуоспутун, унтуубутун кытайдар сүһэн ылан ырыынакпытын толорбуттара быданнаата. Сөпсөспөппүтүн биллэрэбит, ол эрээри, хамсаммаппыт. Баҕар, номнуо патенната сылдьаллара буолаарай?! …

Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru