Саха сиригэр баар кэпэрэтииптэри холботолоон, холкуостары тэрийиэххэ

Бөлөххө киир:

Суруналыыс Василий Никифоров “Саха сирэ” хаһыат б.дь. сэтинньи 14 күнүнээҕи №-гэр “Салгыы ханнык суолунан сайдабыт?” диэн ыстатыйатын ааҕан бараммын, өрөспүүбүлүкэҕэ тыа сирин сайдыытыгар этии киллэрэбин.

Кэлиҥҥи кэмҥэ социальнай ситимнэргэ холкуостар тустарынан санаа, этии, кэпсэтии элбээн иhэр. Холобур, “Белоруссияҕа 347 холкуос ситиhиилээхтик үлэлиир буолан, тыа хаhаайыстыбата элбэҕи оҥорон таһааран, Россияны кытта аhатар” дииллэр. Иркутскай уобаласка бытархай бааһынай хаhаайстыбалары холбоон, быйыл 20 холкуоhу тэрийиэхтээхтэр. Россия үрдүнэн холкуос-сопхуос тиһигинэн үлэлиир 289 хаhаайыстыба баара биллэр. Павел Грудинин «Ленин» сопхуоhун туhунан бары истибиппит.

Дьокутааттар Владимир Соловьев, Валерий Рашкин Госдуумаҕа холкуостары тэрийиэххэ диэн этии киллэрбиттэр. Кинилэр этэллэринэн, холкуостар эрэ тыа хаhаайыстыбатын көтөҕөр, дьону үлэнэн хааччыйар, олохторун тупсарар кыахтаахтар. Чааhынайдааҕар холкуостар ордук барыстаахтар. Ол иhин судаарыстыбаннай холкуоhу (сопхуоhу) төннөрүөххэ наада. Холкуостар тыа хаhаайыстыбатыгар уонна коммунальнай секторга үлэлиэхтэрин сөп диэн буолар. Манна судаарыстыбаннай-чааhынай бииргэ үлэлээһин туhаныллыахтаах. Холкуоска дьон бэйэтин баҕатынан киириэхтээх. Күүhүнэн киллэрэр табыллыбат. Холкуос тэриллэрин билиҥҥи сокуон утарбат.

Уларыта тутуу кэмигэр биhиги үлэлии олорбут холкуостарбытын олус тиэтэллээхтик эhэн кэбиспиппит сыыhа дии саныыбын. Ол саҕана холкуостаахтар фермер буолан үчүгэйдик олоруохпут дии санаабыт буолуохтаахтар. Сорох сопхуостары хаалларыахха баар эбит. Билигин тыабыт сиригэр олох ыарахан, үлэ-хамнас кэмчи. Ыччаттар төрөөбүт-үөскээбит сирдэрин быраҕан, куоракка талаһаллар.

Саха омук кэскилэ тыа сиригэр баар. Онон, мин санаабар, судаарыстыба холкуостары үбүлээн тэрийдэҕинэ, хонтуруоллаатаҕына эрэ тыа сирэ сайдар кыахтаах. Билигин тыа хаhаайыстыбатыгар элбэх харчы барар, ону холкуостарга ыытыахха, оччоҕо элбэх киhиэхэ тиийиэ, көмөлөһүө. Саха сиригэр 300-чэ кэпэрэтиип баар дииллэр, олору холботолоон холкуостары тэрийдэххэ, элбэх киһи үлэнэн хааччыллыа, дьон олоҕо тупсуо. Былыргы сопхуостар сиҥнибит хотоннорун саҥалыы оҥоруохха, талах үүммүт бааhыналарын сөргүтүөххэ, чуумпурбут алаастары тилиннэриэххэ.

Сопхуостары тэрийии, бастатан туран, хотугу улуустарга ордук суолталаах буолуо. Тоҕо диэтэххэ, балыктааһынтан, табаны иитииттэн атын дьарыктара суох. Киин улуустарга үлэ син көстөр: оҕуруот аhын, тыа хаhаайыстыбатын атын да бородууксуйатын оҥоруохха син. Билигин тиэхиньикэ сайдыбыт кэмигэр холкуостар үлэлэрэ арыый чэпчэки соҕус буолуо. Былыргы курдук, МТС-тары тэрийэн, тиэхиньикэни эттэһиэххэ даҕаны сөп.

Тыа хаhаайыстыбатын бородууксуйатын миэстэтигэр атыылаhыахха, тутуохха эбэтэр судаарыстыба көмөтүнэн бэйэлэрэ аҕалан нэhилиэнньэҕэ быhа атыылыылларын хааччыйыахха. Маны улуустар Дьокуускай куоракка балыктарын аҕалан атыылыыр үчүгэй уопуттара көрдөрөр. Оччоҕо аграрнай үспүкүлээннэр аҕыйыах этилэр.

Егор ЧЕМЕЗОВ, ХИФУ профессора, тиэхиньикэ билимин дуоктара.