“Ньиэптээхпит эрээри, тоҕо бэнсиини атын сиртэн таһа, атыылаһа олоробутуй?” диэн ыйытыы үгүспүтүн долгутар. Бэнсиин сыаната үрдүгүттэн уонна хаачыстыбата мөлтөҕүттэн өрөспүүбүлүкэ уматыгы оҥорон таһаарыыга күүскэ ылсыаҕын туһунан бу күннэргэ Ил Дархан Айсен Николаев Москваҕа “РИА Новостига” иһитиннэрдэ.
Ил Дархан этиитэ
“Саха сиригэр тиэхиньикэ уматыгын кутар станциялар биир ситимнээхтик үлэлиир анал хампаанньалара суох буолан, судаарыстыба уматыгы кууһунан атыылыыр хампаанньалар сыананы аһары үрдэппэттэрин эрэ көрөр кыахтаах. Биһиги билигин өрөспүүбүлүкэбит иһигэр хампаанньалар уматыкка эбии сыананы сиэри таһынан үрдэппэттэрин эрэ хонтуруоллуу олоробут. Холобур, быйыл бэс ыйыттан АИ-92 уонна АИ-98 уматык биир лиитирэтэ – 8, АИ-95 – 9 солк. үрдээтэ. Сэлээркэ 12 солк. эбилиннэ. “Саханефтегазсбыт” хампаанньа станцияларыгар бу үөһээ ааттаммыт уматыктарга сыана 4,80 солк. үрдээтэ. Онон эрэгийиэммитигэр бэйэбитигэр уматыгы оҥорон таһаарыы биир сытыы боппуруоһунан турда. Манна сыһыаран, дьаһал биэрэн турабын, билигин бу боппуруоһу үөрэтии бара турар”,
— диэн бэлиэтиир Айсен Сергеевич.
Танкаев саарбахтыыр
Ити этиигэ Москва экспертэрэ араастык сыһыаннастылар. Холобур, Арассыыйа ньиэбин, гааһын бырамыысыланнастарын сойууһун сүрүннүүр ырытааччыта, “ИнфоТЭК-Терминал” генеральнай дириэктэрэ Рустам Танкаев Саха сирин курдук тымныы эрэгийиэҥҥэ ньиэби бэнсииҥҥэ кубулутар улахан собуоту тутуу хайа да өттүнэн көдьүүһэ суох. Собуоту оҥорууга кырата биэс сыл барыа үһү, ону сэргэ кыра собуоттар оҥорон таһаарыыларын сыаната наһаа ыарахан буолан, атын эрэгийиэннэртэн уматыгы аҕалбыт быдан судургу.
— Сыыспат буоллахпына, Саха сиригэр ньиэби таҥастыыр 4 кыра собуот баар. Сөп буола-буола уматыгы оҥорон таһаарар. Бу собуоттар эрэгийиэни уматыгынан тоҕо хааччыйбаттарый? Тоҕо диэтэргин, оҥорон таһаарыыларын сыаната ыарахан. Ол, биллэн турар, атыыга тахсар сыанатыгар эмиэ охсор. Ону таһынан бу собуоттар бэйэлэрэ да кыра буоланнар, хаачыстыбалара соччото суох. Билигин өрөспүүбүлүкэ бу түөрт собуоттарынан олоруо этэ да, уматык сыаната балай эмэ үрдүк буолуоҕа. 90-с сылларга Арассыыйаҕа кыра маннык собуоттары тутуталаабыттара эрээри, туһалара кыра этэ. Онон таах туралллар. Оттон улахан собуот тутуутун туһунан эттэххэ, Саха сиригэр маннык собуоту тутуу барыһа суох. Барыстаах уонна табыллара эбитэ буоллар, туппуттара ырааппыт буолуо этэ. Уонна сирэ-уота киэҥинэн, уматыгы таһарга ороскуота сүр. Ол эрээри ити ороскуоту кыччатан, уматыгы Ангарскайдааҕы собуоттан аҕалыах оннугар, ханнык эрэ улууска собуоту туппут ордук буолуох этэ да, тыйыс усулуобуйаҕа тутар уустук буолуоҕа. Собуоту, биллэн турар, тутуохха сөп. Ол эрээри бу тутууга кырата биэс сыл барыаҕа уонна ол түмүгэр бэнсиин чэпчиэҕэ диир уустук. Билиҥҥи туругунан, Саха сирин хааччыйан олорор Ангарскайдааҕы собуот хайа да өттүнэн конкуреннарын сабырыйан олорор,
— диэн бэлиэтиир Рустам Уланович.
“Танкаев сыыһа өйдүүр”
“Сахатранснефтегаз” хампаанньа магистральнай ситимин управлениетын кылаабынай инженерэ, Ил Түмэн дьокутаата Павел Ксенофонтов ньиэп производствотын оннугар Саха сиригэр гаас бородууксуйатын сайыннарыы барыахтааҕын этэр.
— Тута этиим, Саха сиригэр ньиэби оҥорон таһаарыы суох. Ньиэппитин барытын “ИСТА” ситимин нөҥүө сырье быһыытынан ыыта олоробут. Рустам Танкаев түөрт собуот баар диир да, кини гаас оҥорон таһаарыытын бутуйар буолуон сөп. 1. “ЯТЭК” хампаанньа гаас конденсатын таҥастаан, бэнсиин уонна дизель уматыга оҥорор; 2. “Сахатранснефтегаз” хампаанньаҕа гааһы оҥорон таһаарар собуот баар. Пропан, бутан оҥорон таһаарар; 3. “Сахаметан” тэрилтэ ыгыллыбыт гааһы оҥорон таһаарар. Уонна атын производство суох. Онон Танкаев биһиги производствобытын билбэккэ эрэ үөһэттэн саба быраҕан этэр.
Мин санаабар, Саха сирэ ньиэбинэн барбакка, гааһы оҥорон таһаарыынан сайдыахтаах. Тоҕо? Бастакытынан, гаас айылҕаттан бэйэтэ ыраас. Иккиһинэн, бу эйгэҕэ ньиэби таҥастыыр курдук улахан собуот тутуллубат. Уонна саха дьоно урут-уруккуттан гаас бырамыысыланнаһыгар чугаспыт сыттаҕа дии. 50-тан тахса сыл гаастанан олоробут. Онон Саха сиригэр гааһы оҥорон таһаарар кыра собуоттар хайа баҕарар тутуллуохтарын сөп. Билигин гаас бырамыысыланнаһа сайдыы икки түһүмэҕин ааста. Ол курдук, бастакытынан, гааһы хостоон, ситимин тартыбыт. Иккиһинэн, пропан, бутан оҥоһуллар. Үсүһүнэн, гаас ситимин туһанан, гаас бородууксуйатын салгыы сайыннарыахтаахпыт. Бу түһүмэххэ, убаҕас гааһы оҥорон таһаарыыга, тиийиэхтээхпит. Ону бу күннэргэ Ил Дархан Айсен Николаев бигэргэттэ.
Собуот тутуутун Максимов салайыа дуо?
Айсен Сергеевич “РИА Новостига” биэрбит интервьютугар: “Туһааннаах дьаһалы биэрдим, үлэ бара турар”, — диэн эппитэ. Ол аата кини кимиэхэ эрэ дьаһал биэрбит. Интернет ситимигэр бу дьаһалы ылбыт киһинэн Афанасий Максимов буолуон сөбүн суруйаллар.
Афанасий Максимов бэйэтин Фейсбугар:
“Айсен Сергеевичтиин өрөспүүбүлүкэ ньиэп, гаас бырамыысыланнаһыгар кыттыытын туһунан кэпсэттибит. Саха сиригэр гаас хостоммута үйэ аҥаарыттан орто. Быйыл 13 мөл. тонна ньиэп хостонуоҕа. Эһиилги сылтан Саха сирин гааһа “Сибиир күүһэ” ситиминэн тас дойдуга тахсыаҕа. Ол эрээри өрөспүүбүлүкэ бэйэтэ туһанарыгар атын эрэгийиэнтэн уматыгы атыылаһа олорор. Кыстыкка хаһаанар, сиртэн сиргэ көһөрөр, ол иһин сэлээркэ, бэнсиин сыаната биһиэхэ ыарахан. Ил Дархан кэлэр биэс сылга ыарахан сыаналаах уматыктан тэйэргэ, бэйэ оҥорон таһаарыытын киллэрэргэ сыал-сорук туруорда. Сорук кырата уонна судургута суох. Ол эрээри саҥа хамаандаҕа кыаллыбат суол диэн суох”,
— диэн суруйар.
Онон Саха сирэ Иркутскайтан уматыгын таһыммакка эрэ бэйэтэ оҥорон таһаарыытын сайыннаран, бэнсиин, сэлээркэ сыанатын түһэрэрин-түһэрбэтин кэм-кэрдии көрдөрүөҕэ. Билигин уматык сыанатыттан биһиэхэ айан-сырыы, ас-үөл барыта ыарахан.
Аграфена КУЗЬМИНА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru