Олохтоох салайыныы: Улуус дьаһалталарыгар көмөлөһөөрү

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Департамент сөргүтүлүннэ

Ил Дархан э.т. Айсен Николаев биир бастакы дьаһалынан олохтоох салайыныы департаменын сөргүтүү буолла. Бу туһунан Айсен Сергеевич бэс ыйын 4 күнүгэр ыытыллыбыт улуустары кытары видео-сэлиэктэринэн сүбэ мунньахха иһитиннэрбитэ, Департамент сүрүн сыалынан муниципальнай тэриллиилэр интэриэстэрин көмүскээһин, олохтоох салайыныы уорганнарын бөҕөргөтүү уонна судаарыстыбаннай былаас уорганнарын кытта бииргэ үлэлээһин буолуоҕун бэлиэтээбитэ итиэннэ департамент салайааччытынан Афанасий Владимиров ананарын эппитэ.

edersaas.ru


Ол 15 сыллааҕыта 

Икки үйэ алтыһар кирбиитигэр бэйэни салайыныы уорганнара Ингушетияҕа, Чечняҕа уонна Саха өрөспүүбүлүкэтигэр эрэ олохтоно иликтэрэ. Арассыыйа бүддьүөккэ, нолуокка, сир боппуруостарыгар ылыммыт саҥа сокуоннара өрөспүүбүлүкэҕэ баар судаарыстыбаннай былаас олохтоох уорганнарын билиммэт балаһыанньата үөскээбитэ. Ол иһин, 2002 с. тохсунньу 13 күнүгэр бэрэсидьиэнинэн талыллыбыт Вячеслав Штыров бастакы дьаһала олохтоох салайыныы институтун тэрийэргэ туһуламмыта. Бэрэсидьиэн уонна бырабыыталыстыба дьаһалтатыгар Олохтоох дьаһалталары кытары үлэҕэ итиэннэ олохтоох салайыныыга департамент тэриллибитэ. Салайааччынан үлэлээбит Семен Кырбасов анаммыта. Департамент киэҥ өрүттээх үлэни ыыппыта. Бастатан туран, Арассыыйа Федерациятын уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин икки ардыларыгар боломуочуйалары тыырсыы тускулларын быһаарбыта, нэһилиэнньэҕэ сырдатар-өйдөтөр үлэни ыыппыта. 2002 с. кулун тутарга тэриллибит научнай-практическай кэнпириэнсийэҕэ «Олохтоох салайыныыга киирии кэнсиэпсийэтэ» ылыллыбыта. Ол быһыытынан, олохтоох салайыныы түөрт түһүмэҕинэн киллэриллэрэ быһаарыллыбыта. Икки бастакы түһүмэххэ Арасссыыйа Конституциятыгар сөп түбэһиннэрэн, бэйэни салайыныы олоххо киирэрин хааччыйар сокуоннары оҥорон, балаҕан ыйыгар ылынар сорук турбута. Үһүс түһүмэххэ олохтоох салайыныы уорганын бастакы быыбардарын тэрийэр, муниципальнай бас билиигэ киирэр эбийиэктэри бигэргэтэр о.д.а. ыйыллыбыта. Төрдүс түһүмэххэ, 2003 с. бастакы аҥарыгар, былаас боломуочуйаларын, баайы-дуолу, үбү-аһы ылсыы-бэрсии, судаарыстыбаннай былаас уорганнарын эбээһинэстэрин, бырааптарын саҥа олохтоммут муниципальнай тэриллии уорганнарыгар туттарыыны түмүктүүргэ этиллибитэ.

Саҥа кэм ирдэбилинэн, миэстэҕэ үлэни-хамнаһы тэринэн, олох-дьаһах боппуруостарын быһааран, эбии дохуоту киллэринэр суолу тобулар наадатын нэһилиэнньэ өйдөөбүтэ, балаҕан ыйын 29 күнүгэр олохтоох салайыныыга киирии референдумугар уонна ахсынньы 29 күнүгэр муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын быыбарыгар көхтөөхтүк кыттыбыта.

Дьон-сэргэ үлэҕэ көҕө уһуктубута

2003 с. «Арассыыйа Федерациятыгар олохтоох бэйэни салайыныыны тэрийии уопсай тосхоллорун туһунан» сокуон чэрчитинэн, өрөспүүбүлүкэҕэ олохтоох салайыныы тиһигэ улуустар уонна нэһилиэктэр таһымнарынан киллэриллибитэ. Ол туһунан 2002-2008 сс. «Чурапчы улууһа» муниципальнай тэриллии баһылыга Иннокентий Аммосов маннык кэпсиир:

Чурапчы улууһун баһылыгынан 2002 сыл сааһыгар, олохтоох салайыныыга киирии тэрээһинэ саҕаламмыт кэмигэр талыллыбытым. Элбэх үлэ ыытыллыбыта. Бастаан муниципальнай тэриллии Устааба оҥоһуллубута, онно олохтоох салайыныы балаһыанньата киирбитэ. Устаап быһыытынан, нэһилиэктэр баһылыктарын бастакы сылларга улуус баһылыга аныыра. Мин, сэбиэскэй кэм оскуолатын ааспыт киһи, каадыры сүүмэрдээһиҥҥэ үлэҕэ-хамнаска бэйэлэрин көрдөрбүт дьону талбытым.

