Ол эрээри, тыын суолталаах хайысхалары үбүлээһини аччаппаппыт. Бу туһунан ыам ыйын 20 күнүгэр ыытыллыбыт бырабыыталыстыба мунньаҕар этилиннэ.
Раиса СИБИРЯКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas. ru
Мунньаҕы саҕалыырыгар Бырабыыталыстыба баһылыга Евгений Чекин министиэристибэлэр уонна биэдэмистибэлэр салайааччыларын сэмэлээтэ.
— Биэдэмистибэлэр истэринэн үлэлиир тэрилтэлэргэ тахсар ороскуоту кыччатарга этиллибитин эһиги толорботугут, туох да дьаһалы ылбатыгыт, – диэтэ кини.
Итиэннэ биэдэмистибэлэрдээҕи бырагыраамалары олоххо киллэрии ороскуотун 5 %-ынан аччатар соругу туруорда, кэмчилэммит үп оттук сезонугар бэлэмнэниигэ туһаайыллыаҕын эттэ. Бу хардыы биэдэмистибэлэр бырагыраамаларын боппуруоһун саҥаттан көрөр бүддьүөккэ уларытыылары киллэрии саҕаланыыта эрэ буоларын бэлиэтээтэ.
Үп миниистирэ Валерий Жондоров хас да боппуруоска, ол иһигэр өрөспүүбүлүкэ 2017 сыллаах госбүддьүөтүн итиэннэ 2018, 2019 сс. былаан туһунан сокуоҥҥа уларытыылары киллэрии бырайыагар иһитиннэрии оҥордо.
Өрөспүүбүлүкэ быйылгы госбүддьүөтүн дохуоттаах чааһыгар киллэриллэр уларытыылар, сүрүннээн, дойду субъектарыгар бүддьүөттэр ыккардыларынааҕы трансферы тыырыы туһунан Российскай Федерация Бырабыыталыстыбатын нуормаламмыт правовой аакталара олоххо киириитинэн итиэннэ бүддьүөккэ киирэр дохуоту учуоттуурга оҥоһуллар эбит.
Быйыл дохуот уопсай кээмэйэ 1 млрд 333 мөл. солкуобайынан уларытыллан, 171 млрд 348 мөл. солк. буолара барылламмыт. Эһиилги сыллаах госбүддьүөт 762,4 мөл. солк. суумалаах өрөспүүбүлүкэтээҕи онкология диспансерын тутуутугар киирэр үпкэ тирэҕирэн уларытыллар.
Өрөспүүбүлүкэ экономикатын сүрүн көрдөрүүлэрэ төһө даҕаны тупсарылларын үрдүнэн, бүддьүөт дохуоттаах чааһын толорууга дойду экономикатыгар сабыдыаллыыр сырье уонна валюта ырыынагар сыана хамсыы, үрдүү турара сэрэхэдийиини үөскэтэр.
Валерий Жондоров сыл түмүктэниэр диэри бүддьүөт дохуоттаах чааһын улаатыннарар усулуобуйа суоҕун быһыытынан, ороскуоту саҥаттан көрүү дьаһалын ылар наадатын бэлиэтиир. Ол бастатан туран, үбүнэн бигэргэммэтэх эбэһээтэлистибэлэргэ ороскуоту улаатыннарыа суоҕа, иккиһинэн балаһыанньаны туруктаах оҥорорго эрэсиэрбэни үөскэтэргэ төһүү буолуо диир.
Ааспыт сылларга эбии үп киириитэ улаатарынан сибээстээн госбүддьүөтү чуолкайдыырбыт, – диир миниистир. – Оттон билигин ороскуоту аччатар, үбү кэмчилиир туһунан кэпсэтэргэ күһэлиннибит.
Онон, атыылаһыы былаанын саҥаттан көрөр, ыарахан сыаналаахтан аккаастанар, судаарыстыбаннай бырагыраамалар сорох дьаһалларын тохтотор, судаарыстыба өҥөтүнэн туһанааччылары өссө төгүл чопчулуур итиэннэ үлэҕэ киллэриллиэхтээх эбийиэктэртэн ураты, үбүлээһиннэрэ быһаарыллыбатах бырайыактары тохтотор наада буолбут.
Ити эрээри, тыын суолталаах социальнай хайысхалары үбүлээһин төрүт аччатыллыа суоҕа. Ол курдук, Ил Дархан ыйааҕынан гражданнар кэккэ араҥаларын социальнай өттүнэн өйөөһүҥҥэ 267 мөл., элбэх оҕолоох ийэлэргэ 115 мөл., саҥа тарыып оҥоһулларынан нэһилиэнньэҕэ ОДьКХ өҥөтүн хааччыйар тэрилтэлэр ситэ ылбатах дохуоттарын толуйарга 1 млрд 11 мөл., тулаайах оҕолору дьиэнэн хааччыйарга 118 мөл., биэнсийэ эбии социальнай төлөбүрүгэр 439 мөл., медицинэ көмөтүн үрдүк технологиянан хааччыйарга 10 мөл. солк. о.д.а. көрүллүөхтэрэ.
Кэлэр 2018 уонна 2019 сылларга даҕаны Ил Дархан «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр гражданнар кэккэ араҥаларын социальнай өттүнэн өйүүр туһунан», «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр элбэх оҕолоох ийэлэри өйүүр дьаһаллар тустарынан» ыйаахтарын итиэннэ бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтии, 2012-2017 сс. хамнас алын кээмэйин улаатыннарыы Кэнсиэпсийэтин олоххо киллэрии хайысхалара урутатан тутуллуохтара.
Быйылгы сылга госбүддьүөт ороскуота 177 млрд 745 мөл. солк. тиийиэҕэ. Кэлэр 2018 сылга 153 млрд 52 мөл., 2019 сылга 154 млрд 188 мөл. буолара барылланар.
Дохуокка уонна ороскуокка тахсар уларыйыылары учуоттаатахха, өрөспүүбүлүкэ госбүддьүөтүн дефицитэ быйыл 225 мөл. солкуобайынан аччатыллан, 6 млрд 396 мөл. буолуоҕа (ааспыт 2016 сылга 7 млрд 495 мөл. солк этэ). 2018 сылга госбүддьүөт дефицитэ 5 млрд 106 мөл., 2019 сылга 2 млрд 762 мөл. солк. тиийиэҕэ.
Раиса СИБИРЯКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas. ru