Аан дойдуга хомус соҕотох түмэлэ Дьокуускай куоракка баар. Атын сирдэргэ варганы биирдиилээн дьон кэллиэксийэлииллэр. Хомус түмэлэ 1990 сыллаахха И.Е.Алексеев-Хомус Уйбаан көҕүлээһининэн тэриллибитэ. Билигин араас дойдулартан, уопсайа, 1700-чэ хомус хараллан сытар. Олортон бүгүн Хомус күнүн көрсө көрөөччү болҕомтотун тардыан сөп биэс сэдэх хомус туһунан билиһиннэрэбит.
edersaas.ru
118 СААСТААХ
Бу көрөр хомускутун өрөспүүбүлүкэҕэ киэҥник биллэр Николай Аржаков – Боло Уус Үс Хатыҥтан булбут. 2009 сыллаахха Хомус киинигэр тиксэрбит. Норуоттар икки ардыларынааҕы хомус киинин уонна түмэлин фондатын сэбиэдиссэйэ Вера Бурнашева: “Саха былыргы хомустара кыра кээмэйдээх, ортотунан 8-10 см буолалларын бу көрөр хомустаргыт дакаастыылар. Боло Уус булбут хомуһа быһа холоон XIX-XX үйэтээҕи диэн быһаараллар”, — диэн кэпсиир. Чопчу хас сыллааҕын быһаарарга хомуһу эмтэритэн ылар ирдэнэр. Ол иһин лабораторияҕа чинчийиигэ ыыппатахтар.
АМЕРИКАТТАН КЭЛБИТ
Быйыл кыһын тохсунньуга Америка Бостон куоратын университетыгар үлэлиир биир дойдулаахпыт, этномузыковед, искусствоведение хандьыдаата Э.Е.Алексеев биир хаалаах үс хомуһу түмэлгэ анаан ыыппыт. Бу бэйэтэ туспа устуоруйалаах. Эдуард Ефимович чинчийиинэн саҥа дьарыктанан, Саха сирин уһаты-туора кэрийэр кэмигэр биир сыл Абый улууһун Кириэс Мойуор сэлиэнньэтигэр тиийэн умнууга хаалан эрэр саха үстүрүмүөннэрин сөргүтүүнэн дьарыктанар аатырбыт уус Прокопий Егорович Слепцову кытта билсэр. Кэлин кини Москваҕа тиийэ сылдьан 1970-с сылларга Эдуард Алексеевка биир хаалаах үс хомуһу бэлэх уунар. Мас хаа таһыгар хомус уонна үс чыычааҕы кыһан ойуулаабыт. Оччолорго Эдуард Алексеев өссө кэргэнэ суох үһү. Кэлин бэйэтин ахтыытыгар: “Былыргы үгэһинэн, чыычаахтар оҕо кутун түстүөхтэрин сөп. Прокопий Слепцов оччолорго кэргэним Зоя биһикки үс эмдэйсэмдэй оҕолорбутун ойуулаабыт буолуон сөп эбит. Үс ураты, дэлэй хомус бэлэхтэри кичэллээхтик уура сылдьабыт. Кэлин, кэмэ кэллэҕинэ, Хомус мусуойугар аныаҕым”, — диэн этиитин толорон, быйыл тохсунньуга түмэлгэ тиксэрбит.
КУОСУМАСКА КӨППҮТ
Реворий Чемчоев-Чөмчөө Уус Хомус кэнгириэһигэр бастаабыт хомуһун 2011-2012 сылларга “Союз” хараабыл хамандыыра Олег Кононенко куйаарга илдьэ тахсан тыаһатан иһитиннэрбитэ. Куосумаска 172 суукка, сиртэн 126,6 мөл. км ыраах сылдьыбыт хомус эмиэ түмэлгэ көрөөччү дьүүлүгэр турар. Сэҥээрбит дьон бу суруллубут хомустары барытын аан дойдуга соҕотох түмэлгэ — мусуойга тиийэн илэ хараххытынан көрүөххүтүн сөп.
8 МИЛЛИМИЭТИРДЭЭХ
Аан дойдуга саамай кыра хомус диэтэхпинэ, бука, сыыспатым буолуо. Бу көрөр хомускут уһуна баара-суоҕа 8 мм. Үс кэчигирэспит, сахалыы хоппо хаалаах хомустары Ырыа Ылдьаа уола, Чурапчы олохтооҕо Никифор Неустроев оҥорон түмэлгэ бэлэхтээбит. Икки арыый обургу хомустарынан тыас таһаарыахха сөп диэн Вера Васильевна быһаарар.
УУС ДЬАХТАР ОҤОҺУГА
Саха сиригэр соҕотох уус дьахтар баар – С.И.Акимова. Бүлүү куоракка олорор. Софья Иннокентьевна: “Хас хомуһу оҥорбуппун аахпатаҕым эрээри, быһа холоон 100-чэ буолуо. Хомустарым эр дьон чочуйууларыттан ураты буоларын курдук, оҕуруонан киэргэтэбин. “Дьыл түөрт кэмэ” диэн композициям бастакыларбыттан биирдэстэрэ. Сайыҥҥы, сааскы хомустар үрдүк тональностаахтар, оттон күһүҥҥү, кыһыҥҥы – намыһахтар”, — диэн 2015 сыллаахха бэлэхтээбит композициятын туһунан кэпсиир.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Мария ВАСИЛЬЕВА (СИА) хаартыскаҕа түһэриитэ.