РФ бэрэсидьиэнэ Владимир Путин 2012 сыллааҕы “ыам ыйынааҕы ыйаахтарын” толорор сыалтан, өрөспүүбүлүкэҕэ бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын уонна хамнас алын кээмэйин үрдэтии кэнсиэпсийэтэ ылыллыбыта. Бу кэнсиэпсийэҕэ олоҕуран, 2018 сыл тохсунньу 1 күнүттэн хамнас алын кээмэйэ (МРОТ) үрдээбитэ.
Хайдах этэй?
Тохсунньу 1 күнүттэн хамнас алын кээмэйэ 23 723 солк., хотугу улуустарга – 26 569 солк. тэҥнэспитэ.
Ыам ыйын 1 күнүттэн 27 908 солк., хотугу улуустарга – 31 256 солк. тэҥнэстэ. Ити тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн 1,7 төгүл үрдүк (үлэлиир киһиэхэ — 17 586 солк.).
СӨ бырабыыталыстыбата хамнас чахчы үрдүүрүн тус хонтуруолугар ылбыта. Онон ханнык баҕарар үлэһит хамнаһа бу кээмэйтэн кыра буолуо суохтаах. Ити чааһынай тэрилтэлэргэ, урбаанньыттарга үлэлиир дьоҥҥо эмиэ сыһыаннаах. Ону хонтуруоллуурга бары улуустарга салаалардаах Өрөспүүбүлүкэтээҕи ыстаап тэриллибитэ. Ыстаабы бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Алексей Дьячковскай салайар. Өскөтүн хамнаһы үрдэтиэхтэрин баҕарбат буоллахтарына, бу ыстаапка үҥсүөххэ сөп.
Ону тэҥэ, бу кэнсиэпсийэ чэрчитинэн, бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтии хас да түһүмэҕинэн барбыта: 2017 сыл тохсунньутугар, от ыйыгар, алтынньытыгар уонна 2018 сыл тохсунньу 1 күнүгэр.
Бу үрдэтии бүддьүөт үлэһиттэрин 12 категорияларыгар сыһыаннаах: оскуолалар, оҕо саадтарын, оҕо дьиэлэрин педүлэһиттэрэ, алын уонна орто медицинскэй персонал, култуура уонна социальнай үлэһиттэр, муусука уонна искусство оскуолаларын преподавателлэрэ, быраастар, научнай үлэһиттэр, үрдүкү профүөрэхтээһин преподавателлэрэ.
Бу үлэһиттэр (57 тыһыынчаттан тахса киһи) хамнастарын үрдэтэргэ СӨ бүддьүөтүттэн 2017 сылга 2,9 млрд солк., 2018 сылга 5,01 млрд солк. көрүллүбүтэ.
Хапсыбатах дьон
Оттон ити категорияларга хапсыбатах, “ыам ыйынааҕы ыйаахха” ыйыллыбатах атын үлэһиттэр (47 тыһыынча киһи) хамнастарын 2018 сыл тохсунньутуттан үрдэтэргэ 0, 95 млрд солк. үп тыырыллыбыт.
2017-2018 сс. бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын үрдэтиини хонтуруоллуур нуорма-быраап аакталара бигэргэммиттэрэ. Хамнаһы төлөөһүн систиэмэтэ тустаах тэрилтэлэр – Үөрэх уонна наука, Култуура уонна духуобунай сайдыы, Спорт министиэристибэлэрэ мэктиэлээбиттэринэн олохтонор.
Хамнас алын кээмэйин тиийинэн олоруу алын кээмэйигэр тэҥнээтилэр. Онон 2017 сыл от ыйыттан бу суума 17 388 солк. тэҥнэспитэ (тиийинэн олоруу алын кээмэйин 100%-на), ол федеральнай МРОТ кээмэйин 2,2 төгүл куоһарар. Үлэлээбэт биэнсийэлээхтэр дохуоттара тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн кыра буоллаҕына, өрөспүүбүлүкэ эбии социальнай төлөбүрү төлүүр.
Оттон Арассыыйаҕа хайдаҕый?
Дойду үрдүнэн ыам ыйыттан бүддьүөт үлэһиттэрин хамнаһа 13-15 бырыһыан үрдээтэ. Ол инфляцияны 3,5 төгүл куоһарар. Бу дьаһал Владимир Путин “ыам ыйынааҕы ыйаахтарын” толорон, хамнас алын кээмэйин (МРОТ) үрдэппиттэриттэн сиэттэрэр. Арассыыйаҕа МРОТ кээмэйин 11,1 тыһ. солк. диэри үрдэттилэр.
Ол эрэн, 2019 сылга хамнас индексацията оччо улахан буолуо, инфляцияны ситиэ суоҕа.
Арассыыйаҕа быраастар хамнастара ортотунан 28%, орто медперсонал — 56%, социальнай үлэһиттэргэ — 26%, научнай үлэһиттэргэ — 37%, үрдүк үөрэх преподавателлэригэр 21% үрдээтэ. Ол эбэтэр ортотунан 70-85 тыһ. солк. хамнастаннылар.
Иэс-күүс
Статистика, борокуратуура, үлэ иниспиэксийэтин дааннайдарынан, 2018 сыл тохсунньу 1 күнүгэр 10 оройуоҥҥа 40 тэрилтэ 1421 үлэһитигэр 123,7 мөл. солк. иэстээх. Балартан 17 тэрилтэ эстэн эрэр (иэс уопсай сууматыттан 51,6%). Хамнаска иэс 38%-ра – суол-иис, тырааныспар, 23% — тыа хаһаайыстыбатын, 12% — тутуу эйгэтин үлэһиттэригэр тиксэр.
2017 сыл устата былаас уорганнара, борокуратуура, үлэ иниспиэксийэтэ ылыммыт миэрэлэрин түмүгэр, 86 тэрилтэ 623 мөл. солк. суумалаах иэһэ төлөммүтэ.
Тэҥнээн көрдөххө, атын да эрэгийиэннэргэ иэс улахан эбит: Приморскай кыраайга — 473,4 мөл. солк., Хабаровскай кыраайга — 261,9 мөл. солк., Амур уобалаһыгар — 42,5 мөл. солк., Сахалиҥҥа — 30,4 мөл. солк. Уһук Илиҥҥэ Еврейскэй АУо, Чукотка хамнаска иэстэрэ суох.
Нэһилиэнньэ дохуота 3,4% үрдээтэ
2017 сыллаахха өрөспүүблүлүкэ социальнай бэлиитикэтэ нэһилиэнньэ олоҕун таһымын, хаачыстыбатын уонна үлэ төлөбүрүгэр судаарыстыбаннай мэктиэтин үрдэтэргэ туһуламмыта.
Кэнники сылларга нэһилиэнньэ дохуота, биир киһиэхэ тиксэринэн, үрдээн иһэрэ бэлиэтэнэр. Холобур, 2016 с. 38 933 солк. этэ, ол 2015 сылтан 3,0% үрдээбитэ. Онон Уһук Илин регионугар бэһис миэстэлээх (Чукотка, Магадан, Сахалин, Камчатка кэнниттэн). Оттон 2017 сыл ахсынньытыгар нэһилиэнньэ орто дохуота 3,4% үрдээн, 40 297,1 солк. тэҥнэспит.
СӨ бырабыыталыстыбатын 2017 сыл атырдьах ыйын 28 күнүнээҕи уурааҕынан, бүддьүөт үлэһиттэрин хамнастарын пуондатыгар ирдэбиллэр чопчуламмыттара. Ол Хамнаһы үрдэтии кэнсиэпсийэтигэр ыйылларынан, хамнас хамсаабат акылаатын 60 бырыһыаҥҥа диэри үрдэтии, туһата кыра ороскуоттары сарбыйыы (ол иһигэр салайар персоналы) буолуохтаах.
Салайааччылар, кинилэр солбуйааччыларын, кылаабынай буҕаалтырдар хамнастарын ааҕыы дьэҥкир буоларын туһугар, нуорма-быраап базата чопчуланна. Холобур, судаарыстыбаннай, муниципальнай тэрилтэ салайааччыта бэйэтигэр төһө баҕарбытынан хамнаһы сурунар кыаҕа суох. Хамнастарын туһунан информация интэриниэккэ тахсар буолуоҕа.
Эксперт санаата
Николай Дегтярев, СӨ Идэлээх сойуустарын федерациятын бэрэссэдээтэлэ:
— МРОТ (хамнас алын кээмэйэ) үрдээһининэн эрэ муҥурдаммаппыт. Салгыы хамнаһы арааран ааҕыы (дифференциация) ыытылларын, сыл аайы индексацияланарын туруорсабыт. Хамнас үлэ кээмэйиттэн, хаачыстыбатыттан, түмүгүттэн тутулуктанан ааҕыллыахтаах (ол дифференциация диэн ааттанар). Арассыыйа тутулуга суох профсойуустарын федерациятын мунньаҕар РФ Конституцияҕа суутун быһаарыытын үһүс чааһын ырыппыттара. Онно этиллэринэн, МРОТ бастакы тарыып ыстаапкатыгар (ол аата акылаакка) тэҥнэһиэхтээх. Ол кэнниттэн, дьэ, көҕүлүүр, толуйар, о.д.а. чаастара ааҕыллыахтаахтар. Билигин акылаат ортотунан 4-6 тыһ. солк. Сокуонунан ылыннахтарына, 9,4 тыһ. солк. тэҥнэһиэхтээх. Профсойуустар өссө биир сорукпут – хамнас алын кээмэйин экэниэмикэ өттүнэн бигэргэммит таһымҥа таһаарыы.
Эбэн эттэххэ
Тиийинэн олоруу алын кээмэйэ 2017 сыл 3-с кыбаарталыгар ортотунан 16 559 солк., үлэһит дьоҥҥо — 17 586 солк., биэнсийэлээххэ — 13 326 солк., оҕоҕо — 16 873 солк. тэҥнэспитэ. Ол Арассыыйатааҕы алын кээмэйтэн 1,6 төгүл үрдүк (10 328 солк.). Оттон бу көрдөрүүтүнэн Саха Өрөспүүбүлүкэтэ Уһук Илиҥҥэ төрдүс миэстэлээх (Камчатка, Чукотка, Магадан кэнниттэн).
Түмүккэ
Бүддьүөт эйгэтигэр элбэх киһи хамнаһа үрдээтэ. Биллэн турар, бу кинилэр дохуоттара, олохторун таһыма үрдүүрүгэр бигэ олук буолла. Эбиллии аата эбиллии. Ол эрээри, кириисис кэмигэр экэниэмикэҕэ араас ымпыктар-чымпыктар, кыһалҕалар үөскээн тахсалларын умнар сатаммат.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru