“Саҥа кэм киһитэ” биэрии биэс сылын туолла!

Бөлөххө киир:

Саҥа кэм киһитэ – диэн кимий? Кини аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ сайдар, бары эйгэҕэ киэҥ көрүүлээх уонна үөлээннээхтэригэр холобурга сылдьар киһи. Маннык ыччаты киэҥ эйгэҕэ таһаарар сыалтан биэс сыл анараа өттүгэр “Саҥа кэм киһитэ” диэн биэриини “Саха» НКИК ханаалыгар бэлэмнээн таһаарбытым.

Мария Кобельянова-Тускулаана, edersaas.ru

2012 сылтан эфиргэ тахсар «Сана кэм киһитэ» биэрии «Саха» национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа биир бастыҥ таһаарыытыгар кубулуйда. Тыа сирин эдэр ыччатын олоҕун-дьаһаҕын, үлэтин-хамнаһын, хайдах дьаһанан олорорун сырдатар биэрии үс сыһыарыылаах: “Саҥа сахалар” (биллэр урбаанньыттар, бэйэ дьыалатын саҥа саҕалыыр, аныгы көрүүлээх дьон); “Эн саастыылааҕыҥ” (бары өттүнэн холобурга сылдьар ыччат); “Эн, мин, биһиги” (ыччат түмсүүлэрин, бастыҥ эдэр дьиэ кэргэттэр тустарынан). Биэрии нөҥүө Сунтаар ыччатын таһынан, атын улуустар ыччаттарын үлэлэрэ эмиэ хабыллан, өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник сырдатылынна.

“Саҥа кэм киһитэ” биэрии ааптара буоларым быһыытынан, улуус таһымыгар эрэ буолбакка,  өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллар баар бырайыактарга кыттабын. “Сахаселигер” ыччат форумугар 60000 солк. грант кыайыылааҕа, оттон былырыын бу биэриини кэккэ “Култуура кустуга” диэн хаһыаты олохтуур туһунан бырайыагынан Ил Дархан суруналыыстарга биллэрбит күрэҕэр 500000 солк. грант кыайыылааҕынан буолбутум. Бу үп-харчы көмөтүнэн видео-камера, монтажнай компьютер, профессиональнай фотоаппарат, роннин, петличка, штатив, GoPro ылыллан улуус туһунан күөх экраҥҥа сырдатыыга төһүү күүһүнэн буолаллар. Маны таһынан «Сунтаар – олоҥхо дойдута» диэн аһаҕас эфирдарга аналлаах студия оҥоһулунна. Бу үлэбэр оператор-монтажердар, ол курдук Иван Очосов, Роман Уаров, Ярослав Филиппов, Вячеслав Борисов уонна Радомир Сергеев күүс-көмө буолан, ураты көрүүлэринэн биэриилэрбитин оҥорон көрөөччүлэрбитин үөрдэбит.

Сунтаар ыччатын чаҕылхайдык сырдатар сонун биэрии кэнники кэмҥэ «Саха» НКИК ханаалын иһинэн ый аайы олохтонор бастыҥ биэриилэр ахсааннарыгар иккитэ киирбитэ улахан ситиһии.

Биэриибэр элбэх ыччат бэргэн этиилэригэр олоҕуран этиллиэҕи баҕарыллар, билигин ким өйдөөх, түмсүүлэх, тирэхтээх, ол инники күөҥҥэ тахсар, салгыы сайдар былдьаһыктаах кэмэ кэллэ. Салгыы ханнык суолунан барабыт, инникитин хайдах дьаһаннахпытына омук, норуот быһыытынан тыыннаах хаалабыт диэн хас биирдии ыччат толкуйа буолуохтаах. Ил Дархан Егор Борисов 2017 сылы Ыччат сылынан биллэрэн эдэр дьон сайдалларыгар, бэйэ дьыалатын арыналларыгар, киһи быһыытынан уопсастыбаҕа сыаналаналларыгар улахан кыах биэрдэ. Мантан сиэттэрэн ыччат төрөөбүт дойдуларыгар кэлэн үлэлиэхтээхтэр, дойдуларын сайыннарыахтаахтар, ытык иэстэрин толоруохтаахтар диэн санаалаахпын. Биһиги бары бүттүүн айылҕалыын алтыһан, ынах-сүөһү аттыгар улаатан киһи-хара буолан сырыттахпыт. Ону билинэн дойдубут сайдарын, үүнэрин, чэчириирин, төрүт сахалыы үгэстэрбит умнуллубаттарын туһугар күүскэ үлэлиэх тустаахпыт диэн санаанан салайтаран Сунтаар тэлэбиидэнньэтин «Саҥа кэм киһитэ» диэн биэриини сүрэхтээбиппит сыалын-соругун ситэн билигин үтүө түмүктээҕиттэн үөрэбит. Ол курдук, биэриини көрөн-истэн тыа сиригэр олохсуйбут ыччаттар, ыаллар Сунтаарга бааллар. Биэрииттэн кынаттанан үлэлиир эйгэлэригэр, тус олохторугар ситиһиилэрэ элбиир уонна бэйэлэригэр эрэллэрэ улаатар. Бу буоллаҕа ычакка туһаайыллыбыт үлэ үтүө түмүгэ, утары көрсөн махтал тылы аныыллара!

Түмүккэ, ыччат киһи Эн – бу түргэн тэтимнээх олоххо бэйэҕин булан, олоххун үтүөтүк оҥостон, бэйэ дьоҕурун сайыннарар тулалыыр дьоҥҥор, дойдугар туһа киһи буолуохтааххын диэн туран, бу биэс сыл устата таһаарбыт биэриилэрбэр туһаммыт чаҕылхай этиилэрбинэн ыстатыйабын түмүктүүбүн:

  • Эдэр ыччат билигин төһө да дьалхааннаах олох буолтун иһин бэйэмсэҕи иитиэхтээмэ – кэлин бэйэҥ кэмсинэ сылдьыаҕыц!
  • Киһини олоҕор хаһан баҕарар, ханнык да түгэҥҥэ куруук иккилии-үстүү аартык суоллар көһүтэллэр. Онно Эн, эдэр киһи чэпчэки суолу батыспакка, сөптөөх суолу батыһарга кыһан!
  • Эдэр киһи олоҕуҥ суолталаах түгэнин, инникигэ былааҥҥын дьон этэринэн эрэ муҥурдаммакка, кинилэр сүбэлэрин кэтэспэккэ, бэйэҥ олоххо киллэрэргэ кыһан!
  • Баҕалаах баҕанаҕа ыттар дииллэринии, сорох баҕа санаа бу баҕаналар курдук туора уонна саарбах буолааччылар, онон күндү доҕоттор эһиги бастыҥ баҕа санааҕыт сөптөөхтүк кыайа-хото тутуллан үтүөнү эрэ түстээтиннэр, кэрэни эрэ сыдьаайдыннар, дьэ оччоҕо көнө буолуоҕа.
  • Олох туһунан олус элбэх бэргэн этии баар. Онтон биирдэстэрэ Альберт Бүлүүйскэй этиитэ олус үчүгэй. Киһи олоҕо кыым курдук – суола суох таах умуллубат, ким дьиҥнээхтих олоҕу таптаабыт ол умнуллубат. Онон доҕоттор олоҕу хайдах баарынан таптааҥ, киһи быһыытынан умнуллумаҥ!
  • Эдэр дьон кимэн киирэр кириитикэлээччилэр киртитиилэрин ылынан кии буолумаҥ, хата ол оннугар ханнык баҕарар үтүө санааны ылынан киһи буолуҥ!
  • Урут биһигини иннинээҕи көлүөнэҕэ, ийэлэрбит-аҕаларбыт кэмнэригэр олох хайдах эрэ олус кыраһыабай, романтиканан илгийэр курдук этэ. Билигин сайдыы тэтимигэр уйдаран бары ханна эрэ ыксыыбыт уонна сарсыҥҥынан олорор үгэстэннибит, бүгүн баарын умнан-тумнан кэбиһэрбит кыһыылаах. Күндү ааҕааччым, бүгүн эйиэхэ бүгүн бэриллэр, онон бу бүгүн олороргун сыаналаа, оттон сарсын эмиэ кэлиэ, ол кэм кэрдиитэ, олох сокуона!

Мария КОБЕЛЬЯНОВА — ТУСКУЛААНА

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0