“Дьон-сэргэ ортотугар хайдах-туох киһи кэлэн олорон ааспытын норуот бэйэтэ бэргэнник сыаналааччы. Таптал, ытыктабыл сороҕу тумна көтүө, сороҕу дьиҥнээхтик булуо… Норуот тапталын ылбыт киһи үйэ-саас тухары дьон өйүгэр-санаатыгар тыыннаах, сүрэҕэр-дууһатыгар чугас”.
edersaas.ru
Маннык уот харахха этиллибит тыллары СӨ үтүөлээх артыыһа, П.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, искусствоведческай наука хандьыдаата, суруйааччы Степан Сивцев-Доллу “Саха АССР үтүөлээх артыыһа Яков Прокопьевич Кычкин” диэн хомуйан, бэчээттээн таһаарбыт саҥа кинигэтигэр Яков Прокопьевичка сыһыаннаан эппит.
Бэҕэһээ, ахсынньы 3 күнүгэр, П.Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар Яков Кычкин төрөөбүтэ 100 сылыгар анаммыт кэриэстэбил киэһэ бу кинигэни билсиһиннэрииттэн саҕаланна.
Биир дойдулаахтарын, үгүс күүстээх, умнуллубат уобарастары хаалларбыт сүдү артыыһы ахта-саныы Мэҥэ Хаҥаластан анал дэлэгээссийэ кэллэ. Кинилэр ортолоругар СӨ Судаарыстыбаннай мунньаҕын дьокутаата Андрей Находкин, култуура улуустааҕы управлениетын начаалынньыга Дмитрий Аргунов, Матта нэһилиэгин баһылыга Иннокентий Андросов, улуус дьокутааттарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Павел Иванов бааллар. Ону сэргэ көрөөччүлэр Мария Петровна уонна Яков Прокопьевич кыыстара Любовь Яковлевнаны, кини кэргэнин Руслан Шипковы дохсун ытыс тыаһынан көрүстүлэр. Дмитрий Аргунов кинигэ ааптара Степан Сивцевкэ уонна Руслан Шипковка Махтал суруктары туттарда.
Кинигэ бэчээккэ тахсарыгар үтүө сүбэһит буолбут, көмөлөспүт Руслан Шипков:
“Яков Прокопьевич орто дойдуга суох буолбута 38 сыл буолла оҕуста. Ол гынан баран, Маттаҕа ыһыахха тиийдэххэ, дьон-сэргэ Кыычыкын туһунан кэпсэтэ сатыырын, кинини ахталларын олус сөхпүтүм. Биһиги аҕабыт ол курдук дьон дууһатыгар киирбит, санааларыгар иҥмит эбит дии санаабытым. Матталар бэйэбит уолбут туһунан кинигэтэ таһаарыаҕыҥ диэн ахтыылары бэлэмнээн барбыттарыгар бары күүспүтүн ууран, үгүс киһи көмөлөһөн, кинигэбитин күндү киһибит төрөөбүтэ 100 сылыгар оруобуна күн сирин көрдөрдүбүт. Улахан махталбын Степан Сивцевкэ, Саха тыйаатырын дириэктэрэ Анатолий Николаевка уонна тыйаатыр мусуойун салайааччыта Ефим Степановка тириэрдэбин”, — диэн туран, тыйаатыр салалтатыгар артыыс оруоллара уһуллубут диискэни бэлэхтээтэ.
Бу күннэргэ үбүлүөйгэ аналлаах тэрээһиннэр өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник ыытылыннылар. Онно барытыгар Саха тыйаатыра көхтөөхтүк кытынна. Ол иһигэр, тыйаатыр артыыһа СӨ үтүөлээх артыыһа, суруйааччы Михаил Апросимов Матта талааннаахтара туруорбут Суорун Омоллоон “Күөх Көппөтүн” оонньуулларыгар режиссердаата. Киниэхэ Матрена Олесова көмөлөстө.
“Дьаакып Кыычыкын дуо?!”
Үөрүүлээх тэрээһин иккис чааһыгар артыыстар Дьаакып Кыычыкын сүрүн оруолларыттан быһа тардыылары көрдөрөн, көрөөччүлэр махталларын ыллылар.
“Күөх көппө”
“Күөх көппө” кэмиэдийэ бастакы чааһын Мөҥүрүөн нэһилиэгин талааннара көрдөрдүлэр. Оруолларга Константин Марков, Прасковья Григорьева, Христофор Слепцов, Светлана Кычкина, Дмитрий Лыткин, Александр Максимов, Дмитрий Ченянов уо.д.а. оонньоотулар. Сүрүн оруолу – Күөх Көппөнү СӨ култууратын туйгуна, самодеятельнай артыыс Константин Марков итэҕэтиилээхтик толорон, көрөөччүлэри “быара суох ыытта”.
“Сайсары”
“Я.Кычкин Быыпсай кинэээһэ уойан хаалан, уоһа тэллэритэн, хаастара сабыстан, торуоскатыгар ыараханнык тирэнитэлээн, нэһиилэ алтахтаан, аан иэдэһиттэн тайанан, боруогу атыллаары атахтарын биир-биир ыадаччы көтөҕөн, Сайсары балаҕаныгар киирэн иһэрэ бу баар”.
Степан Сивцев.
Бу күн Суорун Омоллоон “Сайсары” драматыттан оруоллары СӨ үтүөлээх артыыстара Зоя Попова, Михаил Апросимов толордулар.
“Наара суох”
“Харахтарын кыччаччы көрбүт, сынтаҕар муруннаах, куп-кугас убаҕас баттахтаах, сэбирийбит бытыктаах, кэдэҥнээн хаамар, минньигэс саҥалаах Баачыка барахсан”.
С.Сивцев
Бу күн Иван Гоголев “Наара суох” кэмиэдьийэтигэр СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата Иннокентий Луковцев, СӨ үтүөлээх артыыстара Елизавета Потапова уонна Дмитрий Михайлов оонньоон, Кыычыкын Баачыката норуот тапталын ылбытын итэҕэттилэр.
“Ый өлүүтүн түүнүгэр”
“… Артыыс Кыычыкын бэйэтин чахчы сиппит-хоппут буочарын манна эмиэ көрдөрдө. Бу уобараһы комическай да, характернай да диэбэккин. Бу психологическай уобарас. Уобарас сыыйа сайдан иһиитин, кини философскай ис хоһоонун көрөөччүлэргэ тиэрдии ордук улахан”.
Егор Гуляев.
Бу күн Мустай Карим “Ый өлүүтүн түүнүгэр” трагедиятыттан көстүүгэ АГИКИ устудьуоннара Настя Алексеева, Маша Мигалкина уонна Володя Винокуров улахан сценаҕа сүрэхтэннилэр.
Мэҥэлэр биир дойдулаахтара, чаҕылхай артыыс, үтүө үлэһит, көнө-көрсүө майгылаах, көрү-нары көҕүлүттэн тутар талааннаах Дьаакып Кыычыкын аата Мөҥүрү нэһилиэгин элбэх функциялаах култуура комплексыгар иҥэриллибитинэн киэн тутталлар.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru