“Мир” рудникка атырдьах ыйын 4 күнүгэр үөһээ карьертан уу балысханнык киирэн, шахта хас да араҥатын имири сотон ааспыта. Аллараа үлэлии сылдьар 151 киһиттэн 142-тэ тута быыһаммыта, оттон биир киһини 30 чаас буолан баран, аныгыскы күнүгэр көрдөөччүлэр булан таһаарбыттара. Хаалбыт аҕыс киһини билигин да була иликтэр.
Уу ханан барыахтаах этэй?
Дьиҥэр, шахтаҕа сөбүгэр соҕус уу киирэрэ туох да кутталы үөскэппэт. Ону хачайдыырга рудник иһигэр сыалай систиэмэ үлэлиир. «АЛРОСА» хампаанньа бастакы вице-президенэ, толорор дириэктэр Игорь Соболев бэлиэтииринэн, бу систиэмэ уу алларааттан хачайданан үөһэ тахсарын уонна 210 м хаттыгастан (горизонтан) аллараа түспэтин хааччыйар. Тоҕо диэтэргин, “Мир” карьеры туһаҕа таһаарыыга манна ууну аһардар хас да хаттыгас дьапталлан сытар сирдэр бааллара биллибитэ. Ол иһин карьерга уу мунньустубатын диэн, 80-с сыллартан саҕалаан сир аннынааҕы скважиналары хаһыы саҕаламмыта.
Игорь Витальевич этэринэн, билигин рудникка тоҕус сиринэн чааска 1200 куб м уу мунньустар. Бу систиэмэни бөҕөргөтөр сыалтан, 2014 с. эбии тутууну ыыппыттар. Онон уу шахтаҕа түһэн баран салгыы скважиналарга, шахта ууну ыытар систиэмэтинэн анал сиргэ барар буолбута.
Дьэ, онон шахтаҕа уу кыра-кыралаан мунньуллара куттала суох диэтибит, ол оннугар уу эмискэ тоҕо анньан кэлэрэ иэдээни таһаарыан сөбө. Ол эрээри бу саахал туохтан тахсыбытын этэр өссө да эрдэ.
Түмүгү таһаарар эрдэ
Уһук Илин регионнарга РФ президенин боломуочуйалаах бэрэстэбиитэлэ, РФ бырабыыталыстыбатын вице-премьерэ Юрий Трутнев бу саахалы “Ростехнадзор” бэрэбиэркэлиэҕин, кинилэргэ тутулуга суох исписэлиистэр кыттыһыахтарын туһунан иллэрээ күн Мирнэйгэ сырыытын кэмигэр иһитиннэрдэ.
Бу нэдиэлэтээҕи дааннайынан, көрдөөһүҥҥэ уопсайа 320 киһи, 19 тиэхиньикэ үлэлиир. Шахтаны уу имири сотон ааспытын түмүгэр, онно баар тиэхиньикэ, турбалар бары бөлөх-бөлөх мунньуллан быыһааччыларга улахан мэһэйи үөскэтэллэр. Онуоха эбии барыта бадараан уонна уу шахтаҕа киирэ турар буолан, үлэ олус бытааннык барар. Бэҕэһээҥҥи туругунан, шахта 310 м хаттыгаһыгар (горизонугар) уу таһыма биир миэтэрэ үрдээн, быыһааччылар онно кыайан киирбэтилэр. Бу манна, быһа холуйан, 4 киһи баара биллибитэ. Онон бэҕэһээ 210 м хаттыгаска эрэ үлэ барбыта.
Юрий Трутнев этэринэн, билигин саамай сүрүнэ, шахтаҕа хаалбыт дьону булан таһаарыахха, ону сэргэ, көрдөөччүлэргэ куттал үөскээбэтин хааччыйыахха наада. “Дьону көрдөөһүн, наада буоллаҕына, өссө уһуннук, төһө кыалларынан уонна хайаҕа хайдах усулуобуйа баарынан, салҕаныа. Бу туһунан манна кэлиэм иннинэ ЫБМ миниистирин кытары кэпсэппиппит. Быыһааччылар эппиттэринэн, 1,5-3 суукка иһинэн араас хайысханан үлэлээн, быһа барыллаан, дьон баар буолуохтаах сирдэригэр тахсыахтаахтар”, — диэн иһитиннэрэр Юрий Петрович.
Оттон саахал тахсыбыт төрүөтүн туһунан этэригэр, билигин түмүгү таһаарар эрдэтин бэлиэтээтэ. “Билигин икки боппуруоһу быһаарыахтаахпыт: бастакытынан – бу саахалы эрдэ билиэххэ сөп этэ дуо? Иккиһинэн, эрдэ сэрэтэн, дьону таһаарар кыах баара дуо? “Ростехнадзорга” саахалы бэрэбиэркэлээһиҥҥэ анал хамыыһыйа тэрилиннэ. Хамыыһыйаҕа тутулуга суох исписэлиистэр үлэлиэхтэрэ. Тус бэйэм бэрэбиэркэни ыытыыга бу шахтаҕа туох да кыттыгаһа суох, бырайыагы оҥорсубатах дьоннору сыһыарарга дьулуспутум. Саахал тахсыбыт төрүөтүн быһаарыыны таһынан, бырайыак докумуоннара хайдах оҥоһуллубуттарын, шахтаны туһаныы хайдах барбытын көрүөхпүт. Хамыыһыйа биир ый иһинэн бэрэбиэркэни ыытан, бырабыыталыстыбаҕа отчуоттуур былааннаах. Хамыыһыйа дакылаатын истэн баран, биирдэ түмүгү таһаарыахпыт”, — диэн иһитиннэрдэ кини.
Аҕыс шахтеру була иликтэр
Онон, хомойуох иһин, бэҕэһээҥҥи туругунан, шахтаҕа сураҕа суох сүппүт аҕыс киһи кыайан булулла илик. Бу аҕыс киһиттэн түөрдэ – Саха сирин олохтоохторо. Саахал тахсаатын кытта “АЛРОСА” бу сүппүт шахтердар чугас дьоннорун кытары билсэн, Мирнэйгэ кэлэллэрин хааччыйбыта. Онон билигин кинилэр бары Мирнэйгэ бааллар.
Кинилэри кытары иллэрээ күн Ил Дархан Егор Борисов уонна Юрий Трутнев көрүстүлэр. Сүрэх баастаах дьон, көрсүһүүгэ, биллэн турар, биир үксүн көрдөөһүн төһө өр ыытыллыаҕын, шахтаҕа туох быһыы-майгы буола турарын ыйыталастылар.
“Шахтаҕа хаалбыт аҕыс киһи аймахтарын, чугас дьонун кытары көрүстүбүт. Көрдөөһүн үлэтэ төһө көдьүүстээхтик баран иһэрин, төһө өр салҕанан барыаҕын, дьон баар сиригэр хаһан тиийиэхтэрин ыйыталаһаллар”, — диэн бэлиэтиир көрсүһүү кэнниттэн Юрий Петрович.
Моно-куорат иэдээнэ
Манна даҕатан эттэххэ, саахал тахсаатын кытта Мирнэйгэ ыксаллаах-быһыы майгы биллэриллибитэ. Биллэрин курдук, Мирнэй – биир улахан хампаанньа тула сайдар моно-куорат буолар. Онон бу хампаанньа үлэтиттэн-хамнаһыттан куорат социальнай олоҕо-дьаһаҕа быһаччы тутулуктанар. Олохтоохтор үгүстэрэ “АЛРОСА”-ҕа үлэлииллэр эбээт.
Өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна хампаанньа эмсэҕэлээбиттэргэ көмөнү оҥорорго бэлэм. “Хампаанньаны кытары сүбэлэһэн баран, үлэһиттэргэ көмө оҥорорго быһаарыммыппыт. Саахалга эмсэҕэлээбит дьоҥҥо көмө көрүллүбүтэ. Онон бу чааһыгар боппуруос үөскээбэт. Билигин сүрүн болҕомтобутун дьону быыһааһын, шахтаттан таһаарыы үлэтигэр хатаан олоробут. Бу саахал түмүгүнэн, биһиги атын улахан хампаанньаларбыт хайдах, туох үлэлииллэрин көрүөхпүтүн, бэрэбиэркэлиэхпитин баҕарабыт”, — диэн этэр суруналыыстары кытары көрсүһүүгэ Ил Дархан.
Бырабыыталыстыба бу аҕыс сүппүт шахтер дьонноругар биирдии мөлүйүөн солкуобайы көмө оҥоруоҕа. Ону таһынан, эмсэҕэлээбит дьон эмиэ көмөнү ылыахтара. “Бу аҕыс шахтер дьиэ кэргэттэригэр биирдии мөлүйүөнү биэрэргэ сүбэлэһэн олоробут. Бу көмө, көрдөөһүн түмүгэ хайдах, туох буоларыттан тутулуга суох, барыларыгар бэриллиэҕэ. Ону сэргэ, эчэйбит шахтердарга эмсэҕэлээбиттэриттэн көрөн, 200-500 тыһ. солк. төлөнүөҕэ”, — диэн бэлиэтиир бастакы вице-премьер Алексей Колодезников. Оттон “АЛРОСА” хампаанньа манна эбии 2 мөл. солк. төлүөҕэ. Бу туһунан хампаанньа президенэ Сергей Иванов эрдэ иһитиннэрэн турар.
Үлэһиттэргэ тугунан көмөлөһүөхтэрэй?
“АЛРОСА” бастакы вице-президенэ, толорор дириэктэр Игорь Соболев тылын биэрбитинэн, хампаанньа дьону-сэргэни үлэнэн хааччыйарга бэлэм. Билиҥҥитэ, бу рудник 1148 үлэһитин үлэнэн хааччыйыахтаахтар.
“Хампаанньа үлэһиттэри манна бэйэтигэр эбэтэр чугас баар тэрилтэлэрбитигэр ыыталыаҕа. Ону таһынан, рудник тохтотуллан турар кэмигэр сир анныгар үлэлиир шахтердар орто хамнастарын, онтон атын үлэһиттэргэ орто хамнастарыттан үс гыммыт иккитин төлүөҕэ”, — диэн этэр Игорь Соболев.
Кини бэлиэтииринэн, атырдьах ыйын 25 күнүгэр диэри үлэһиттэри аттаран туруорууга былаан оҥоһуллуоҕа. “Рудник төһө өр тохтоон туруоҕун этэр кыахпыт суох. Бастаан бэрэбиэркэлээн, саахал туохтан тахсыбытын быһаарыахпытын наада. Сорохтор манна хаалан үлэлиэхтэрэ”, — диэн бэлиэтиир Игорь Витальевич.
“АЛРОСА” былаанын кыччатыа суоҕа
Исписэлиистэр этэллэринэн, шахтаны чөлүгэр түһэриигэ 2-3 сыл барыан сөп. Оччотугар бу саахал хампаанньаҕа хайа өттүнэн охсон тахсыаҕай?
Манна даҕатан, Юрий Трутнев: “Хампаанньа атын тэрилтэлэригэр саппааһы хайа баҕарар элбэтэр кыахтааҕын таһынан, саҥа бырайыактарга ылсан үлэлиир. Ол курдук, СӨ бырабыыталыстыбатын кытары Үөһээ Муунатааҕы сири туһаҕа таһаарыыга ылсан үлэлии сылдьар. Бу бырайыак алмааһы хостооһуҥҥа эмиэ төһүү күүс буолуоҕа. Онон хампаанньа бары бырайыактарынан алмаас хостооһунун элбэтэр сыаллаах, үп-харчы өттүнэн кыпчыттарыа суоҕа”, — диэн этэр Юрий Петрович.
Билиҥҥитэ хампаанньа бу сыллааҕы былаанын уларытар санаата суох. “Атын бырайыактарбытыгар алмааһы хостооһуммут кээмэйин улаатыннаран турабыт. Оттон үп-харчы чааһын ыллахха, алмааһы атыылааһын хостооһунтан тутулуга суох. Ырыынак хайдах хамсыырыттан тутулуктаах”, — диэн суруналыыстарга Игорь Соболев хампаанньа бу сыллааҕы былаанын туһунан быһааран биэрэр.
Ол эрээри кэлэр сыллааҕы былаанын ылыныытыгар, бүддьүөтү көрүүгэ, арааһа, хампаанньа уларытыылары киллэрэрэ буолуо. Ону кэм-кэрдии көрдөрүөҕэ.
Экология
Промышленнай эбийиэккэ кыра да саахал тахсара айылҕабытыгар буортуну аҕалар диибит. Бу саахал айылҕаҕа туох буортуну таһаарыан сөбүй? Бастатан туран, иһэр ууга дьайыан сөп. Саахал тахсаатын кытта Айылҕа харыстабылын министиэристибэтэ Аччыгый Ботуобуйаҕа, Иирэлээххэ бэрэбиэркэ ыыппыта. Ол түмүгүнэн, шахтаҕа тахсыбыт саахал Мирнэй иһэр уутугар дьайбатаҕа көһүннэ.
Санатан эттэххэ, карьерга кэлэр анал минерализованнай уу рудниктан 7 биэрэстэлээх сиргэ тутуллубут “Тымтайдаах” диэн ууну хаһаанар сиргэ түһэр. Ууну хаһаанарга 35,5 м үрдүктээх, 10 кэтиттээх, 1,1 км усталаах анал бүөлүүр быһыт оҥоһуллубута. Манна 15-17 мөл. куб м ууну хаһааныахха сөп.
Оттон иһэр уу чааһын эттэххэ, аҕыйах сыллааҕыта өрөспүүбүлүкэ салалтата уонна “АЛРОСА” хампаанньа кыттыһан Мирнэйгэ ууну ыраастыыр улахан тутууну олоххо киллэрэн тураллар.
Ыспыраапка
“Мир” – “АЛРОСА” хампаанньа биир улахан руднига. Хампаанньа 2001 с. алмааһы аһаҕас ньыманан хостуурун тохтотон, карьер аттынан шахта тутуутун саҕалаабыта. Бу шахта 2009 с. үлэҕэ киирбитэ. Бу мантан сылга 1 мөл. тонна урууданы хостууллар.
Бэлэмнээтэ Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска: интэриниэттэн.