Саха сиринээҕи үрдүк үөрэх кыһалара бэс ыйын 19 күнүттэн докумуоннары тутан саҕалаатылар. Ону кытта үөрэххэ туттарсааччылар мунаарар ыйытыылара үгүс. “Сахамедиа” маныаха анаан-минээн “төгүрүк остуолу” тэрийэн ыытта.
Университет
Быйылгы сылга университекка (бакалавриат, магистратура, аспирантура) үөрэххэ киирэргэ уопсайа 3106 миэстэ көрүллүбүт. ХИФУ докумуоннары тутуу бэс ыйын 19 күнүттэн саҕаламмыта. Итиэннэ от ыйын 26 күнүгэр диэри барыаҕа. Оттон университет бэйэтэ ыытар тургутууларын ааһар оҕолортон от ыйын 10 күнүгэр диэри ылаллар.
Тыа хаһаайыстыбатын академията
Тыа хаһаайыстыбатын академията быйыл 1200 устудьуону үөрэххэ ылыаҕа. Ол курдук, 746 миэстэ дойду бүддьүөтүттэн көрүллүбүт. Атыттары төлөбүрдээх үөрэххэ итиэннэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн суотугар ылар былааннаахтар. Тустаах үөрэх кыһатыгар докумуоннары ылыы эмиэ саҕаланна. От ыйын 10 күнүгэр диэри орто профессиональнай үөрэҕи бүтэрбиттэр, от ыйын 26 күнүгэр диэри биир кэлим эксээмэн (БКЭ) түмүгүнэн үөрэххэ туттарсааччылартан, атырдьах ыйын 15 күнүгэр диэри орто профессиональнай үөрэх исписээлинэстэригэр докумуоннары хомуйаллар.
Абитуриеннар докумуоннарын сүрүннээн агроном, ветеринар, сири олохтооһун (землеустройство) уонна кадастр идэлэригэр хото биэрэллэрэ этилиннэ. Кэлиҥҥи сылларга дьон инженернэй идэлэри сэҥээрэр буолбут.
Уопсай дьиэнэн хааччыйыы
Университет бэйэтэ ыытар тургутууларын ааһар абитуриеннарга, ол эбэтэр орто профессиональнай, алын профессиональнай үөрэх кыһаларын кэнниттэн университекка туттарсар дьон тургутар эксээмэннэри ааһар (вступительные испытания) кэмнэригэр уопсайга төлөбүрдээх миэстэ көрүллэр.
Үөрэххэ киирбит оҕолор 80 % уопсайынан хааччыллаллар. 500 миэстэлээх саҥа уопсай дьиэ тутулла турар, эһиил номнуо үлэҕэ киириэхтээх.
Оттон Тыа хаһаайыстыбатын академиятын устудьуонун 70 бырыһыана уопсайынан хабыллар диэн эттилэр. Билиҥҥитэ 540 миэстэлээх саҥа уопсай дьиэ тутуутун туһунан кэпсэтии бара сылдьар эбит. «Ол үлэҕэ киирдэр, устудьуоннарбытын барытын уопсай дьиэнэн хааччыйыах этибит», — диэтэ пророектор Николай Сивцев.
Истипиэндьийэ
Истипиэндьийэ боппуруоһа үгүс төрөппүттэри интэриэһиргэтэр буолуохтаах. Тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар истипиэндьийэ араас көрүҥэ элбэх. Ол курдук, академическайы таһынан үөрэхтэригэр, наукаҕа, спорка, уопсастыбаннай үлэҕэ ситиһиилээх устудьуоннарга үрдэтиллибит (8-12 тыһ солк) уонна анал (именной) истипиэндьийэлэр көрүллэллэр. Ону таһынан, быйылгыттан Грант систиэмэтэ киирбит. Онно олоҕуран, наукаҕа ситиһиилээх устудьуоннарга академическай истипиэндьийэлэрин таһынан эбии 50 тыһ. солк көрүллэр эбит. Ити устудьуоннарга олус улахан көҕүлүүр күүс буолара саарбахтаммат. Итиэннэ маҥнайгы семестр кэнниттэн кыра дохуоттаах дьиэ кэргэн оҕото буоларын туоһулуур ыспыраапканы аҕаллахтарына, эмиэ үрдүк истипиэндьийэни (10 тыһ солк) ылыахтарын сөп.
Сылга биирдэ бэриллэр итиэннэ Арассыыйа бэрэсидьиэнин, бырабыыталыстыбатын, араас пуондалар олохтообут анал истипиэндьийэлэрэ бааллар. Ону сэргэ, ситиһиилээх устудьуоннарга академическай истипиэндьийэлэрин таһынан, 10 тыһ солк үөһэ эбии бэриллэрин этэллэр.
Инженернэй исписээлинэстэргэ киирбит оҕо, биир кэлим эксээмэннэригэр 65-тэн үрдүк бааллаах буоллаҕына, маҥнайгы семестртан номнуо үрдүк истипиэндьийэни ылар бырааптанарын туһунан декан Светлана Федорова быһаарда.
Эбии баал
Үөрэххэ туттарсар үгүс дьону биир кэлим эксээмэни (БКЭ) таһынан, эбии баалы хайдах ылыахха сөбүй диэн боппуруос интэриэһиргэтэр. Маныаха университекка киирэргэ ГТО-ҕа кыһыл көмүс бэлиэ ылбыт оҕоҕо 2 баал, үрүҥ көмүскэ — 1 баал, оскуоланы кыһыл көмүһүнэн бүтэрбиттэргэ 7 баал, үрүҥ көмүһүнэн бүтэрбит оҕоҕо 5 баал, онтон орто профессиональнай үөрэҕи туйгун сыананан бүтэрбиттэргэ 3 баал эбиллэр.
Итини таһынан, хас биирдии үөрэх кыһата үөрэххэ киирэргэ учуоттанар тус ситиһии испииһэктэрин оҥорор. Холобур, университет сыллата 23 хайысхаҕа уонна дьиссипилиинэҕэ үөрэнээччилэр Хотугулуу-Илиҥҥи олимпиадаларын (Северо-Восточная олимпиада школьников) ыытар. Итиниэхэ өссө быйылгы сылтан федеральнай таһымнаах икки олимпиада эбиллибит. Өскөтүн оскуоланы бүтэрээри сылдьар оҕо тустаах олимпиадаларга дипломант аатын сүгэр түгэнигэр, дойду ханнык баҕарар үрдүк үөрэҕин кыһатыгар эксээмэнэ суох киириэн эбэтэр 100 баалы ылыан сөп.
ХИФУ, ТХА үөрэххэ киириигэ 8-с кылаастан саҕалаан ситиспит ситиһиилэрэ эмиэ учуоттанар буолан турар. Быйыл университекка туттарсыыга ити курдук уопсайа 62 көрүҥ ситиһии учуоттанар. Онон оҕолор 8-с кылаастан саҕалаан ылбыт туох баар кырааматаларын, дипломнарын барытын илдьэ кэлэллэрэ ирдэнэр. 1-10 диэри баал эптэрэр кыахтаахтар.
Онтон Саха Судаарыстыбаннай тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар оскуоланы кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбиттэргэ 5 баал, ГТО-ҕа кыһыл, үрүҥ көмүс бэлиэни ылбыттарга 4-түү баал эбии ааҕыллар. Итиэннэ агро-ааҕыыларга миэстэлэспит, дипломант аатын сүкпүт оҕолорго түөртүү баал эбиллэр. Кинилэр бу ситиһиилэрэ эмиэ түөрт сыл устата дьайар. Ол эбэтэр, өскөтүн оҕо 8-с кылаастан саҕалаан тустаах ааҕыыларга ситиһиилэммитэ барыта учуоттанар.
Доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон
Сокуоҥҥа олоҕуран, доруобуйаларынан хааччахтаах дьон ХИФУ, СГТХА бэйэлэрэ ыытар тургутууларын ааһан үөрэххэ киирэр кыахтаахтар. Оттон ыраах улуустарга олорор абитуриеннар интэриниэт баар түгэнигэр, букатын даҕаны дистанционнай тургутуулары ааһан, ол түмүгүнэн университекка туттарсар бырааптаахтар. Итини сэргэ тулаайах, инбэлиит оҕолор босхо бэлэмнэниини ааһыахтарын сөп. Кинилэргэ манна үөрэнэллэригэр истипиэндьийэ, уопсай дьиэ көрүллэр. Маныаха үөрэххэ киирдэхтэринэ, пандустан саҕалаан, усулуобуйа барыта оҥоһуллар.
Кыттыылаахтар
Тэрээһиҥҥэ М.К.Аммосов аатынан ХИФУ педагогическай үөрэххэ проректора Михаил Федоров, үрдүк үөрэх иннинээҕи уонна профориентацияҕа бакылтыатын декана Светлана Федорова, математика уонна информатика институтун дириэктэрэ Вера Афанасьева, киин приемнай хамыыһыйа начаалынньыга Елизавета Ильина, Саха Судаарыстыбаннай тыа хаһаайыстыбатын академиятын наука үлэтигэр уонна инновацияҕа проректора Николай Сивцев, киин приемнай хамыыһыйа салаатын начаалынньыга Надежда Михайлова кытыннылар.
Людмила ПОПОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска интэриниэттэн туһанылынна.