Олунньу 10 күнэ — РФ дипломат күнэ. Сахаттан бастакы профессиональнай дипломат

Иван Васильевич Рожин саха норуотун бастакы профессиональнай дипломата. ССРС Тас дьыалаларга министиэристибэтин киин аппараатыгар, ССРС уонна КНР посольстволарыгар, Танзанияҕа, Вьетнамҥа, Нигерияҕа, Канадаҕа сүүрбэттэн тахса сыл үлэлээбитэ. РФ Тас дьыалаларга министиэристибэтин Бочуоттаах чилиэнэ, СӨ Бочуоттаах бэтэрээнэ, Хаҥалас улууһун,  Тиит Арыы нэһилиэгин бочуоттаах гражданина.

Иван Васильевич төрөөбүт Сахатын сиригэр кэлэ сырыттаҕына көрсөн кэпсэттибит. Кини 1938 сыллаахха тохсунньу 22 күнүгэр Орджоникидзевскайга (Хаҥаласка) Тиит Арыы нэһилиэгэр  төрөөбүтэ.

— Үстээхпэр ийэм өлөн аймахтарбытыгар Еланкаҕа көспүппүт. Сыарҕалаах атынан тиэйэн аҕалбыттарын кэпсиир буолаллара. Ийэбин кистииллэрин түүл-бит да  курдук буоллар өйдүүбүн. Ол күн эбиэттэн киэһэ уйа-хайа суох ытаабытым үһү. Саамай чугас киһибин сүтэрдэҕим. Оскуолаҕа киирэн баран, үс килэмиэтирдээх сиртэн күн аайы сатыы сылдьан үөрэммитим. Аҕам мин үөрэниэхпин, атыннык олоруохпун наһаа баҕарара. Онон да буоллаҕа, кэлин Покровскайга көспүппүт. Үөрэхпин онно салҕаабытым. Аҕам уус буолан остуол, ыскаап, олоппос оҥороро. Билигин кини оҥоһуктарын аймахтарбар көрдөхпүнэ наһаа үөрэбин. Оҕо сааспын кытта ситимниир, — диэн оҕо сааһын истиҥник ахтан-санаан аһарар.

 Аартык арыллыыта

— Тыа сиригэр учууталлыы сылдьан, оччолорго ССРС Тас дьыалаларга министерствотын Үрдүкү дипломатическай оскуолатыгар хайдах киирбиккиний?, — диэн ыйытабын.

— Оскуолаҕа  да үөрэнэ сылдьан туох баар тэрээһиҥҥэ кыттан иһэр буоларым. Ыччат сылдьан эмиэ.  Бэйэм хайдах сатыырбынан байаанныырым. Армияҕа сулууспалаан баран, дойдубар кэлэн дьоммор көмөлөһөөрү, кинилэртэн чугас сылдьаары мас кэрдиитигэр, бэлэмнээһинигэр үлэлээбитим. Нэһилиэк тэрээһинигэр көхтөөхтүк кыттарым. Ордук спорка табылларым. Тустууга, хайыһарга, сүүрүүгэ, оннооҕор ыарахан атлетикаҕа күрэстэһэн, оройуоммар, өрөспүүбүлүкэҕэ тиийэ ситиһиилэнэрим. Хайгыыллара. Онтон Ой оскуолатыгар физкультура учууталынан, интэринээккэ иитээччинэн үлэлээбитим. Аны санаатахха, ол дьылҕабар улахан уларыйыы киирэригэр сабыдыаллаабыт эбит. Оҕолору кытары үлэлиирбин наһаа сөбүлээбитим. Оннук буһа-хата сырыттахпына, пионерскай тэрилтэбит өрөспүүбүлүкэтээҕи күрэх­тэһиигэ кыайыылааҕынан тахсан, миигин Артекка Бүтүн Сойуустааҕы пионер баһаатайдар семинардарыгар ыыппыттара. Онно тиийэн туох баар кыһамньыбын ууран эмиэ тэрээһиҥҥэ барытыгар кыһаллан кыттыбытым. Онно бэлиэтии көрөннөр, Москваҕа үөрэххэ барарга этии киллэрбиттэрэ. Дойдубар кэлбитим, дьонум-сэргэм күүтэн олороллоро. Дьокуускай куоракка Обкомҥа ыҥыттаран ылбыттара. Кэпсэтии бөҕө буолта. Элбэх киһиттэн талан, толкуйдаан баран, миигин үөрэххэ ыытарга быһаарыммыттарын туһунан иһитиннэрбиттэрэ, — диэн Иван Васильевич кэпсиир.

Оччолорго Обком бастакы сэкирэтээрэ Г.Чиряев эдэр киһини кытта кэпсэтэн баран, эдэр киһиэхэ улахан эппиэтинэс сүктэриллэрин, онон норуотун, төрөөбүт дойдутун иннигэр улахан итэҕэли сүгэрин, киниэхэ инникитин эрэнэллэрин биллэрбит. Салгыы Москваҕа ССКП КК структураларыгар кэпсэтии буолуохтааҕын эппит. Итинник кытаанах, ирдэбиллээх кэпсэтиилэр, көрсүһүүлэр эрэ кэннилэриттэн Иван Рожин ССРС Тас дойдулар дьыалаларыгар министиэристибэтин Үрдүкү дипломатическай оскуолатыгар үөрэххэ ылыллыбыт.

— Сүүрбэттэн тахса сыл араас дойдуларынан үлэлээбитиҥ. Хайдах этэй?

— 60-с сылларга ССРС уонна Кытай икки ардыларыгар сыһыан тыҥаан турар кэмэ этэ. Онон «култуурунай революция» кэмигэр үлэлээн ааспытым. Сэбиэскэй Сойууһу утаран күн аайы лозуннаах тураллара. Сүрүн уулуссаларыгар миитиннииллэрэ. Ону барытын уу харахпынан көрөрүм. Ханна да тиий, барытын билэ-көрө сылдьаллара. Бэл, авиапортка киирэргин билэн олорор буолаллара. Аҥардас Даманскай арыыга буолбут иирсээн аан дойдуну аймаабытын санаан көрүҥ. Оттон билигин Кытай олох атын, сайдыылаах дойду. Онно тиийдэхпинэ, наадабын быһаарсар, хонук да сирбин булабын диэн эрэх-турах сананабын. Мао Цзедуну уу харахпынан көрбүтүм диэтэхпинэ, атахпар үҥүөхтэрэ дии саныыбын. Билигин Мао туһунан эдэр суруналыыс суруйбут кинигэтин ааҕа сылдьабын.

Салгыы Вьетнамҥа, Танзанияҕа тиийиим, Кытай ис бэлиитикэтин кытта сибээстээх этэ. Миигин онно Кытайга үлэлээбит үөрүйэхтээх, кыһалҕаны иһин-таһын үчүгэйдик билэр диэннэр ыыппыттара. Вьетнам атын менталитеттаах, философиялаах дойду. Оттон Танзанияҕа оччолорго социализмы тута сатыыллара. Бу дойдуларга үлэлиирбэр дьиэ кэргэммин илдьэ сылдьыбытым миэхэ улахан өйөбүл буолбута. Манна диэн эттэххэ, дипломат төһө да элбэҕи билбитин-көрбүтүн иһин, судаарыстыба кистэлэҥэ диэн баарын өйдүөхтээх. 

Канадаҕа СГУ Квебек университетын кытары үлэлэһэригэр дуогабар олохтоммута,  Дьокуускайга Саха-канадскай оскуола аһыллыбыта, о.д.а. үлэ элбэх.

— Эдэр ыччакка баҕа санааҥ.

—  Москваҕа устудьуоннары кытары көрсөн сэһэргэһэбин. Эдэр ыччат өрөспүүбүлүкэтин олоҕун, туох ситиһии, итэҕэс баарын билэ-көрө сылдьара үөрдэр. Кинилэр төрөөбүт улуустарын кытары сибээһи ыкса тутуһуохтарын баҕарабын. Сонун бырайыактары толкуйдаан, кэлин ону олоххо киллэрсэллэригэр баҕарабын. 

*  *  *

И.В.Рожин Москваҕа олорор. Төрөөбүт дойдутун, Сахатын сирин кытары сибээһи ыкса тутар.

— Төрөөбүт дойдум, дьонум итэҕэллэрин төһө кыалларынан толордум дии саныыбын, — диэн этэр кини. Дьылҕата киниэхэ маннык ураты олоҕу бэлэхтээбититтэн үөрэр, махтанар.

Сардаана Баснаева,  “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru