Саха сирин оҕолорун аан дойду таһымыгар таһаарар соруктаахтар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Өрөспүүбүлүкэҕэ оҕолорго спорт чыпчаалынан “Азия оҕолоро” оонньуулары ааттыыр эбит буоллахтарына, өй үлэтин араас көрүҥнэрэ холбоһон ыытыллар муҥутуур тэрээһининэн Интеллектуальнай оонньуулары этиэххэ сөп. От ыйын 8-15 күннэригэр Дьокуускай куоракка норуоттар икки ардыларынааҕы Интеллектуальнай оонньуу ыытыллыаҕа. Бүгүн сүрүн тэрийээччини – СӨ үөрэҕин уонна наукатын миниистирин Владимир Егоровы кытта сэһэргэһэбит.

edersaas.ru


Хантан силистээх Оонньуунуй?

Владимир Анатольевич, букатын аҕыйах хонугунан Интеллектуальнай оонньуулар буолаары тураллар. Бу тэрээһин туһунан кылгастык билиһиннэрэриҥ буоллар. Ким идиэйэтэй?

— Дойду бэрэсидьиэнэ Владимир Путин ыам ыйынааҕы ыйааҕар, үөрэх хаачыстыбатынан Арассыыйа аан дойдуга уон иһигэр киириэхтээх диэн сыал-сорук туруорбута. Маныаха, бастатан туран, үөрэх хаачыстыбата ханнык ирдэбиллэргэ олоҕуран тэҥнэнэрин көрүөххэ наада. Кинилэр, сүрүннээн, PISA чинчийиитигэр олоҕураллар. Ол үс түһүмэхтэн турар. Арассыыйа көрдөрүүтэ кэлин тупсар эрээри, ити биһигини астыннарбат. Холобура, ааҕыы кырааматынаһыгар 26-с, математика кырааматынаһыгар 23-с, естественнэй-научнай кырааматынаска 32-с көрдөрүүлээхпит. Ити үс хайысхаҕа Сингапур, Гонконг, Кытай, Япония курдук Азия дойдулара инники күөҥҥэ сылдьаллар.

Ырааҕынан көрүүлэнэн

— Букатын киэҥ, ыраах көрүүлээх эбиккит дии.

— Туруоруллубут сыалы ситиһэр туһугар биһиги оҕолорбутун Корея, Гонконг, Сингапур, о.д.а. сайдыылаах дойдулар үөрэхтэрин систиэмэтигэр сыһыарар, бииргэ үлэлэтэр толкуйга кэлбиппит. Маҥнай олимпиадалары, 1994 сылтан “Туймаада” норуоттар икки ардыларынааҕы үөрэнээччилэр олимпиадаларын саҕалаабыппыт.

Сингапур тарбахха баттанар оскуолатын салалтата, кэпсэтии кэмигэр, олимпиаданы, научнай кэмпириэнсийэни таһынан аан дойду бастыҥ оскуолалара түмсэр киэҥ хабааннаах түһүлгэ тэриллэрэ буоллар, кыттыах этибит диэн санааларын биллэрбиттэрэ. Олимпиада үчүгэй эрээри, оҕо биирдиилээн эрэ үлэлиир. Оттон чинчийии —  кэлэктиибинэн үлэ, оскуоланан кыттыыга ордук табыгастаах. Ол иһин “Туймаада” олимпиадатыттан ураты, үөрэнээччилэр улахан кэмпириэнсийэлэрин тэрийэргэ санаммыппыт. Бу идиэйэни оччолорго Ил Дархан Егор Борисовка иһитиннэрбиппитин, тута киэҥ хабааннаахтык көрөн, “Азия оҕолоро” оонньууларга ханыылыы, араас көрүҥнэри хабар оонньуута тэрийиэҕиҥ диэн эппитэ. Сыл кэриҥэ толкуйдаан, ырытан, быһаарсан кэнсиэпсийэтин оҥорбуппут. Ол түмүгэр, классическай көрүҥнээх олимпиаданы, кэмпириэнсийэни таһынан аныгы кэмҥэ ирдэнэр 3D-моделированиены, IT-хакатону, робототехниканы, куонкуруһу таһынан араас быыстапкалары, Норуоттар икки ардыларынааҕы чинчийэр оскуоланы (МИШ), “Дипломаты будущего” дьыалабыай оонньууну, о.д.а. киллэрэргэ санаммыппыт. Билигин көрөрбүтүнэн, тас дойду күүстээх оскуолалара ордук классическай көрүҥнэри сэҥээрдилэр. Биһиги сыалбыт – Саха сирин оҕолоро аан дойду эйгэтигэр киирэн, атыттартан хаалсыбакка бииргэ үлэлээһиннэрэ, сайдыылара. Үөрэнээччилэрбитин, учууталларбытын күүстээх оскуолаларга ыытан, кинилэри манна аҕалан, ситимин быспакка уопут атастаһыытын тэрийэр кыаҕы үөскэтиэхтээхпит.

Маҥнайгы Интеллектуальнай оонньуу

 Икки сүрүн тутуллаах

  1. Күрэхтэһии

-“Туймаада” (математика, физика, химия, информатика) олимпиада

-Научнай-чинчийэр кэмпириэнсийэ

-“Роботтар оонньуулара”

-IT-хакатон

-3D-моделирование

      2. Куонкуруһу таһынан

-“Милсет-экспо Восток” быыстапка

-Чинчийэр бырайыактар

-“Глобальные вызовы: искусственнай интеллект” кэмпириэнсийэ

-“Дипломат будущего: Модель ООН” дьыалабыай оонньуу

-STEM-бырайыагынан норуоттар икки ардыларынааҕы чинчийэр оскуола

-Норуоттар икки ардыларынааҕы Интеллектуальнай оонньуулар мультимедийнэй оскуола

-«Young Citizens Conferences on Artificial Intelligence» норуоттар икки ардыларынааҕы үөрэнээччилэр кэмпириэнсийэлэрэ

— Таллааннаах оҕолору уонна ыччаты сайыннарыы проблемаларынан “Научнай үөрэхтээһин” норуоттар икки ардыларынааҕы симпозиум

— Биллиилээх учуонайдар уонна наука, култуура диэйэтэллэрин лиэксиэйэлэрэ, маастар-кылаастара

Мэтээлгэ суоттанабыт

— Саха сирин хамаандата мэтээлгэ суоттанар дуо?

— Саха сирин оҕолоро интеллектуальнай хайысхаҕа балай да кыахтаахтар диэххэ сөп. Холобура, ыраата барбакка бэйэбит “Туймаада” олимпиадабытын ылан көрдөххө, үксүгэр кэлии оҕолор бастыыр үгэстээхтэр. Оттон былырыын математикаҕа Сингапур уолун биир баалынан хаалларан, Максим Андреев (ХИФУ анал үөрэтэр-научнай киинэ) чорбойбута, кини быйыл Арассыыйаҕа миэстэлэстэ. Кэмпириэнсийэ хайысхатыгар биһиги оҕолорбут үчүгэйдэр. Итини сэргэ, куонкуруска киирэр бырагыраамаларга элбэх үөрэнээччибит кыттар. “Инникигэ хардыы” научнай-практическай кэмпириэнсийэҕэ 2016 сыллаахха 50-ча эрэгийиэнтэн хамаанданан Улахан научнай Кубогы ылан турабыт. Кэлиҥҥи кэмҥэ чинчийии өттүгэр норуоттар икки ардыларынааҕы куонкурустарга инники кирбиигэ сылдьабыт. Онон бириискэ тиксэргэ эрэллээхпит.

Атыттар холобурдарыгар

— Бу Оонньуулары туохха олоҕуран тэрийбиккитий?

— Уопут көрдөрөрүнэн, сайдыылаах дойдулар экэниэмикэлэригэр үөрэнээччилэр научнай-чинчийэр быыстапка куонкурустара көдьүүстэрэ улахан. Тоҕо диэтэххэ, оҕо кыра сааһыттан болҕомтотун практическай хайысхаҕа хатыыр уонна прикладной научнай-чинчийэр көрүүлээх буоларга үөрэнэр. Бу инникитин тэхэньиичэскэй уонна научнай хамсааһыҥҥа тирэх буолар. Холобура, маннык научнай-тэхэньиичэскэй быыстапкалар АХШ-гар ыытыллыбыттара сүүстэн тахса сыл буолла. Чинчийии көрдөрбүтүнэн, экэниэмикэни салайар дьон 70 % оҕо саастарыгар маныаха ханыылыы тэрээһиннэргэ кыттыбыт, миэстэлэспит дьон эбит. Итинник көрдөрүүнү Европа дойдулара эмиэ бэлиэтииллэр. Оттон технология муҥутуу сайдыбыт Азия дойдулара бу хамсааһыҥҥа 1960-с сыллартан сыстыбыттара.

Билигин үрдүк ааттаах-суоллаах норуоттар икки ардыларынааҕы быыстапка-куонкурустары Тайваҥҥа, Сингапурга, Соҕуруу Кореяҕа уонна Японияҕа тэрийэллэр. Азия дойдуларын үөрэнээччилэрин инновационнай үлэлэрин саамай эрдэтээҥҥи быыстапкалара Японияҕа ааспыт үйэ  саҕаланыытыттан ыытыллар. Арассыыйаҕа национальнай быыстапка-куонкурустар үйэ чиэппэрин анараа өттүгэр саҕаламмыттара. Оттон Дьокуускайга норуоттар икки ардыларынааҕы таһымнаах үөрэнээччилэр научнай-чинчийэр бырайыактарын куонкуруһа Интеллектуальнай оонньуулартан саҕаланыаҕа.

Түмүк

— Историяҕа киирэр маҥнайгы Интеллектуальнай оонньууну тэрийэр салайааччы буоларыҥ быһыытынан, туох түмүгү эрэйэҕиний?

— Маҥнайгы Интеллектуальнай оонньуу, үөрэх эйгэтигэр статистика өттүнэн бигэргэммит наука ньыматын бэстибээлин быһыытынан барар. Барытыгар аан дойду ыстандаартыгар сөп түбэһэр курдук ыытыллыахтаах.

Инникитин сибээс олохтонон, үөрэнээччилэрбит атын дойдулар оҕолорун кытта доҕордоһон, интеллектуальнай лидердэр үүнэн, атыттары кытта тэҥ таһымҥа тахсан, аан дойдуну хамсатар дьон буола сайдалларыгар баҕарабыт…

Кэлин Оонньуулар классическай ньыманан, үөрэнээччилэр үс научнай-чинчийэр үлэлэрин (“Туймаада” норуоттар икки ардыларынааҕы олимпиада, чинчийэр оскуола уонна оскуола үөрэнээччилэрин научнай бырайыактарын кэмпириэнсийэлэрэ) түмэн биир тэрээһин быһыытынан барыахтара. Итиэннэ Интеллектуальнай оонньууну үөрэх аан дойдутааҕы улахан уонна научнай тэрилтэлэр бэйэлэрин календарнай былааннарыгар киллэрэллэригэр уонна кытталларыгар сыал туруорунабыт.

Интеллектуальнай оонньуу – саататыы, оонньуур даҕаны буолбатах. Бу – боччумнаах, киэҥ былааннаах хамсааһын. Биһиэхэ кэлэр аан дойду таһымнаах экспиэртэртэн элбэххэ үөрэниэхпит уонна биирдиилээн көрдөрүүнү батыспакка, бастыҥ оскуолалар хайдах үлэлииллэрин көрөн, кэнэҕэһин билии, идиэйэ атастаһар түһүлгэ олохтуохтаахпыт. Итиниэхэ сөптөөх талааннаах оҕолордоохпут, учууталлардаахпыт.

Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru

Хаартыска:  СӨ Үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтин пресс-сулууспатыттан.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0