Путин уонна Саха сирэ (ырытыы)

Бөлөххө киир:

Россия экономикатын сайыннарыыга алтынньыга икки улахан форум буолла. Биирэ – энергетикаҕа туһуламмыт аан дойдутааҕы форум, иккиһэ – ааспыт нэдиэлэҕэ буолбут “Россия зовет” диэн инвестиционнай форум. Бу тэрээһиннэргэ РФ президенэ Владимир Путин Россия кэлэр сылларга хайдах сайдыаҕын, туохха болҕомто уурар наадатын эттэ.

edersaas.ru

Энергетика

Алтынньы саҥата буолбут “Россия энергетикатын нэдиэлэтэ” диэн бастакы аан дойдутааҕы форумҥа Владимир Путин Россияҕа инникитин тыал, күн уотун күүстэрин, атомы туһанан энергетиканы сайыннарыы барыаҕын туһунан иһитиннэрдэ. Онуоха Азия, Тиихэй акыйаан кытылыгар олорор дойдуларга сүрүн болҕомто ууруллуоҕун эттэ. Ол да иһин манна үлэлэһэр хампаанньалар билигин инники күөҥҥэ таҕыстылар. Холобур, “Росатом” хампаанньа Азия, Тиихэй акыйаан регионнарын кытары үлэлэһиигэ быйыл Илиҥҥи экономическэй форумҥа (балаҕан ыйыгар Владивостокка буолбута) Японияны кытары ыксалаһан, бииргэ үлэлэһэргэ меморандум түһэрсибитэ. Онон үлэ саҕаламмытынан ааҕан кэбиһин.
Оттон Саха сиригэр “Росатом” туох сыһыаннааҕый? Бастатан туран, “Росатом” РФ бырабыыталыстыбатын дьаһалынан, кыра кыамталаах атомнай электростанциялары оҥорууну үөрэтэн көрүөхтээх. Бу туһунан ааспыт нэдиэлэҕэ Дьокуускайга буолбут «Сахапромэкспо» быыстапкатыгар кэпсэттилэр. Бу бырайыагынан хампаанньа «ОКБМ Африкантов» диэн тэрилтэтэ дьарыктаныаҕа. Аан дойдуга бастакы миэстэҕэ турар бачча улахан хампаанньа биһиэхэ тоҕо бэһирэн кэллэ дии санаамаҥ. Былырыын Арктиканы сайыннарыыга саҥа судаарыстыбаннай бырагыраама оҥоһуллубутун билэҕит. Ол чэрчитинэн, Россия аҕыс регионугар тирэх зоналар тэриллибиттэрэ. Биир оннук сир биһиэхэ олохтоммута. Ол олохтонон Тиксии, Күөх тумус портара, Жатайдааҕы суудунаны оҥорор собуот сайдыахтаахтар, ону сэргэ арктикаҕа, хоту улуустарга болҕомто ууруллуохтаах. Өскөтүн “Росатом” бырайыагын олоххо киллэрдэҕинэ, суола-ииһэ суох ыраах сытар нэһилиэнньэлээх пууннарга энергетика боппуруоһа туруо суоҕа этэ.
Билигин хоту улуустарга күн уотун уонна тыал күүһүн туһаныы киирэн эрэр. Дьааҥы улууһугар күн уотунан барар улахан станция киирбитин, Тиксиигэ тыал күүһүн туһанар эмиэ улахан бырайыак ыытылла сылдьарын эрдэ суруйан турабыт.
Ону сэргэ “Росатом” хампаанньа Эльконнааҕы хайа-байытар кэмбинээтэ “Соҕуруу Саха сирэ” урутаан сайдар сир резиденэ буолан, көмүс хостооһунугар киирсиэхтээҕэ. Оччотугар бүддьүөккэ өссө биир нолуок төлөөччүлээх буолуох этибит.
Энергетика боппуруостарыгар өссө үс боппуруоһу этэн аһарар тоҕоостоох. Бастакытынан, Уһук Илин регионнар уокка төлүүр тарыыптарын киин регионнарга тэҥнээһин барбыта биһиэхэ улахан суолталаах буолла. Ити хамсааһын үтүө түмүктэрэ быйылгы ороскуоту көрүүгэ номнуо билиннэ. Тэрилтэлэр, хампаанньалар тарыыптарыгар кэмчилээһин тахсан, коммунальнай өҥөлөрүгэр ороскуоттара биллэ аччаата. Ити туһунан Үп миниистирэ Валерий Жондоров быйылгы сыллаах бүддьүөккэ уларытыылары киллэрии туһунан кэпсэтиигэ бэлиэтээн эппитэ.
Иккиһинэн, Дьокуускайга иккис ГРЭС тутуллуута биһиэхэ улахан көмөлөөх буолла. Өскөтүн бу станция тутуутун Владимир Путин кэмигэр өйөөбөтөҕө буоллар, ГРЭС-ка тахсыбыт саахал кэмигэр таах олорон биэриэ этибит.
Үсүһүнэн, Саха сирин соҕуруу өттүттэн Майаҕа, Сунтаартан Өлүөхүмэҕэ диэри тардыллыбыт үрдүк күүрүүлээх уот ситимэ нэһилиэнньэлээх пууннарга көмөтө улахан.
Онон Уһук Илин регионнары сайыннарыы бэлиитикэтин арҕаһыгар олорсон, энергетика сайдыытыгар биһиги регион Россия өттүттэн хатаҕаланан олоробут диир толору бырааптаахпыт.

Социальнай эйгэҕэ

Бу сайын Владимир Путин быһа эфирыгар Россияҕа кириисис ааспытын туһунан иһитиннэрбитэ. Кини онно дьон-сэргэ дохуота суох олорбут 90-с сыллардааҕы хартыыната 2012 с. эмиэ хатыламмытын бэлиэтээн эппитэ. Оттон бу ааспыт нэдиэлэҕэ буолбут форумҥа дойду экономиката тупсан саҥа кэрдиис кэмҥэ киирбитин бэлиэтээтэ. Ол аата тугуй?
Бастатан туран, дьон дохуоттаах буолла. Быйыл үс кыбаартал түмүгүнэн, хамнас 2,5 % үрдээтэ. Президент 2012 с. таһаарбыт ыам ыйынааҕы ыйаахтарыгар хамнаһы үрдэтиини бастакы уочарат киллэрбитэ. Ол чэрчитинэн, бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастара түһүмэҕинэн үрдүүр ситимэ оҥоһуллан, дохуоттара биллэ улаатта.
Иккиһинэн, дойду сүрүн хапытаалыгар инвестиция киириитэ 4,2 % үрдээбит. Манна дьон олоҕун тупсарыыга социальнай эбийиэктэр тутуллубуттарын, регионнарга араас бырайыактар олоххо киирэ туралларын бэлиэтиэххэ. Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр аҥаардас дьиэ тутуутун да ылан көрдөххө, кэлиҥҥи биэс сылга баһаам үлэ барда. Федерация, регион үбүлээһиннэринэн, хаарбах дьиэлэртэн дьону көһөрүү бырагыраамата ситиһиилээхтик түмүктэннэ. Салгыы бу бырагырааманы өрөспүүбүлүкэ бэйэтин суотугар ыытыаҕа.
Владимир Владимирович форумҥа тас дойдуттан инвестиция киириитэ элбээн иһэрин бэлиэтээтэ. Холобур, быйыл үһүс кыбаартал түмүгүнэн, 23 млрд доллар киирбит. Ити былырыыҥҥы туһааннаах кэмин кытары тэҥнээтэххэ, 2,5 төгүл элбэх.
Манна даҕатан эттэххэ, Саха сирэ Кытай Народнай Өрөспүүбүлүкэтин кытары “Сибиир күүһэ” баараҕай тутууну ыытар сылдьар. Бу бырайыак үлэ миэстэтин таһаарарын таһынан нэһилиэнньэлээх пууннары гаастыахтаах. Уонна оттон нолуокка эбии үбүлээһин киирэрэ эрэбил. Даҕатан эттэххэ, бу күннэргэ Ил Дархан Егор Борисов Россия премьер-миниистирэ Дмитрий Медведев салалталаах делегациятыгар киирсэн, Кытайга үгүс өрүттээх мунньахтарга, көрсүһүүлэргэ кыттан кэллэ.
Дойду президенэ форумҥа өссө Россия экономикатын көрдөрүүтэ аан дойду орто көрдөрүүтүн куоһарыахтааҕын эттэ. Уонна ити оҥорон таһаарыы күүһүн улаатыннарыы, производствоҕа үрдүкү технологияны киллэрии, экспортка таһаарар табаары элбэтии түмүгэр ситиһиллиэхтээҕин бэлиэтээтэ. Биллэн турар, манна исписэлиистэри бэлэмнээһин улахан оруолу оонньуохтаах.
Владимир Путин тыа хаһаайыстыбатыгар эппит этиитин ойуччу тутан бэлиэтиим. Биһиги үгүс улууспут тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанан олорор. Онон бу эйгэни кытары нэһилиэк, улуус сайдыыта быһаччы тутулуктаах. Атырдьах ыйын түмүгүнэн, Россияттан экспортка 11,3 млрд доллар суумалаах табаар таҕыста. Ити былырыыҥҥытааҕар 19,6 % үрдүк. Сыл түмүгүнэн өссө эбиллиэ турдаҕа. Итини этэн туран, Владимир Владимирович инфраструктураны сайыннарыы, бырайыактары олоххо киллэрии барыаҕын бэлиэтээтэ. Манна сыһыаран эттэххэ, президент алтынньы ортото тыа хаһаайыстыбатын боппуруостарыгар Воронежка ыыппыт мунньаҕар Саха сирэ кооперацияны сайыннарыыга инники күөҥҥэ иһэрин бэлиээтээбитэ. Онон кэлиҥҥи кэмҥэ тыа хаһаайыстыбатыгар туһаайыллыбыт үлэ үтүө түмүктэрдээх буолла.
Түмүктээн эттэххэ, бу форумнарга Россия президенэ социальнай эйгэҕэ, дьон дохуоттаах буолуутугар болҕомтотун хатаабыта көстөр. Дэлэҕэ даҕаны, РФ президенин Уһук Илин регионнарга боломуочуйалааҕа Юрий Трутнев Саха сиригэр кэлэн мунньахтыырыгар социальнай эйгэҕэ ураты болҕомтотун ууруо дуо?

Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0