Ахсынньы 1 күнэ — Аан дойдутааҕы СПИД-ы утары охсуһуу күнэ. Исписэлиистэр бэлиэтииллэринэн, дойдуга билигин бу ыарыы кыһалҕата ордук сытыырхайан турар кэмэ. Ол аата, биллибэккэ-көстүбэккэ киэҥник тарҕанан, 2017 сыл бүтэһигэр Россияҕа барыта 1 мөлүйүөнтэн тахса киһи ыалдьыбыта бэлиэтэнэр, бу 10 сыл анараа өттүн кытары тэннээтэххэ, 57 быраһыанынан үрдүк көрдөрүү.
Россия бүтэһик 10 сылга ВИЧ инфекция тарҕанарын тохтоторго күүстээх үлэни ыытан, Аан дойдуга бастыҥнар кэккэлэригэр киирдэ. Билигин дойдуга ВИЧ инфекциялаах ийэттэн төрүүр оҕо 98 % доруобай.
Хомойуох иһин, СПИД туһунан сыыһа өйдөбүл билигин даҕаны элбэх. Холобур, инфекция сүрүннээн гомосексуалистар, наркоманнар уонна сэлээрчэх дьахталлар ортолоругар тарҕанар дииллэр. Итинник кэмэлдьитэ суохтарга куттал суоһаабат дии саныыллар. Бу биллэн турар, сыыһа өйдөбүл. Билигин уопсай көрдөрүүттэн 40 быраһыана гетеросексуальнай сыһыаҥҥа сылдьан сыстыбыт буолаллар. Ол эбэтэр, мэлдьи биир партнердаах да буоллаххына, инфекцияҕа хаптарар куттал баар.
Ол иһин, диагностиканы куруутун барар ордук. Билигин Россияҕа сыллата ВИЧ-инфекцияны босхо быһаарар ньыманан 30 мөлүйүөнтэн тахса киһи көрдөрүнэр, бу нэһилиэнньэ уопсай ахсаанын 20,5 %-на буолар. ВИЧ инфекциялаахтары антиретровирсунай терапиянан хабыы көрдөрүүтэ кэлиҥҥи сылларга 5 төгүл урдээтэ. Кыһалҕа сытыытык турар кэккэ регионнарыгар, холобур, Крымҥа, тустаах терапия күүскэ ыытыллар. Манна 2015 сылга ВИЧ инфкецияттан суорума суолланыыны 26 % кыччатан тураллар.
Билигин Аан дойдуга барыта 37 мөлүйүөн киһи ВИЧ инфекциялаах олорор. Инфекция саҥа түбэлтэтэ сыллата икки мөлүйүөнүнэн үрдээн иһэр. 2017 сыл сэтинньи 1 күнүн туругунан, Саха сиригэр барыта 2090 киһи учуокка турар. Сыл саҕаланыаҕыттан 150 саҥа дьон сыстыбыта быһаарылынна. Бу 2016 сыл тустаах көрдөрүүтүттэн 1, 2 төгүл үрдүк. Маныаха, ВИЧ ыарыы 24-29 саастаах дьон ортотугар элбэҕэ бэлиэтэнэр. Инфекция бэриллэр ньыматын кэтээн көрдөххө: гетеросексуальнай сыһыантан – (926) 58,3%, гомосексуальнай сыһыантан- (50) 3,2 %, хаанынан — (457) 28,9%, гемотрансфузионнай — (1) 0.06%, инфицированнай ийэттэн кыһыл оҕоҕо — (12) 0,7%, төрүөтэ биллибэт – (140) 8,8%.
Кэтээн көрүү кэмин тухары барыта — 307 ВИЧ инфекциялаах киһи өлбүт, мантан 127- СПИД диагнозтаах. ВИЧ инфекциялаах ийэттэн 178 оҕо төрөөбүт, учуокка — 77 киһи турар (ВИЧ- инфекция диагнозтаах – 12 киһи).
Саха сиригэр СПИД-ы утары хайдах охсуһалларый?
Аан дойдутааҕы СПИД-ы утары охсуһар күн иитинэн, Саха сиригэр араас хабааннаах тэрээһиннэр, куонкурустар, быһа эфирдэр, быыстапкалар, күрэхтэһиилэр киэҥник бардылар. Республикатааҕы СПИД-ы кытары охсуһар, сэрэтэр киин иһитиннэрэр-сырдатар үлэни иилээн-саҕалаан ыытта. Дьокуускайга «Стоп ВИЧ/СПИД» бүтүн Россиятааҕы аахсыйа төрдүс төгүлүн ыытылынна. Күн аайы икки нэдиэлэ устата Дьокуускай куоракка уонна куорат кытыытынааҕы бөһүөлэктэргэ «Мобильнай лаборатория» сырытта, «С гепатит » уонна ВИЧ инфекцияны быһаарар босхо, кистэлэҥ, баҕа өттүнэн оҥоһуллар тест ыытылынна. Манна Марха, Кангаласс, Табаҕа, Хатас уонна Жатай нэһилиэнньэлээх пууннар хабылыннылар. Киин болуоссаттарга ким баҕалаах анализ биэрэн, тарбахтарыттан хаан туттаран, түмүгун 10-15 мүнүүтэ устата билэр кыахтанна.
Дьокуускай куоракка Үрдүк уонна Орто анал үөрэх тэрилтэлэрин устудьуоннарыгар уонна уһуйааччыларыгар эмиэ экспресс-тестирование ыыттыллар. Тэрээһин сэтинньи 23 күнүгэр Дьокуускайдааҕы медицина коллеһыгар, сэтинньи 24 күнүгэр Дьокуускайдааҕы инновационнай технология коллеһыгар уонна экономика Илин Сибиирдээҕи институтугар, сэтинньи 27 күнүгэр Дьокуускайдааҕы коммунальнай-тутуу техникумугар, сэтинньи 28 күнүгэр Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар буолан ааста. Барыта суһал тестированиены 530 кэриҥэ киһи ааста, биир да ВИЧ – инфекция баара быһаарыллыбата, онтон 14 киһиэхэ «С гепатит» вируһа баара билиннэ. Дьоҥҥо «С гепатит» туһунан быһаарар, сырдатар үлэ күүскэ ыытылынна, буклеттар, харыстанар эрэһиинэ тарҕатылынна.
Бу уонна да атын маннык хабаанннах тэрээһиннэри Республикатаа5ы СПИД-ы утары охсуһар сэрэтэр киин сыл устата ыытар, үөрэх тэрилтэлэригэр СПИД, ВИЧ утары тиһиктээх биир халыып олохтонно.
Тустаах тиэмэнэн ыйытыы баар буоллаҕына, Республикатааҕы СПИД-ы утары охсуһар сэрэтэр кииҥҥэ кэлиэххитин сөп. Аадырыһа: Дьокуускай куорат Стадухин аатынан уулусса 81/1 нүөмэрдээх дьиэтэ. Манна уопуттаах исписэлиистэр эһиэхэ анал көмө оҥоруохтара, көннөрү сүбэ-ама биэриэхтэрэ. СПИД/ВИЧ сиэртибэтэ буолбат туһугар, сэрэтии быраабылаларын булгуччу тутуһа сылдьыҥ. Барыта бэйэбититтэн тутулуктаах. Доруобуйаҕытын харыстааҥ!
Анна Захарова, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.