Саха киһитэ кыһыҥҥы тымныы киэһэлэргэ көмүлүөк оһоҕун уотун тигинэччи оттон олорон, олоҥхо истэр үгэстээҕэ. Ол үгэспит, тугунан да кэмнэммэт духуобунай күндү баайбыт буолан, үйэттэн-үйэҕэ, көлүөнэттэн-көлүөнэҕэ бэриллэн, баччаҕа кэллэҕэ, Олоҥхобут киһи-аймах чулуу айымньыта буоллаҕа.
Дьэ, билигин оһохпут уотун күөдьүтэн биэрэбит — сэтинньи 25 күнүттэн Олоҥхобут декадата саҕаланна.
Өрөспүүбүлүкэҕэ быйылгы Олоҥхо декадата ахсынньы 9 күнүгэр диэри ыытыллыа диэн иһитиннэрэн турабыт. Оттон декаданы үөрүүлээхтик аһыы сэтинньи 25 күнүгэр Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар буолла.
Дьоро киэһэҕэ СӨ Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлэ, Олоҥхо иккис уон сылын бэлэмнээн ыытыыга СӨ Национальнай тэрийэр кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков, СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай, СӨ култууратын уонна духуобунай сайдыытын миниистирин солбуйааччы Николай Макаров, Амма, Мэҥэ Хаҥалас улуустарыттан делегациялар, ытык-мааны бастыҥ олоҥхоһуттарбыт, уһуйааччыларбыт, эдэр толорооччулар, киэҥ уопсастыбаннас кыттыыны ыллылар.
Бу күн тыйаатырга мустубут дьон, аатырбыт олоҥхоһуттарбыт – Саха АССР үтүөлээх артыыһа Устин Нохсоров төрөөбүтэ 110 сылыгар, саха норуодунай, РСФСР үтүөлээх артыыһа, Былатыан Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата Гаврил Колесов төрөөбүтэ 85 сылыгар аналлаах кэрэхсэбиллээх быыстапкалары көрдүлэр. Үбүлүөйдээх артыыстарбыт биир дойдулаахтара — Амма, Мэҥэ Хаҥалас улуустарын дэлэгээссийэлэрэ бэлэмнэнэн кэлбиттэр. Кинилэр Олоҥхо күнүнэн дьону-сэргэни уруйдаан, олоҥхолоон доллоһуттулар.
Декада үөрүүлээх аһыллыытын кыттыылаахтара «Олоҥхо эйгэтэ – оҕо оонньуутугар» бырайыагынан, олоҥхо дьоруойдарын персонажтарынан оҥоһуллубут куукулалары биир бастакынан билсэр чиэстэннилэр. Бастатан туран, Айыы дьоно — биэс куукулалаах кэмпилиэктэр бэлэм буолбуттар, кинилэр бу күннэргэ өрөспүүбүлүкэ детсадтарынан босхо тарҕатыллыахтара. Онтон атын персонажтар иккис түһүмэххэ эһиил оҥоһуллуохтаахтар. Бу үлэни барытын СӨ Олоҥхо Национальнай кэмитиэтэ сүрүннүүр.
Олоҥхо күнүнэн, Олоҥхо декадата саҕаланыытынан мустубут дьону СӨ Судаарыстыбаннай Мунньаҕын (Ил Түмэн) бэрэссэдээтэлэ, Олоҥхо Национальнай кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Александр Жирков истиҥник эҕэрдэлээтэ. Кини, эрдэттэн бэлэмнэммит кумааҕыта суох, олус ылыннарыылаахтык, киһиэхэ барытыгар тиийимтиэтик тыл этэр үтүө үгэстээх.
— Олоҥхо киһи-аймах тылынан уус-уран бастыҥ айымньыларын ахсааныгар киириэҕиттэн ыла син өр кэм ааста. Оччолорго оскуолаҕа үөрэнэр оҕолорбут билигин хайыы үйэҕэ үлэһит буолуталаатылар. Бу кэм устата ыытыллыбыт үлэни 2020 сылга, аны икки сылынан, Олоҥхо аан дойду таһымыгар биллибитэ 15 сыла туолуутугар, өссө истиэхпит. Олоҥхону үйэтитиигэ ыытар үлэбитигэр туох ситиһиилээхпитий, туох итэҕэстээхпитий? Бу иннинээҕи кэмҥэ тэҥнээтэххэ биһиги тугу оҥордубут? Биирдиилээн дьон үлэтиттэн, оҕолорго, дьоҥҥо-сэргэҕэ олоҥхо тыла-өһө төһө иҥпититтэн саҕалаан, наука эйгэтигэр, аан дойду атын омуктарыгар саха олоҥхото төһө тахсыбытын билиэхпит, барытын ырытан-үөрэтэн көрүөхпүт. Бу улахан үлэни өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэт иилиэҕэ-саҕалыаҕа. Манна салалта, бырабыыталыстыба кыттыһыаҕа. Бары түмсэн, үлэбитигэр туох итэҕэстээхпитин-быһаҕастаахпытын көрүөхпүт, сүбэлэһиэхпит. Анал чинчийэр үлэлэр тахсыахтара, салгыы үлэлиир хайысхаларбытын чопчулуохпут.
