Таатта улууһун Дьохсоҕон нэһилиэгэр Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан орто оскуолаҕа быйыл бастакытын улуустааҕы “Олоҥхо дойдутугар айан” диэн ааттаах оҕо сынньанар, сайдар этнофольклорнай хайысхалаах лааҕыр аһыллыбыт. Манна сылдьыбыт оҕолор уонна кинилэр төрөппүттэрэ лааҕыр үлэтиттэн улаханнык астыммыттар.
—Оҕолорбут лааҕырдарыгар үөрүүнэн сырыттылар. Олоҥхолуу, хомуска оонньуу үөрэннилэр. Ыһыахха кытыннылар, интэриэһинэй көрсүһүүлэртэн, маастар-кылаастартан. билиини-көрүүнү хаҥатар араас толкуйдатар оонньуулартан, көрдөөх спортивнай күрэхтэһиилэртэн улаханнык астыннылар, дуоһуйа сынньаннылар. Эһиил эмиэ сылдьар баҕалаахтар, — дэһэллэр төрөппүттэр чахчы да астыммыт быһыынан итиэннэ лааҕыры салайбыт, манна үлэлээбит, оҕолору уһуйбут, маастар-кылаастары ыыппыт дьоҥҥо махтаналлар.
Лааҕыры салайбыт нэһилиэк бибилэтиэкэрэ Галина Другина кэпсиир:
— Үс нэдиэлэ устатыгар уопсайа уон биэс оҕо сырытта. Аһыллыахпытыттан бүтүөр диэри фольклор араас көрүҥнэригэр дьарыктар ыытылыннылар. Олохтоох ааптар, нэһилиэк айар талааннаахтарын “Куорсун”литературнай түмсүүтүн чилиэнэ Акулина Егасова-Дьохсоҕон кыыһа оҕолорго анаан суруйан биэрбит «Күлүмнүүр күөннээх Күн Сырал бухатыыр» диэн олоҥхотун кылгас кэм иһигэр ис сүрэхтэриттэн кыһаллан үөрэттилэр. Итиэннэ киэн туттар биир дойдулаахпыт, уус-уран литератураны төрүттэспит улуу убайбыт А.Е.Кулаковскай-Өксөкүлээх Өлөксөй төрөөбүтэ 140 сылыгар аналлаах ыһыахха кини сиэннэрин уонна хаан-уруу аймахтарын иннилэригэр эппиэтинэстээхтик, чаҕылхайдык толорон, көрөөччүлэр хайҕалларын ыллылар.
Маныаха улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр нэһилиэкпит олоҥхоһут-тойуксуттара, фольклор араас көрүҥүн маастардара лааҕырбытыгар бэртээхэй дьарыктары ыыппыттара итиннэ улаханнык көмөлөстө. Түгэнинэн туһанан, хомус дьикти кистэлэҥнэрин тиэрдибит Владимир Колотинскайга, саҥа чабырҕахтары үөрэппит Лариса Поповаҕа, олоҥхону толорууга уһуйбут сцена бэтэрээнэ, нэһилиэк киэн туттар олоҥхоһута, бары таптаан эбээбит диэн ааттыыр ытык киһибитигэр Валентина Харайдановаҕа, кини утумнааччыларыгар, эдэр олоҥхоһуттарга Лариса Поповаҕа уонна Розалия Габышеваҕа, олоҥхо ааптарыгар Акулина Егасоваҕа, улуус кииниттэн түбүктээх үлэтиттэн быыс булан кэлэн маастар-кылаас ыыппыт Варвара Богатыреваҕа улахан махталбытын тиэрдэбит.
Түөлбэ олоҥхоһуттарын үөрэтии, чинчийии чэрчитинэн Төрүт Түөлбэ биллиилээх олоҥхоһута Дарыбыан Дабыыдап сыдьааннарын кытта көрсүһүүнү оҕолор наһаа сэргээтилэр. Тэрээһиммитигэр Дарыбыан Дабыыдап төрөппүт кыргыттара: ССРС үтүөлээх педиатр-бырааһа Клара Тарабукина, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Евдокия Нехчоенова уонна хос сиэнэ, оскуолабыт бастыҥ үөрэнээччитэ, Өксөкүлээх Өлөксөй аатынан бастакы медалист, хос эһээтин аатын толору ааттатар Илларион Давыдов таптыыр аҕаларын, хос эһээтин Олоҥхоһут Дарыбыан олоҕун, айар үлэтин сырдатар матырыйааллардаах презентацияны, сэдэх хаартыскалардаах быыстапканы көрдөрдүлэр, истиҥ иһирэх ахтыыны оҥордулар. Ларик хос эһэтин айымньылаах олоҕун чинчийэн оҥоро сылдьар истиэндэтин билиһиннэрдэ. Тэрээһин түмүгэр бары өйдүү-саныы сылдьарга хаартыскаҕа түстүлэр.
Хадаайытааҕы историческай-литературнай мусуойга сылдьыы бэйэтэ туһунан умнуллубат күнү бэлэхтээтэ. Манна оҕолор элбэҕи сонурҕаатылар, саҥаны биллилэр, таптыыр суруйааччыларын мөссүөннэрин көрдөрөр өйдөбүнньүктэргэ хаартыскаҕа түстүлэр. Таатта эбэттэн ууланар бассейҥҥа астына сөрүүкээтилэр, араас аттракционнарга дуоһуйа оонньоотулар.
Кинигэҕэ, ааҕыыга тапталы иҥэрэр сыаллаах ааҕыыларбытыгар, араас литературнай күрэстэрбитигэр ким да туора турбакка, бары көхтөөхтүк кытыннылар. Аны, лааҕырбыт сезонун түмүгэр, дохсун ытыс тыаһынан доҕуһуоллатан, анал ааттар туттарылыннылар. Холобур, бибилэтиэкэттэн саамай элбэх кинигэни уларсан аахпыт «Бастыҥ ааҕааччы» диэн анал ааты Дьохсоҕон орто оскуолатын төрдүс кылааһын бүтэрбит Снежана Заворотная ылла. «Ийэм, мин уонна таптыыр кинигэм» диэн ааҕааччылар ийэлэриниин түспүт фотоколлажтара болҕомтону тарта. Аахпыт уонна үөрэппит олоҥхолоруттан уруһуйга, пластилинынан оҥоһуктарга күөн күрэстэр ыытылыннылар. Өссө оҕолор лааҕырга сылдьыбыт үөрүүлэрин үллэстэн өйтөн суруйбуттарын бэлэх уунуулара ураты долгутуулаах буолла. Оттон «Толкуйдаа. Оонньоо. Кыай» диэн ток-шоу курдук ыытыллыбыт “Олоҥхо дойдута” оонньуубутугар оҕолор ийэлэрин кытта кытыннылар. Манна эрбии тииһин курдук эгил-тэгил киирсэн, илин-кэлин түсүһэн баран, түмүккэ Уолба нэһилиэгиттэн лааҕырга ааттаан-суоллаан, анаан-минээн кэлэн сылдьыбыт Маша Рахлеева ийэтиниин Екатерина Юлиевналыын кыайыылааҕынан тахсан үөрдүлэр-көттүлэр. Бэтэрээн учуутал Светлана Архипованы, сиэнин Айталы кытта эмиэ бэртээхэй көрсүһүү буолла. Айтал эбээтинээн оҕолору күпсүүргэ оонньуурга үөрэттилэр уонна Светлана Климентьевна олоҥхо туһунан кэпсээтэ.
Лааҕырбыт сабыллыытын банкета үөрүүлээх да, долгутуулаах да буолла. Үс нэдиэлэлээх үлэбит түмүгэ таһаарылынна, ситиһиилээхтэр, кыайыылаахтар эҕэрдэлэннилэр, анал ааттар туттарылыннылар, ийэлэр бэлэмнээбит көрдөөх оонньууларын бу күн бары көҕүлүттэн туттулар, асчыт Наталья Попова минньигэс аһын үөрэ-көтө аһаатылар. Манна даҕатан эттэхпинэ, лааҕырбыт үлэлиирин устатыгар оҕолор доруобуйаларын туругун, бу кэмнэргэ ыйааһыннара төһө эбиллибитин, төһө улааппыттарын медицина кэллиэһин үһүс кууруһун устудьуона Сардаана Саввина ис сүрэҕиттэн кыһанан кэтээн көрдө, үөрэттэ, астарын менютун кытары оҥордо.
* * *
Галина Николаевна кэпсээбитинэн, тэрийбит үлэлэрэ өссө да элбэх. Онуоха барытыгар оҕолор, төрөппүттэр ис сүрэхтэриттэн өрө көтөҕүллэн кыттыбыттарын бэлиэтиир. Түмүктүүр тэрээһиннэригэр мустубут ыалдьыттар уонна оҕолор бары бу лааҕыр үлэтэ салҕанарыгар баҕарбыттар. Оттон маннык оҕо-уруу, төрөппүт сүрэҕин туппут, сөбүлэппит үлэлээх лааҕыры нэһилиэк ааҕар балаҕанын сэбиэдиссэйэ Галина Другина, Олоҥхо сүбэтин салайар, “Сырал тулааһына” балаҕан үлэһитэ Вера Харайданова тэрийэн, иилээн-саҕалаан, көрөн-истэн үлэлэппиттэр.
Төрөппүттэр санаалара
—Лааҕыры салайан илдьэ сылдьыбыт бары үлэһиттэргэ махтанабын. Маннык фольклор хайысхалаах лааҕыры тэрийэн, хас биирдии оҕоҕо ийэлии ис сүрэххититтэн кыһаллан, улахан болҕомтоҕутун, кыһамньыгытын ууран үлэлээбиккитин үрдүктүк сыаналыыбын. Оҕолорбут наһаа астыммыттар, сайдыбыттар. Онон бу лааҕыр инникитин өссө сайда, чэчирии турарыгар баҕарабыт.
Чөркөөхтөн Венера ийэтэ Ангелина Собакина.
—Биһиги Машабыт лааҕырга сылдьыбытын түмүгэр, олоҥхолуу үөрэннэ. Ыһыахха бары күргүөмүнэн толорбуттарын истэн наһаа да үөрдүбүт, астынныбыт, киэн тутуннубут. Оҕолор кылгас кэм иһигэр сценаҕа тутта-хапта сылдьарга үөрэнэ охсон, дьиҥнээх олоҥхоһуттар курдук олорон, бэрт дьоһуннаахтык туттан-хаптан толорбуттарын көрөргө астык. Лааҕыр тэрийээччилэригэр, минньигэс астаах поварга улахан махталбытын тиэрдэбит. Эһиилги лааҕыры эрэнэ күүтэбит.
Уолбаттан Василий, Екатерина Рахлеевтар.
—Хара маҥнайгы күнтэн лааҕыр салайааччылара Вера Гаврильевна, Галина Николаевна үрдүк эппиэттээх үлэлэрин олус сэргэхтик, үрдүк таһымнаахтык саҕалаатылар. Нэһилиэкпит талааннаах хомусчуттара, фольклористара, олоҥхоһуттара маастар-кылаас биэрбиттэрэ олус үчүгэй. Ону сэргэ, кумааҕынан, пластилинынан дьарыктар, остуол оонньууларыгар күрэхтэһиилэр тиһиктээхтик ыытыллыбыттара хайҕаллаах. Мусуойга сылдьыбыттара оҕолор билиилэрин-көрүүлэрин хаҥатар.
Оҕолорбут Аиналаах Дайаана сарсыарда аайы тиэтэйэ-саарайа, үөрэ-көтө тотоойу астаах, интэриэһинэй, сэргэх олохтоох лааҕырдарыгар бараллара биһигини үөрдэр. Кырдьык даҕаны, бары биир интэриэстээх оҕолор мустаннар, бэйэ-бэйэлэригэр тардыһан, сэҥээрэн, кылгас кэм иһигэр олоҥхону үөрэтэн толорбуттарын дьон бары хайҕаата. Аны, 21 хонуктаах лааҕырбыт биир күнэ иккис күнүгэр хатылламмата, күнтэн күн сонун, ураты буолан иһэрэ киһини эрэ умсугутара саарбахтаммат. Ол да иһин күннэр биллибэккэ бэрт түргэнник элэстэнэн ааһа оҕустулар. Салайааччыларга, маастар-кылаас ыыппыт ытык дьоҥҥо улахан махталбытын тиэрдэбит. Инникитин маннык хайысхалаах лааҕыр өссө тэнийэн, сайдан иһэригэр баҕарабыт. Оҕолор билиилэрэ-көрүүлэрэ олус кэҥээтэ. Туойарга үөрэнэллэрин сэргэ, тулалыыр эйгэҕэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга, сиэрдээхтик сылдьарга такайыллыбыттара биһигини үөрдэр.
Дьохсоҕонтон Даниловтар.
Биһиги корр., “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru