Саха сиригэр Интеллектуальнай оонньуулар үгэннэрэ. Бүгүн сүрүн тэрийээччини, СӨ Наукаларын Аччыгый академиятын ректора Василий Павловы кытта сэһэргэһэбит.
Күүстээх састаап
– Василий Климович, Оонньуулар өрөбүлгэ саҕаланнылар. Ханнык дойдулартан оҕолор кэллилэр?
– 20-тэн тахса дойдуттан кыттааччылар кэлэн, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Сингапуру төрүттээбит Стэмфорд Бингли Раффлз тэрийбит, Азия соҕуруулуу-илиҥҥи дойдуларын бэрэсидьиэннэрэ, премьер-миниистирдэрэ үөрэммит институтуттан, Сингапурдааҕы Национальнай университет иһинэн үлэлиир Математика уонна наука үрдүкү оскуолатыттан бастыҥ көрдөрүүлээх үөрэнээччилэр кэллилэр. Ону тэҥэ, Словения биир тарбахха баттанар гимназиятын үөрэнээччилэрэ, Америкаҕа улахан куоталаһыыга кыайбыт-хоппут, Гонконг биэс ситиһиилээх оскуолатын, о.д.а. дойду оҕолоро муһуннулар.
Уопут иҥэринии
– Бастыҥ оскуолалаах дойдулар биһиги оскуолаларбытын кытта хайдах үлэлэһиэхтэрин сөбүй?
– Оҕолор сайдалларын туһугар элбэҕи көрүөхтээхтэр, атын дойдулар култуураларын, олохторун-дьаһахтарын билиэхтээхтэр. Ону кинилэр “уопут иҥэринии” диэн ааттыыллар. Билии, чинчийии атын өрүтэ, саҥа кэрдииһэ диэн ылыналлар. Ханнык баҕарар үчүгэй оскуолаларга оннук, бэйэлэрэ туспа бырагыраамалаахтар. Онно олоҕуран, үөрэнээччилэрин интэриэһинэй сирдэргэ ыыта сатыыллар, ол баран науканан дьарыгырар буоллахтарына өссө биһирииллэр. Оттон биһиэхэ Оонньуу чэрчитинэн чинчийиини эмиэ ыыталлар.
Хамаанданан киирсии
– Интеллектуальнай оонньууларга оҕолор тоҕо урукку курдук биирдиилээн буолбакка, хамаанданан кытталларый?
– Хас биирдии оскуола – оҕо сайдар эйгэтэ. Киһи соҕотоҕун сылдьан сайдар кыаҕа суох. Төһөнөн биир санаалаах, толкуйдаах дьон түмсэн үлэлиир да, соччонон сайдыылара күүһүрэр. Оскуола – бэйэтэ туспа экосистема. Оскуолаҕа оҕо саҥа билиини, атын оҕолору кытта бииргэ алтыһан, үлэлээн туох эрэ саҥаны оҥорон таһаарар, иҥэринэр сирэ буолуохтаах. Ол курдук, оскуола үөрүүлээх-көтүүлээх, оҕо бэйэтэ талаһар, саҥаны айар-тутар эйгэтигэр кубулуйуохтаах. Миигин мөҕүөхтэрэ эҥин диэн өйдөбүл букатын суох буолуохтаах. Дьэ ол иһин биһиги талааннаах оҕолору иитэн таһаарар оскуолалары чорбото, салгыы сайыннара сатыыбыт.
17 тэрээһин!
– Интеллектуальнай оонньуу кэмигэр, букатын, уонтан тахса тэрээһин ыытыллар. Кылгастык кэпсиэҥ буолаарай.
– 17 тэрээһин ыытыллар. Итинтэн сэттэтэ куонкурустаах. Куонкуруска кэлбит оҕолор бэйэ-бэйэлэрин кытта куоталаһаллар. Инньэ гынан, атын оҕолору “конкурент” курдук көрөллөр. Дьиҥэр, ити оҕо сайдыытыгар улахан көдьүүһэ суох. Тоҕо диэтэххэ, киһи билигин наукаҕа туох эрэ саҥаны киллэрэригэр кэпэрээссийэлээһин эрэ көмөлөөх. Куоталаһыыта суох тэрээһин эмиэ элбэх. Холобура, норуоттар икки ардыларынааҕы үөрэнээччилэр куонкурустарын курдук эрээри, куоталаһыыта суох “MILSET Vostok Exspo-Sciences” быыстапка баар. Атын тэрээһиннэр эмиэ ити курдук ааһаллар. Биһиги оҕолорго талар кыах баарын, ол арааһын көрдөрө сатыыбыт.
