Сэтинньи 16 күнүгэр П.Ойуунускай аатынан литературнай мусуойга “Былатыан Ойуунускай кыргыттара” диэн бэрт сонун тэрээһин буолла.
edersaas.ru
Улуу Ойуунускай сыдьааннарын, эт-хаан аймахтарын бииргэ мунньан, тутан олорон көрүөн-истиэн баҕалаах элбэх киһи муһунна. СӨ норуодунай суруйааччыта Николай Лугинов салайааччылаах мусуой үлэһиттэрэ иһитиннэрбиттэринэн, маннык тэрээһин Ойуунускай кыргыттара тыыннаахтарыгар хаһан да буолбатах. Онно, араас төрүөттэр бааллара сэрэйиллэр. Сардаана Платоновна хаһан эрэ бэйэтин ахтыытыгар аҕатыгар аналлаах кэриэстэбил күннэри ыытаары гыннахтарына, куруук сүрэҕэ ытырыктатарын туһунан суруйан турардаах. Ол эрэн, быйыл, Ойуунускай төрөөбүтэ 125 сылыгар анаан, маннык тэрээһин ыытыллыбытын историяҕа эргиллии, саҥалыы хараҕынан көрүү, удьуордааһын суолтатын үрдүктүк тутуу курдук сыаналыахха эмиэ сөп.
Көрсүһүүгэ ааспыт кэм кэрэһиттэрэ, тыыннаах туоһулара элбэх интэриэһинэйи, сонуну кэпсээтилэр, санааларын үллэһиннилэр. Хаһыат биир балаһатыгар барытын батарар кыах суоҕунан, саха ыалыгар, Ойуунускайдар дьиэ кэргэттэригэр, кинилэр ураты майгыларыгар-сигилилэригэр сыһыаннаах этиилэргэ эрэ тохтоотум.
ХААН-УРУУ АЙМАХТАР
Акулина Николаевна Борисова
Б.Ойуунускай кэргэнэ Акулина Николаевна Чурапчыттан төрүттээҕэ. Эрдэ төгүрүк тулаайах хаалан, таайыгар Афанасий Андреевич Саввиҥҥа иитиллибитэ. 1955 сыл ахсынньы 15 күнүгэр Платон Алексеевич үтүө аата норуотугар төннөрүгэр, дьыалата тиллэригэр улахан өҥөлөөх.
Мария Алексеевна Николаева
Мария Алексеевнаны (Акулина Николаевна бэйэтин кыыһа) түөрт сааһыттан Былатыан Ойуунускай ииппитэ. Онон кини аҕатын кытары балтыларыттан ордук чугастык алтыспыта. Кэргэннэммитэ, Татьяна, Анна, Дмитрий диэн оҕолордоохтор, Майя диэн сиэннээхтэр.
Саргылаана Платоновна Ойуунускайа
Төрөппүттэрэ эрдэ Дьокуускай куоракка көһөн киирбиттэрэ. Оттон Саргылаана 1967 сыллаахха, биэнсийэҕэ тахсыар диэри Чурапчыга телеграфистканан үлэлээбитэ. Саргылаана Платоновна күн сириттэн 1991 сыллаахха барбыта.
Сардаана Платоновна Ойуунускайа
Сардаана Платоновна оскуолаҕа бииргэ үөрэммит уолугар Сергей Соловьевка (Хатылы, Чурапчы)кэргэн тахсыбыта. Сергей Петрович Москваҕа тыа хаһаайыстыбатын механизациялааһын уонна электрофикациялааһын институтутун бүтэрбитэ, тэхиньиичэскэй наука хандьыдаата. Соловьевтар улахан уоллара Платон (историк, археологиянан дьарыктаммыта, Сардаана Платоновна диэн кыыстаахтар); кыргыттара Мария Соловьева (ХИФУ-га нуучча тылын кафедратыгар ассистент-преподаватель), Лина Михайлова (омук тылыгар үөрэммитэ, кэргэнинээн Платон диэн уоллаахтар).
Николай Николаевич Павлов
Николай Николаевич Павлов – Акулина Николаевна уонна Н.Н.Павлов-Тыаһыт уоллара. Николай Павлов кэргэнэ Анна Егоровналыын икки оҕолоохтор, биир сиэннээхтэр. Уоллара Николай Николаевич Павлов «Ссудо-сберегательнай Сойуус» кэпэрэтиипкэ , кыыстара Акулина Николаевна кинигэ маҕаһыыныгар үлэлииллэр.
БҮГҮН АХТАН-САНААН ААСТАХХА…
Николай Винокуров-Урсун, суруйааччы П.Ойуунускай аатынан СӨ Судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата:
— Былатыан Ойуунускай удьуорун тэнитэргэ улахан баҕалааҕа. Маҥнайгы кэргэнэ Сүөкүччэни кытары бэрт кылгас кэмҥэ олорбуттара, оҕо-уруу хаалбатаҕа. Иккис кэргэнэ Татьяна Дмитриевна Александрова оҕолонон баран, иккиэн күн сириттэн күрэммиттэрэ. Ол кэнниттэн Былатыан балачча өр кэмҥэ соҕотоҕун сылдьан баран, 1930 с. бэйэтиттэн 13 сыл балыс Акулина Николаевна Борисованы көрсөн, ыал буолбута. Акулина Николаевна бастакы кэргэниттэн түөрт саастаах Мусенька диэн кыыстаах кэлбитэ. Биэс сылынан Саргылаана (1931 с.) уонна Сардаана (1934 с.) диэн кэрэчээн кыргыттар күн сирин көрбүттэрэ. Мусенька – Мария Алексеевна кэргэн тахсыар диэри Ойуунускайа диэн араспаанньаны илдьэ сылдьыбыт эбит. Билигин Ойуунускайдар элбээтилэр, сиэннэр, хос сиэннэр бааллар, удьуору ууһаталлар.
Ойуунускай бу күн сиригэр суох буолбутун кэннэ, 1940 с. Акулина Николаевна суруйааччы Николай Николаевич Павловка —Тыаһыкка кэргэн тахсан, кыргыттарын улаатыннарбыттара. Николай Тыаһыт 58-с ыстатыйанан сууттанан, иккитэ ытылларга ууруллан баран, репрессияламмыта. Кини кыргыттар атахтарыгар туралларыгар улахан өҥөлөөх. Кэлин Чурапчыга тахсан олорбуттара. «Дьэ, кырдьык, «норуот өстөөҕө буолбут дьон дьиэ кэргэттэрин үгүс киһи тумна хаамар буолбут кэмигэр, үс оҕолоох, доруобуйатынан да мөлтөх дьахтары кэргэн ылыы — хорсун быһыы. Бу Николай Николаевич киһилии үтүө майгытын-сигилитин кэрэһилиир”, — диэн кэлин Сардаана Платоновна махтанан суруйбута.
Акулина Николаевна Тыаһыттан Николай диэн уол оҕону төрөппүтэ. Сардаана Платоновна Чурапчыга таҕыстар эрэ, быраатыгар Ньукулайга түһэрэ. Билигин, Николай Николаевич Павлов Ойуунускайдары ситимниир тыыннаах туоһу буолан сылдьар.
Николай Николаевич Павлов — Николай Павлов-Тыаһыт уола:
— Эдьиийим Лаана, омос көрдөххө, кытаанах көрүҥнээҕэ. Күөмэйэ сотору-сотору ыалдьар буолан, элбэхтик эмтэнэр этэ. Билигин санныбар 77 хаары түһэрдим. Ханнык баҕарар киһиэхэ ис култуура диэн баар. Ис култуураны эдьиийдэрим иҥэрбиттэр эбит дии саныыбын. Куораттан Чурапчыга таҕыстахтарына, Сардаана миэхэ наар таҥас аҕалара. Онон, эдьиийдэрим көрүүлэринэн-истиилэринэн, бэлэмҥэ олороммун, киһи-хара буолбут эбиппин.
Мария Сергеевна — Сардаана Платоновна кыыһа:
— Улахан эдьиийбит Мария аҕатыттан үрдүк духуобунаһы ылбыта. Уопсайынан, эдьиийдэрим атын дьон туһунан хаһан да куһаҕаны саҥарбаттара. Ис култууралара үрдүк буолан, дьоҥҥо үчүгэйи эрэ булан көрөллөрө.
Эдьиийим Лаана биһиэхэ чараас дууһалаах аанньал курдук киһибит этэ. Кини бэйэтин туһунан санаабат да курдуга. Ыраас дууһатынан биһигини сылытара, бүөбэйдиирэ.
Үһүөн эдэр эрдэхтэринэ олус бэркэ ыллыыллара, бэйэлэрин “Федоровтар триолара” диэн ааттаналлара. Маннык түгэннэргэ кинилэр дьиэ кэргэттэрэ өссө ордук чугасыһаллара. Билигин биһиэхэ Николай Николаевич Павлов баар-суох тумус туттар киһибит. Кинини биһиги бары олус таптыыбыт, ытыктыыбыт.
“Ойуунускай кыргыттара” тэрээһин кыттыылаахтара билигин ыччат төрөөбүт тылын умнарын ааһан, омугун да сүтэрэр кутталлаах кэмигэр Ойуунускайдар оҕолорун ииппит холобурдарыгар эргиллэр кэммит кэлбитин, онон бу тэрээһин үрдүк суолталааҕын астына бэлиэтээтилэр.
ххх
Бу улахан тэрээһиҥҥэ Платон Ойуунускай хаан-уруу аймахтара кытыннылар:
Мария Алексеевна Николаева оҕолоро Татьяна, Анна, Дмитрий Ивановичтар, сиэннэрэ Майя;
Сардаана Платоновна кыыһа Мария Сергеевна Соловьева уонна Нина Петровна Соловьева – Сергей Петрович Соловьев балта;
Николай Николаевич Павлов – Акулина Николаевна уонна Н.Н.Павлов-Тыаһыт уоллара. Кэргэнэ Анна Егоровна Павлова, кыыстара Лина, сиэннэрэ Лена;
Наталья Васильевна Соловьева – Болот Боотур кыыһа;
Альбина Гаврильевна Макарова – Дьуон Дьаҥылы кыыһа;
Мария Степановна Саввина – Күн Дьирибинэ кыыһа;
Мария Дмитриевна Вырдылина, Галина Дмитриевна;
Ону сэргэ Сардаана Платоновна дьүөгэлэрэ, биир идэлээхтэрэ уод.а. кэллилэр.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru