Саамай күүтүүлээх, саамай долгутуулаах уонна саамай түбүктээх бырааһынньыгынан Саҥа дьыл барахсан буолар. Төһө да итинник сүпсүлгэни эрэйдэр, бу бырааһынньык киһиэхэ барытыгар, оҕотуттан оҕонньоругар, кыратыттан кырдьаҕаһыгар тиийэ тоҕо эрэ саамай күндү, кэрэ. Ол да иһин, бырааһынньыгы көрсө лаглайбыт күөх харыйабыт барахсаны туруора охсоору ыал ахсын түбүгүрүү-садьыгырыы, кэтэһии-манаһыы «оргуйан» олорор. Итинтэн сиэттэрэн, харыйалар тустарынан кэпсииргэ быһаарынныбыт.
Европаҕа Ороһуоспаны уонна Саҥа дьылы көрсө харыйаны симээһин ХIХ үйэттэн саҕаламмыта. Биллэринэн, 1819 сыллаахха Венгрияҕа, 1820 с. — Прагаҕа, 1829 с. – Скандинавияҕа, Арассыыйаҕа — 1840 с.Дьиҥэр, Россияҕа Петр I Саҥа дьылга харыйаны киэргэтэн туруорууну олохтуу сатаабыта кыаллыбатаҕа. Онон Россияҕа Петербурга (букатын кэлин) дьон-сэргэ көрөрүгэр анаан, аан бастаан 1852 сыллаахха Екатерининскай вокзал улахан саалатыгар туруоруллубута. Харыйа төһө үрдүктээҕэ, дьон-сэргэ төһө сөхпүтэ, сэҥээрбитэ биллибэт. Арай, араас өҥнөөх кумааҕы лиэнтэлэрдээҕэ, фрукталардааҕа, төбөтүгэр сулустааҕа биллэр.
Саамай ураты харыйалар
Аарыма харыйа
Италияҕа Губбио (Умбрия) коммунаҕа Инджино хайаҕа уотунан-күөһүнэн тардан оҥорбуттар. Хайаны батыһа тэлгэммит харыйа 650 м уһуннаах, төрдүнэн 350 м. кэтиттээх буолбут. Ыраахтан көрдөрөргө 260 лаампа туһаныллыбыт, сулуһугар 200 лаампа киллэриллибит. 270 лаампа харыйа киэргэлэ буолбут.
Саамай үрдүк
Мехико киинигэр Пасьо-де-ла-Реформа болуоссатыгар 110,35 миэтэрэ үрдүктээх харыйа туруоруллубут. Ол эбэтэр, 40 мэндиэмэннээх дьиэ саҕа үрдүктээх.
Бу харыйаны 200 киһи икки ыйы быһа көмөлөөн туруорбут. Барыта 330 тонна ыйааһыннаах тимир конструкция туһаныллыбыт. Гирляндатын уһуна 80 000 миэтэрэ буолбут.
Онтон Россияҕа саамай үрдүк харыйа Москваҕа Поклоннайга 2012 сыллаахха туруоруллубут. Үрдүгэ 46,5 миэтэрэ.
Уунан устубут саамай үрдүк харыйа
Рио-де-Жанейроҕа 85 миэтэрэ үрдүктээх харыйаны киэргэтэн баран уунан уһуннарбыттар. Киэргэлигэр 3 мөлүйүөнтэн тахса лаампа туһаныллыбыт. Тимир оҥоһук уопсай ыйааһына 542 тоннаҕа тэҥнэспит. Харыйа оҥоһуллубут сиригэр, Родриго де Фрейтас хомотугар, алта мүнүүтэ устатыгар салют бэртээхэйэ буолбут.
Саамай элбэх уоттаах
Австралияҕа Канберри олохтооҕо Дэвид Ричардс 21 миэтэрэ үрдүктээх харыйаҕа 518 838 светодиоднай лаампаны иилэн, төбөтүгэр 1,5 миэтэрэлээх сулустаан рекорд олохтообут.
Бу иннинээҕи рекорд Осакоҕа олохтоммут. lenta.ru. суруйбутунан, ол харыйа 36 миэтэрэ үрдүктээх, 374 000 араас уоттаах-күөстээх эбит.
Бриллианнаах, курустаал оҕуруолаах
Уопсай ыйааһына 913 караттаах, барыта 21 798 бриллианнаах уонна 3 762 курустаал оҕуруолаах харыйаны Сингапурга ювелир Шоо Ки киэргэтэппит, чочуйбут.
Маны таһынан, харыйаҕа 456 эҥинэ бэйэлээх уоттаах-күөстээх эбит, алта миэтэрэттэн тахса үрдүктээх, үс тоннаттан ордук ыйааһыннаах. Мааны харыйа сыаната манан аҕай буолбутах, 1 005 000 доллар.
Сыаналаах харыйа
Абу-Дабига Emirates Palace Hotel диэн гостиницаҕа 11 мөлүйүөн доллардаах харыйаны лаглаппыттар.
13 миэтэрэлээх харыйа 10 тыһыынча долларга Европаттан аҕалыллыбыт. Онон киэргэтиитин кыайа туппуттар диэн этиэххэ наада. 181 аламаас, элбэх да элбэх бриллиант, кыһыл көмүс, чөмчүүк, изумруд, сапфир киэргэллэр иилиллибиттэр.
Биһиги корр., «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru