Мин урут, ааспыт үйэ 70-с, 80-с сылларыгар Дьокуускай куорат саахымакка чөмпүйэнээтигэр соччо-бачча кыттыбатарбын да, биирдэ эмэ дэҥҥэ үктэтэн ону интэриэһиргээн көрөр этим. Онно көрдөхпүнэ саала иһэ-таһа бүтүннүү улахан дьон – саас ортолоох эр бэртэрэ, эбэтэр устудьуоннуур ыччат буолара. Саас баттаабыт кырдьаҕаһа уонна оскуола оҕото дэҥҥэ көстөрө. Ити түмүгэр оонньооччулар састааптара тэҥ соҕус, эриэ-дэхси буолара.
Биллэн турар, оччолорго да аар-саарга аатырбыт күүстээх маастардар, маастарга хандьыдааттар куорат сүрүн күрэхтэһиититтэн туора соҕус тураллара, наар өрөспүүбүлүкэ үрдүкү лигатын, “Спартак” спортивнай уопсастыба уобаластааҕы сэбиэтин чөмпүйэнээтин сыал-сорук оҥостоллоро. Дэлэҕэ да, сытыы-хотуу тыллаахтар, холобура, хаста да бастаабыт Николай Попову “мас куорат чөмпүйүөнэ” диэн күлүү-элэк оҥостуохтара дуо?
Итинэн мин тугу этээри гынабыный? Урут, Константин Захаров оҕонньор саҕана, хайа да улахан таһымнаах күрэхтэһиилэр, ол иһигэр киин куорат чөмпүйэнээтэ эмиэ, эрдэттэн сүүмэрдэнэн ыытыллар этилэр. Билиҥҥи курдук, уулуссаттан түбэһиэх, мээнэ дьону, оҕону-урууну киллэрэн оонньоппоттор. Ол да иһин буолуо, орто саастаах уопуттаах саахыматчыттар итинник күрэхтэһиилэргэ үөрүүнэн кытталлара. Тэҥнээх, биир баайыылаах дьоҥҥун кытта алтыһар, уопут атастаһар, үөрэнэр эгэ эрэ буоллаҕа…
Онтон билигин? Куорат чөмпүйэнээтин сүүмэрдиир аналлаах финал аҥарынааҕы турнир ыытыллыбат буолбута биэс сыл буолла. Дьиҥэр, сыыһа дьаһаныы быһыылаах. Ити финал аҥарыгар 30 киһи үс бөлөҕүнэн эргиир систиэмэтинэн оонньуур этэ, бириистээх миэстэлэри ылбыт 9 киһи финалга кыттар быраабы ылар. Саас муус устарга уопсайа 20 саахыматчыт мустан финалга оонньуур. Дьэ, туох куһаҕаннааҕый, бу бырайыак? Манна биири эрэ эбии киллэриэххэ сөп: кыттааччы хайаан да 1-кы разрядтаах, эбэтэр 1700-тэн итэҕэһэ суох ЭЛО рейтиннээх буолуохтаах. Финал аҥарынааҕы турниры элбэх киһилээх швейцарскай систиэмэнэн 9 туур ыытар да куһаҕана суох дии саныыбын. Оччотугар 2-с разрядтаахтар эмиэ кытталлар.
Өссө биир түгэн. Мин өйдүүрбүнэн, киин куораппытыгар дьахталлар ортолоругар чөмпүйэнээт ыытыллыбатаҕа быданнаата. Уруккуттан адьас да ыытыллыбат быһыылаах. Сорохтор сүөргүлээн “оннооҕор өрөспүүбүлүкэ чөмпүйэнээтигэр уонча кыыһы-дьахтары мунньар уустук” диэхтэрин сөп эрээри, биһиги ону тоҕо сөпсөһөн олоруохтаахпытый? Кэлэр сылтан киин куорат дьахталларга түһүлгэтин анаан-минээн ыытыахха наада.
Кураанах дойҕох буолбатын иһин, бу муус устар 10-16 күннэригэр ыытыллыбыт Дьокуускай куорат аһаҕас чөмпүйэнээтин холобурдуубун. Балаһыанньаҕа сурулларынан, бу улахан эр дьон уонна дьахталлар уопсай күрэхтэһиилэрэ. Ол гынан баран, дьыалатыгар адьас атын хартыына. Барыта 45 кыттааччы суруттарбытыттан – 26 оскуола үөрэнээччитэ, 3 устудьуон (18-19 саастаахтар), 10 бэтэрээн (60-тан үөһэ саастаахтар). Оччотугар эдэр-сэнэх эр киһибит 6 эрэ буолан тахсар. Биллэн турар, биир да дьахтар суох. Дьоммут оонньуур таһымнара эмиэ сирдээх халлаан курдук: 4 маастары, 5 маастарга хандьыдааты, 22 бастакы разрядтаахтары сэргэ 14 маассабай разрядтаахтар бааллар. Билигин ирдэниллэр нормативтар наар рейтиҥҥэ олоҕураллар, онон маҥнай утаа ЭЛО рейтинин ылыахтааххын, салгыы онтукаҕын наар үрдэтэ турдаххына табыллар. Киһи хомойуох, атын регионнарга тэҥнээтэххэ, биһиги дьоммут рейтиннэрэ аһара намыһах. Саамай бастыҥ маастарбыт Василий Васильев рейтинэ 2305 пуун. Оттон аан дойдутааҕы маастар таһыма кырата 2400, гроссмейстер 2500 пуун буолуохтаах.
Онон быһата, тугу этээри гынабыный? Билиҥҥи күрэхтэһиилэргэ наар кэриэтэ оҕо-уруу, оҕонньоттор эрэ кыттар буоланнар, эр дьон эрчимнээх оонньуутун биир бэйэм суохтуубун. Бар дьоммутун хайдах төннөрөбүтүй?
Ити да буоллар, киин куорат чөмпүйэнээтэ сыалын ситтэ. Саахымакка саҥа аат күөрэс гынна. Ити Чурапчыттан төрүттээх, 22 саастаах ХИФУ устудьуона Николай Капитонов. Урут соччо биллибэт уол олус тахсыылаах оонньуутунан үһүс миэстэлэниитэ үгүстэри соһутта. Маастар Роман Ганжуров ахсынньыга үрдүкү лигаттан түһэн хаалан, санаата оонньуу сылдьар. Бу сырыыга, дьэ, ыйа-күнэ таҕыста, адьас хаардыы хааман 8,5 очукуону сурунан, Дьокуускай чөмпүйүөнүн аатын ылла. Кини аҕыста субуруччу кыайбыта, киһини эрэ сөхтөрөр. Итинэн Р.Ганжуров үрдүкү лигатыгар төннөр быраабы ылла. Маастар Дмитрий Егоров 6,5 очукуону ылан иккис миэстэлэннэ. Эдэр маастардар, үөрэнээччи Айсен Местников (6,5 очукуо) бэһис, устудьуон Василий Васильев (6 очукуо) алтыс миэстэҕэ үтүрүлүннүлэр.
Афанасий ПАВЛОВ, чөмпүйэнээт кылаабынай судьуйата, спорт бэтэрээнэ.
Хаартыскаҕа: киин куорат чөмпүйүөнэ, маастар Роман Ганжуров.