Ыалдьыттар харчы ылбаттар
– “Азия оҕолоро” оонньуу маҥнай тэриллэригэр кэлии хамаандалар айаннарын төлөбүрүн бэйэбит уйунар этибит. Оттон Интеллектуальнай оонньууларга хайдаҕый?
– Кыттар оҕолор бары бэйэлэрин харчыларынан кэлэллэр. Омук сирдэриттэн биллиилээх экспертэри ыҥырбыппыт. Кинилэр айаннарын ороскуотун биһиги төлүүбүт эрээри, босхо үлэлииллэр. Бары биллэр-көстөр учуонайдар, хамнастара үрдүк. Онон биһиги кыра хамнаспытыгар дураһыйбаттар. Холобура, Европа биллиилээх учуонайа Мортен Ленхольм термоядернай синтеһинэн дьарыктанар, куонкуруска судьуйалыыр. Эбэтэр Япония университетыгар үөрэммит, Непалтан бастакы нейрохирург, бэрэпиэссэр Басант Раж Пант (Непал) оҕолорго наука уопсастыба олоҕор хайдах туһалыан сөбүн туһунан олус интэриэһинэй лиэксийэни ааҕыахтаах. Ити курдук, барыта 17 учуонайы ыҥырдыбыт.
IT-хакатон — саҥа сүүрээн
– “Роботтар оонньууларыгар” тас дойдулартан хамаандалар кыттыбаттар. Тоҕо?
– Бастатан туран, сорох оонньуулар, холобура, IT-хакатон аан дойдуга оскуола оҕолорун ортолоругар улаханнык ыытыллыбат тэрээһин. Бу “Якутия” технопаарка бэйэтин толкуйа. Дьиҥэр, IT-хакатон улахан дьоҥҥо бырагырааманы суруйууга марафон курдук барар. Оҕолору биир кэмҥэ өр тутан олорор көҥүллэммэт. Ол иһин хас даҕаны күҥҥэ арааран, судургутутан биэрбиттэрэ. Ити түмүгэр оҕолор биир бырайыагы толкуйдаан, прикладной бырагырааманы суруйан таһаарыахтаахтар.
Иккиһинэн, омук сиригэр улаханнык биллэ-көстө илик. Оттон биһиги ыҥырбыт оскуолаларбыт бары дьоһуннаах оскуолалар. Биһиэхэ биллибэт көрүҥүнэн дьарыгырыа суохтаахпыт диэн толкуйдаахтар. Холобура, аан дойдуга ылыллыбыт форматтаах олимпиаданы өйдүүллэр, быыстапка-куонкуруһу билэллэр. Оттон IT-хакатону соччо билбэттэр. Ол иһин тас дойдулар оҕолорун ыыппатылар. Бэйэбит даҕаны сэрэхэчийэр буолан, оҕолорго аналлаах гына судургутуппуппут. “Роботтар оонньууларыгар” эмиэ ол курдук.
Түөрт сылга биирдэ
– Интеллектуальнай оонньуулар инникитин хайдах быһыылаахтык ыытыллыахтарай?
– Оонньуулар түөртүү сыл буола-буола тэриллиэхтэрин сөп. “Туймаада” олимпиада сыллата ыытылларын курдук, ыытылла туруоҕа. Быйыл номнуо 25-с үбүлүөйдээх сыла! Саҥа тэрээһининэн кэмпириэнсийэ-куонкурус буолар. Бу аан дойдуга ылыныллыбыт форматынан барар. “Туймаада” олимпиаданы сэргэ кэмпириэнсийэ-куонкуруһу сыллата тэрийэр, оттон Интеллектуальнай оонньуулары Олимпиада курдук түөрт сылга биирдэ ыыппыт киһи диэн баҕа санаалаахпыт. Күн бүгүн, ити боппуруос быһаарылла илик, бэйэбит баҕа санаабыт эрэ. Дьиҥэр, куонкуруһу сыл аайы тэрийбэтэхпитинэ, ситимэ быстан, улахан көдьүүһэ суох буолуон сөп. Туох баар олохтооҕу оҥоруоххун баҕарар буоллаххына, эрдэттэн дьоһуннаахтык былаанныахха наада.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Мария ВАСИЛЬЕВА, Андрей СОРОКИН (СИА) хаартыскаҕа түһэриилэрэ.