…Бэйэбит төрүт үгэспитин билии ыччаппыт үрдүк култууралаах, өйдөөх-санаалаах, киэҥ билиилээх-көрүүлээх буола үүнэн тахсарыгар тирэх буолуоҕа. Уларыйа турар глобальнай эйгэҕэ киириитигэр саха оҕото төрөөбүт төрүт тылын билэрэ, онно тирэҕирэрэ, бэйэтин кыахтаахтык сананара киниэхэ инники өттүгэр мэлдьи көмөлөһүөҕэ, — диэтэ Александр Николаевич.
Бастыҥнар наҕараадаланнылар
Салгыы А.Н.Жирков олоҥхо сайдыытыгар биллэр-көстөр кылааттарын киллэрэр, олоҥхоҕо үгүс сыл тухары дьаныһан үлэлиир бастыҥ дьону наҕараадалаата. Ол курдук, Ил Түмэн Бэрэссэдээтэлин Махтал суругун Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан Норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин фольклорга исписэлииһэ, “Олоҥхо дойдутун оҕотобун” бырайыак салайааччыта Зоя Сысолятина (Дьокуускай) тутта. Олоҥхо иккис уон сылын бэлэмнээн ыытыыга СӨ Национальнай тэрийэр кэмитиэтин Бочуотунай Грамотатынан ХИФУ профессора Мария Прокопьева-Нохсорова, Хаҥаластааҕы «Кыымчаан» уһуйаан иитээччитэ Айна Олесова, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Баатара нэһилиэгин баһылыга Федор Захаров, Мэҥэ Хаҥалас улууһун Олоҥхо норуот айымньытын киинин уус-уран салайааччыта Ариан Пермяков, СӨ үтүөлээх артыыһа Зоя Попова, суруналыыс Майя Власьева, Дьокуускай куорат «Кэрэчээнэ» уһуйаанын сэбиэдиссэйэ Галина Николаева наҕараадаланнылар.
Экспертэр сүбэлэрин быһаарыытынан, Култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэтин бириэмийэтин «Олоҥхо мецената» номинацията Тамара Фоминаҕа (Бүлүү улууһа) туттарылынна.
Оттон СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай бэйэтин эҕэрдэ тылын кэнниттэн 2017 сыл түмүгүн иһитиннэрдэ. Ол курдук, бу дьоро киэһэҕэ «Олоҥхону бастыҥ толорооччу» дохсун аат Николай Григорьевка (Чурапчы улууһа), «Олоҥхону бастыҥ тарҕатааччы» аат Светлана Ивановаҕа (Бүлүү улууһа), «Бастыҥ уһуйааччы» аат Лидия Сивцеваҕа (Чурапчы улууһа) иҥэрилиннилэр.
“Туйаарыма Куо” олоҥхонон премьера!
Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Олоҥхо Ассоциацията” уопсастыбаннай түмсүү Бэрэсидьиэнэ Феврония Шишигина бүгүҥҥү күҥҥэ өрөспүүбүлүкэбитигэр олоҥхону 140 киһи толорорун, 4 Ийэ олоҥхоһуттаахпытын, 12 Ытык олоҥхоһут баарын, 35-гэр диэри саастаах 32 эдэр олоҥхоһуттаахпытын уонна олоҥхону толорор 200-тэн тахса оҕолоохпутун иһитиннэрдэ. Олоҥхону үөрэтии, иитии педагогиката олоҕурбутун, «Ытык олоҥхоһут», «Ийэ кут», «Ыччат олоҥхоһут» түмсүүлэр айымньылаахтык үлэлииллэрин бэлиэтээтэ уонна номинацияларынан бастыҥнарга, чулууларга наҕараадалары, Култуура министиэристибэтин биир кэмнээх бириэмийэлэрин туттарда. Ол курдук, өрөспүүбүлүкэтээҕи «Олоҥхо Ассоциация» бастыҥ үлэлээх филиалынан быйыл Таатта улууһа буолла.
Олоҥхоһут Устин Нохсоороп дойдутуттан Амматтан улуус баһылыга Николай Архипов, Гаврил Колесов төрөөбүт дойдутуттан Мэҥэ Хаҥаластан улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Павел Сазонов тыл эттилэр, бу чулуу олоҥхоһуттарбыт ааттарын үйэтитиигэ туох үлэ барарын, олоҥхоҕо улуус дьоно салгыы үлэлэрин, былааннарын билиһиннэрдилэр уонна Олоҥхо тыйаатырыгар аат иҥэриигэ этиилэрин киллэрдилэр.
Дьоро киэһэ кыттыылаахтара Олоҥхо тыйаатыра Былатыан Ойуунускай «Туналҕаннаах ньуурдаах Туйаарыма Куо» олоҥхотунан режиссер Валентин Макаров туруорбут испэктээгин премьератын дуоһуйа көрдүлэр. Артыыстар оонньуулара, олоҥхо-тойук, таҥас-сап, уот-күөс үгүс көрөөччүнү астыннарда.
Татьяна Маркова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаларынан Ил Түмэн пресс-сулууспата хааччыйда.