Үгэс быһыытынан, олунньуга Төрөөбүт тыл уонна сурук-бичик күнүн чэрчитинэн “Сахалыы диктант” аахсыйа ыытыллар. Быйылгы диктант туох уратылааҕый?
edersaas.ru
Былырыын сахалыы диктант аахсыйаҕа аан маҥнайгытын кыттар буолан, букатын эрдэттэн ох курдук оҥостон тиийбитим. Быйыл таһыччы умнан кэбиспиппин. Хата, социальнай ситимнэргэ доҕотторум санатан, чаас аҥаара хаалбытын кэннэ ыксалынан тиийдим. Былырыын кыраайы үөрэтэр салаа саалатыгар олорон суруйбутум. Инники миэстэҕэ олорбут буолан, бэркэ иһиллэрэ. Быйыл миэстэбин арыый уларытан, атын саалаҕа аастым. Киирбитим дьон номнуо мустубут. Инники эрээккэ биир даҕаны миэстэ суох. Хайыамый, бүтэһиктэн иккискэ миэстэ булан олордум. Мин дьолбор, диктаны ааҕааччы саҥата бэркэ иһиллэр. Остуолга диктант суруйарга аналлаах уонна ыраас кумааҕы сытар. Аҕыйах мүнүүтэнэн саала иһэ туолла, аан сабылынна.
Былырыын Софрон Данилов “Сүрэх тэбэрин тухары” арамааныттан быһа тардыыны ылбыт этилэр, бу сырыыга эмиэ тустаах ааптар “Оҕо саас туманнаах сарсыардата” диэн бэртээхэй кэпсээниттэн суруйтардылар. Тиэкис 263 тылтан турар. Ааспыттааҕы диктаҥҥа холоотоххо, тыллара арыый уустуктар дуу дии санаатым. Бэл, саастаах дьон сорох тылы хос-хос ыйыталаһаллар. Итиэннэ нууччаттан киирбит тыллар суохтарын бэлиэтии көрдүм.
Анкара (Турция) университетын Билиҥҥи түүр тылларын уонна литэрэтиирэлэрин кафедратын научнай чинчийээччитэ, аспирант Умид Шахин: “Саха сиригэр былырыын балаҕан ыйыгар кэлбитим. Билигин диссертациябын суруйа сылдьабын. Үлэм 19-с үйэтээҕи саха тылыгар тылбаастаммыт таҥара кинигэлэрин уонна сахалыы норуот уус-уран айымньыларын туһунан. Саха тылын 2015 сылтан үөрэтэбин. Маҥнай интэриниэккэ баар сахалыы кинигэлэри булан ааҕа сатыырым. Уонна тыл-өс билимин дуоктара, Саха сиригэр кэлэ сылдьыбыт, сахалыы судургутук кэпсэтэр салайааччым үөрэппитэ. Онон саха тылын үөрэппитим икки сыл буолла. Бу тэрээһиҥҥэ аан бастакыбын кыттабын. Диктант туһунан бэҕэһээ интэриниэккэ аахпытым. Саха тылынан кэпсэтэ, үөрэнэ сатыыбын эрээри, ийэ тылым буолбатах, сахалыы толкуйдаабаппын. Ол иһин диктант суруйар миэхэ уустук соҕус. Сорох сурук бэлиэлэригэр, уһун аһаҕас дорҕооннорго эбэтэр дифтоннарга сыыспытым буолуо дии саныыбын. Ол да гыннар, улахан аҥаарын суруйдум”, — диэн кылгастык санаатын үллэһиннэ.
Санатан эттэххэ, “Сахалыы диктаны” 2014 сылтан СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ итиэннэ ХИФУ РФ Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын института кыттыһан тэрийэллэр. Диктант түмүгүн олунньу 16 күнүгэр (бээтинсэ) киэһэ 18 ч 30 мүн бибилэтиэкэҕэ таһаарыахтара. Кыттааччыларга туоһу сурук, кыайыылаахтарга кыраамата туттарыахтара.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru