Оҕо рентгенолога Лариса

Бөлөххө киир:

Быйыл Саха сиригэр рентген сулууспата тэриллибитэ 90 сылын бэлиэтиэхпит. Бу сулууспа сайдыытыгар улахан кылааттарын киллэрбит исписэлиистэртэн биир бастыҥнарынан Лариса Шепелева буолар.

edersaas.ru

Бүгүҥҥү истиҥ-иһирэх дьоруойбут Лариса Петровна түөрт кыыстаах Шепелевтар дьиэ кэргэттэригэр төрдүс оҕонон Уус Алдан Бэйдиҥэ сэлиэнньэтигэр күн сирин көрбүтэ. Бу дьиэ кэргэн биир кэрэхсэбиллээх уратытынан да диэххэ сөп, үс улахан кыыстара бары нуучча тылын учууталын идэтин ылан, Арассыыйа уонна өрөспүүбүлүкэ үтүөлээх учууталлара, үөрэҕирии туйгуннара, Учууталлар учууталлара буолбуттара буолар. Сэрии аас-туор олоҕун билбит ийэлээх аҕа оҕолоро бар дьоҥҥо туһалаах идэни талалларыгар дьулуһуулара, ырааҕы өтө көрөр мындыр өйдөрө чахчы улахан оруоллаах. Улахан кыргыттара Дьокуускай куоракка үрдүк үөрэҕи ылар кэмнэригэр саха сайдам ыала, бэл, сүөһүлэрин туппутунан куоракка көһөн киирбитэ. Оччоттон да сахалар түөлбэлээн олорор Сайсары оройуонугар дьиэ атыылаһан, быр-бааччы буруо таһаарынан олорбуттара. Онон, кыра кыыстара Лариса сэттис кылаастан Сайсарыга 20-с оскуолаҕа үөрэнэн барбыта.

Лариса Петровна билигин күлэ-үөрэ кэпсииринэн, оччоттон да дьоҕус уҥуох­таах, тыа сирин сэмэй кыысчаанын ким баҕарар туората көрүөн сөптөөҕө. Лариса балаҕан ыйын 1 күнүгэр оскуолаҕа үөрэнэ кэлбитигэр, дуоскаҕа таһааран кинини «тургутан» көрбүттэрэ. Бороҕоҥҥо физмат-кылааска үөрэммит кыыс биэрбит сорудахтарын кимнээҕэр түргэнник сөпкө суоттаан соһуталаабыта. Онтон көрүдүөргэ тахсыбытыгар оҕолор: «Оо, төбө кэлбит!» – диэн саҥа аллайаннар, бэйэ киһитэ буола түспүтэ.

Дьиэ кэргэнэ

Лариса, баҕар, эдьиийдэрин тилэх баттаһа эмиэ нуучча тылын учуутала буолуон сөптөөҕө эбитэ буолуо. Ол гынан баран, Дьылҕа Хаан атыннык дьаһайбыта. Ийэлэрэ Екатерина Афанасьевна улаханнык ыалдьан, балыыһа киһитэ буолбута. Ыарыы эрэйин, орто дойдуттан арахсар күн-дьыл тирээн кэлбитин этинэн-хаанынан, өйүнэн-санаатынан билэ сытар ийэлэрэ кыра кыыһыгар: «Лариса-аа, эн быраас буолуоҥ этэ…», – диэн кэриэс тылын эппитэ. Оччолортон да, орто сүнньү диэни соччо билиммэт, «баар» эбэтэр «суох» диэнинэн бигэтик салайтарар кыыс университет медицинаҕа факультетын бүтэрэн быраас буолбута,

Бороҕоҥҥо кыра кылаастарга бииргэ үөрэммит, биир паартаҕа олорбут табаарыһа Владислав Доллоновтыын оскуола сылларыттан доҕордоһон, устудьуон сылларыгар олохторун холбообуттара. Күн бүгүн Доллоновтар атахтарыгар турбут, ыал буолбут уоллаах кыыс оҕолоохтор, икки сиэн таптал­лаах эбээтэ-эһээтэ буолаллар.

* * *

Эмчит алта сыллаах үрдүк үөрэҕин бүтэрэн, аны аҕатын көрөр-истэр баҕаттан, куоракка хааларга быһаарыммыта. Үөрэҕи бүтэрбит­тэри үлэҕэ аныыр хамыыһыйаҕа киирэригэр, Лариса Петровна фтизиатр буолар санаалааҕа. Ол гынан баран, хайы-үйэ миэстэ суох буолан биэрбитэ, арай, онуоха чугас рентгенолог-быраас миэстэтэ баара. Лариса ити биэс мүнүүтэ кини инники дьылҕатын түстээбитин оччо­лорго ситэри өйдүү илигэ. Дьиҥэр, рентгенолог быраас буолуом диэн хаһан да өйүгэр оҕустарбатаҕа эбээт. Онно даҕаны хамыыһыйа чилиэннэрэ: «Бу дьоп-дьоҕус кыысчаан лис курдук ыарахан аппарааттары хайдах сыҕарытан, хамсатан үлэлиэ эбитэ буолла?!» – диэн саарбахтыылларын кистээбэтэхтэрэ. Кырдьыга да, ол саҕана рентгеҥҥэ түһэрэр аппарааттар ыараханнарын ааһан, үлэлэрин процеһа да уустуктардааҕа, сардаҥаҕа тыктартарар да куттал улахана.

Үлэҕэ анаммыт эдэр исписэлиис Саха сирин рентгенологиятын корифейа, өрөспүүбүлүкэ­тээҕи балыыһа рентгенология отделениетын сэбиэдиссэйэ Владимир Алексеевич Баранов «илиитигэр киирбитэ».

Интернатураны бүтэрбит, ол гынан баран, үлэлииргэ өссө да үөрүйэҕэ суох эдэр быраас  сэллиги утары охсуһар куорат диспансерыгар тиийбитэ. Манна саҥа үлэһит кэлэрин күүтэн олорбут курдук этилэр. Ол туһунан Лариса Петровна: «Мин кэлээппин кытары тута улахан дьону көрөр рентгенологынан олордон баран, бары уоппускаҕа баран хаалбыттара. Тугу кистиэмий, хаалбыт фтизиатрдарга бэйэлэригэр тиийэн: «Бу снимокка тугу көрөҕүт, туох уларыйыы баарый?» – диэн сүбэлэтэ-сүбэлэтэ сурунар этим. Арай биирдэ олус уопуттаах быраас Раиса Прохоренко: «Итиннэ архыыпка ыарыһахтар историялара уонна снимоктара бааллар. Олор боротокуолларын аах, үөрэн», – диэн сүбэлээбитэ. Инньэ гынан, үлэ кэнниттэн киэһэ хаалан подшивкалары таһаара-таһаара көрөн элбэххэ үөрэммитим», – диэн ахтар.

Лариса Петровна үлэ оскуолатын ааспыт балыыһатын өрөспүүбүлүкэ таһымнаах диспансер оҥорбуттарыгар, оҕо рентгенолога буоларга быһаарыммыта. Оччолорго Саха сиригэр оҕо рентгенолога диэн анал быраас аҕыйах этэ. Сэдэх идэлээх исписэлиис буоларыгар үтүө сүбэлэрин биэрбит, үгүс үөрүйэхтэрин үллэстибит дьонунан Владимир Баранов, Клара Иванова, Серафима Рожина, Людмила Швец курдук үлэлэригэр бэриниилээх быраастары ааттыыр, кинилэргэ күн бүгүҥҥэ ­диэри Лариса Петровна махталын этэр.

Наукаҕа айан

Өрөспүүбүлүкэтээҕи сэллиги эмтиир диспансерга үлэлии сырыттаҕына, сэбиэдиссэйэ Нина Михайловна Петрова ыҥыран: «Лариса, науканан дьарыктаныаххын баҕарбаккын дуо? Мин наукаҕа барарга сананным, иккиэн научнай-чинчийэр институкка көһүөххэ», – диэн соһуччу этиилээх буолан биэрбитэ. “Аҕам барахсан, Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа Петр Степанович учуонайдар диэн олох киһиттэн эрэ уһулуччу дьон буолалларын курдук саныыра уонна биир эмэ оҕото учуонай ­буоларыгар ыра санаатын арыт этэрэ”, – диэн ахтар Лариса Шепелева. Мэлдьи буоларын курдук, аан-бастаан олоҕун аргыһын кытары кэпсэтэригэр Владислав Семенович ­туохтан да толлубакка, иннин диэки баран иһэригэр сүбэлээбитэ.

Москваҕа 1995 с. фтизиопульмонология научнай-чинчийэр институтугар профессор, медицинскэй наука доктора, Арассыыйа кылаабынай фтизиопедиатра В.А.Аксенова салалтатынан аспирантураҕа кэтэхтэн үөрэммитэ. Икки сылынан кандидатскай диссертациятын ситиһиилээхтик көмүскээбитэ.

Саха сирин бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев ырааҕы өтө көрөр бэлиитикэтинэн, Медицина национальнай киинэ аан дойду бастыҥ тэрилинэн, ол иһигэр компьютернай уонна магнитнай-резонанснай томографтарынан сэбилэммитэ. Медицина национальнай киинигэр рентгенология сулууспатын сэбиэдиссэйэ Владимир Баранов үөрэтэр-сайыннарар соруктаах эдэр учуонайы 2000 с. оҕо рентгенологынан бэйэтигэр үлэҕэ ыҥырбыта.

Инникини өтө көрөн

Лариса Шепелева Медицина национальнай киинигэр уопсай рентгенологияҕа үлэлии сылдьан, компьютернай томографка, бэйэтэ ­этэринии, оҕолуу ымсыырбыта. Саҥаны билиэх-көрүөх санаата батарбакка, КТ исписэлиистэрин тастарыгар саҥата-иҥэтэ суох кэлэн олорунан кэбиһэрэ. Биир идэлээхтэрин көрөн, элбэҕи ааҕан, сыыйа бэйэтэ үөрэммитэ. Кини  саҥа аппарааты баһылаан, оҕолору көрөр кистэл санаалааҕа. Кини Т.П.Дмитриева аатынан оҕо санаторийын кылаабынай бырааһа, талааннаах тэрийээччи, идэтигэр олус бэриниилээх Людмила Матвеева этиитинэн, Медицина киинин иһинэн оҕолору көрөргө дуогабар түһэрсибиттэрэ. Инньэ гынан, Лариса Петровна санаторий оҕолорун аҕалан, компьютернай томографка көрөр, түмүк оҥорор буолбута. Онон, сэллигинэн ыалдьыбыт оҕолору бу аппараакка көрүү Саха сиригэр бу кэмтэн ыла, 2004 сылтан саҕаламмыта. Бүгүҥҥү сэһэргэһээччим бу кэми идэҕэ сайдыытын иккис түһүмэҕинэн ааҕар.

Людмила Ильинична киэҥ билиилээх, кэскиллээх Лариса Шепелеваны таба көрөн, бэ­­йэтин оннугар кылаабынай бырааһынан ­хаалларар баҕатын биллэрбитэ. Ол гынан баран, 2007 сыллаахха  урут үлэлээбит институтун дириэктэрэ Александр Федорович Кравченко лучевой отделение сэбиэдиссэйинэн ыҥыран, онно үлэҕэ киирбитэ. Научнай-чинчийэр институкка сабыс-саҥа компьютернай томограф туруоруллубута, үлэ таһыма лаппа үрдээбитэ, отделение ­отуттан тахса үлэһиттээх улахан салаа буолбута, өрөспүүбүлүкэ бары улуустарын ыарыһахтара сыһыарыллыбыттара.

«Биһиги исписэлиистэрбит дириҥ би­лиилээхтэр, элбэх сыл ыстаастаахтар, үрдүк категориялаахтар. Кэскиллээх эдэр исписэлиистэрбит эмиэ элбэхтэр. Ханнык да балыыһаҕа суох баай научнай бибилэтиэкэлээхпит. Командировкаҕа, үөрэххэ да сырыттарбыт аналлаах кинигэ тутуурдаах кэлэбит. Быраас үлэлиирин тухары мэлдьи үөрэниэхтээх, анал литэрэтиирэни ааҕыахтаах, оччоҕо эрэ кини идэтин дириҥник хорутан билэр буолар», – диэн этэр Л.Шепелева.

Отделение сэбиэдиссэйэ быраастартан, сиэстэрэлэртэн ыарыһахха иһирэх сыһыаны, хардарыта көмөлөсүһүүнү, этика уонна деонтология нуормаларын эҥкилэ суох тутуһууну ир­диир. Ыарыһахтары өйүүр, санааларын көтөҕөр, ыарыыларын, эмтэнэр ньымаларын өйдөнүмтүө гына быһааран биэрэр истиҥ сыһыанын иһин киниэхэ көрдөрбүт, эмтэммит дьон махтала улахан. Ол да иһин, үгүс киһи Лариса Шепелева аатын ааттаан туран, киниэхэ көрдөрө тиийэр.

«Бастыҥ быраас»

«Саха сирин бастыҥ бырааһа» 2014 сыллаах өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурус кыайыылааҕын үрдүк аатын Лариса Шепелеваҕа иҥэрбиттэрэ.

2017 с. «Арассыыйа бастыҥ бырааһа» ­куонкуруска тэрилтэтэ уонна доруобуйа харыстабылын салалтата эмиэ кинини туруорбуттара. Түмүгэр, Лариса Петровна диагностика хайысхатыгар «Арассыыйа бастыҥ бырааһа» үрдүк аатын ылар чиэскэ тиксибитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин дойду үрдүнэн инники күөҥҥэ таһаарбыта.

«Ити улахан кыайыы мин эрэ кыайыым буолбатах. Бу Саха сирин медицинатын ситиһиитэ, үлэлиир тэрилтэм кыайыыта. Үрдүк аат-суол дьаныардаах үлэ түмүгэр кэлэр уонна киһини элбэххэ эбээһинэстиир”, – диэн Лариса Петровна кэпсэтиибитин түмүктүүр.

ЫСПЫРААПКА:

2015 с.  И.М.Сеченов аатынан Москватааҕы медицинскэй университет Диссертационнай сэбиэтигэр докторскай диссертациятын көмүскээн, Саха сирин доруобуйатын харыстабылын историятыгар рентгенология салаатыгар бастакы наука доктора буолбута. Кини диссертацията аан дойдуга билиҥҥи кэмҥэ балысханнык сайдар саҥа технология – компьютернай томографияны оҕо аймахха сэллиги быһаарыыга туһаныыга анаммыта. Бу ньымаҕа кини үлэтэ дойду үрдүнэн аан бастакылартан биирдэстэрэ буолар, сэллиги аныгы технология кыаҕын туһанан төрүт эрдэ уонна чопчу хайдах быһаарары эри­дьиэстиир.

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0