Дьон олохтоох салайыныыга киириини араастаан ылыммыта. Үгүстэр үөһэттэн үбүлээһин көрүллүбэт буолуо диэн дьиксинэллэрэ. Кырдьык, үп-харчы кырыымчык, иэс-күүс элбэх, хамнас намыһах этэ. Ол эрээри, дьокутааттары кытары биир өйүнэн-санаанан салайтаран, үлэни-хамнаһы көҕүлүүр, дьону үлэ тула түмэр ырычаахтары оҥорон, суолбутун-ииспитин тобулан испиппит. Олохтоох салайыныы диэн кыһалҕаны иһиттэн билэр уонна ону быһаарарга үлэлиир, нэһилиэнньэҕэ чугас былаас буоларын өйдөөн, дьон көҕө уһуктубута, үлэ тула түмсүбүтэ.

Каадыр элбэҕи быһаарар

Иван Слепцов, ССТХА ректора:

— Биһиги академиябыт олохтоох салайыныыга саамай көхтөөхтүк үлэлиир-хамсыыр каадырдары бэлэмниир кыһа диэтэхпинэ, омун буолбат. Ол курдук, уон улуус дьаһалталарын баһылыктарынан биһиги академиябытын араас сылларга бүтэрбит дьон үлэлии-хамсыы сылдьаллар. Анаабырга Иван Семенов, Тааттаҕа Михаил Соров, Хаҥаласка Гаврил Алексеев, Өймөкөөҥҥө Михаил Захаров, Орто Халымаҕа Евгений Слепцов уо.д.а. Маны таһынан сүүстэн тахса киһибит нэһилиэктэргэ баһылыктыыллар, дьаһалта исписэлиистэринэн, ыччат лиидэрдэринэн үлэлээччи онтон элбэх.

Академияҕа үөрэнэр устудьуон 90 %-а тыа сирин ыччата. Кинилэр үөрэхтэрин бүтэрэн дойдуларыгар тиийэн, идэлэринэн таһаарыылаахтык үлэлииллэр, сорохтор хаһаайыстыба тэринэн төрүт үгэстэри сайыннараллар, олох оргуйар үөһүгэр сылдьаллар. Тыа сиригэр саҥа технологиялары киллэрэр исписэлиистэри иитэн таһаарар сыалтан, академияҕа цифровой технологиялар уонна информатика салааларыгар кафедралары арыйдыбыт. Идэҕэ туһаайыыга, уопуту атастаһыыга биһиги кытары ыкса үлэлиибит.

Департамент наадатын олох бэйэтэ көрдөрдө

Афанасий Владимиров, Ил Дархан уонна бырабыыталыстыба дьаһалтатыгар олохтоох дьаһалталары кытары үлэҕэ итиэннэ олохтоох салайыныыга департамент салайааччыта:

— 2002 с. тэриллибит олохтоох салайыныы департамена уонтан тахса сыл таһаарыылаахтык үлэлээбитэ, кэлин Ис бэлиитикэ департаменыгар холбоммута. Ол эрээри, бу департамент анала атын буолан итиэннэ олохтоох салайыныы уорганнарын кытары үлэлиир анал биэдэмистибэ наадатын олох бэйэтэ көрдөрөн, олохтоох дьаһалталары кытары үлэлиир департамент быйыл саҥаттан тэрилиннэ.

Улуустарга дьаһалталар хайдах үлэлииллэриттэн-хамсыылларыттан олох-дьаһах тутулуктаах. Ол иһин департамент олохтоох салайыныы уорганнара бырабыыталыстыбаны кытары үлэлэрин ситимниир, кинилэр бырайыактарга, бырагыраамаларга кытталларын көҕүлүүр сыаллаах. Мин бу күннэргэ элбэх улуус баһылыгын кытары көрсөн кэпсэттим, улуустары кытары үлэлиир анал сулууспа тэриллэрин бары биһирииллэр. Департамент бастакы улахан дьаһалынан бүгүҥҥү тэрээһин буолар. Ааспыт сыллардаах үлэ түмүктэрин ырытыһыахпыт, үлэлиир хайысхаларбытын быһаарсыахпыт.

Раиса СИБИРЯКОВА, Саха сирэ» edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0