Сэллиги сэрэтии уонна охсуһуу дьоһун суолталааҕын өйдөөн, Саха Өрөспүүбүлэкитигэр сыл аайы кулун тутар 24 күнүттэн муус устар 24 күнүгэр диэри Сэллиги утары охсуһуу ыйа биллэриллэр.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Бу ыарыы уратыларын уонна хайдах харыстанар туһунан биһиэхэ медицинскэй наука дуоктара, СӨ үтүөлээх бырааһа, СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин штаты таһынан сүрүн таракальнай хирура Иннокентий Винокуров кэпсээтэ.
– «Сэллик» диэн уу сахалыы тыл. Биһиги төрүттэрбит түүр омуктары кытары алтыһар кэмнэригэр, сэллик кутталлаах, сыстыганнаах ыарыы буоларын туһунан үчүгэйдик билэннэр, бэйэлэрин харыстанан улаханнык ыалдьыбакка, баччааҥҥа диэри этэҥҥэ кэллэхтэрэ.
Билигин сэллиги эрдэ быһаардахха уонна тарҕаныыта кыра буоллаҕына, эмп көмөтүнэн баас үчүгэйдик оһор. Уопсайынан, ыалдьыбыт киһи — 70 бырыһыана эминэн, 30 бырыһыана эпэрээссийэнэн үтүөрэр.
Сыстыһыы
– Сэллик атын киһиэхэ салгынынан, силинэн бэриллэр ыарыы. Ол эбэтэр, ыалдьыбыт киһи саҥардаҕына, сөтөлүннэҕинэ салгын хамсааһынын кытта сэллик бактерията тарҕанар. Сыстыганнаах палочкалаах киһи тыынарыгар да аттыгар олорор киһиэхэ сыһыарыан сөп. Инфекция бронханан тыҥаҕа киирэн олохсуйан хаалар уонна олус элбээтэҕинэ тыҥаны сүһүрдэр. Сыстыганнаах палочка киһи этигэр-хааныгар тарҕанар.
«Кутталлаах бөлөххө» ким киирэр?
– Ыарыыны утумнааһын ханнык баҕарар ыарыыга баар. Холобур, тыҥата мөлтөх киһи сэлликкэ бэринимтиэ буолуон сөп. Аны туран, «мантулара» куһаҕан оҕолор «кутталлаах бөлөххө» киирсэллэр. Ол гынан баран, кинилэргэ инфекция баарын да иһин, кэлин биллибэккэ сүтэн, ааһан хаалыан сөп. Уопсайынан, аан дойдуга «стерильнэй» киһи диэн суох. Дьоҥҥо барытыгар сэллик палочката ханан эрэ баар эрээри, бары ыалдьыбаттар. Киһи мөлтөхтүк аһыыр, ыарахан үлэҕэ сылдьар, куһаҕан дьаллыктаах буоллаҕына, ыарыыны утарылаһар күүһэ мөлтүүр. Ол бириэмэҕэ ыарыһахтан түргэнник сыстыан сөп. Аны туран, холобур, биир ыалга сэлликтээх киһи баара билиннэҕинэ даҕаны, бу дьиэ кэргэн сорох дьоно ыалдьымыахтарын эмиэ сөп. Ити инфекцияны утары охсуһар күүстэн (иммунитеттан) тутулуктаах. Ол гынан баран, хомойуох иһин, кэлин эдэр ыччат уонна дьахталлар ыалдьаллара элбээтэ.
Харыстаныы
— Сэллик чэпчэки да, ыарахан да көрүҥэ баар. Дьон ону билэр уонна ыарыыга сыстарыттан куттанар. Оттон ыалдьар киһи атын дьону харыстаан, мааскалаах сылдьыахтаах. Этэҥҥэ, ыалдьыбакка чэгиэн сылдьар туһуттан тугу гыныахха? Бастатан туран, чөл олоҕу тутуһуохха, табаахтан аккаастаныахха наада. Табаах тыҥа иммунитетын мөлтөтөр. Онон табаахсыт киһи сэллигинэн ордук ыалдьар. Ол иһин, хас биирдии киһи чэбдиктик уонна ыраастык тутта сылдьарга кыһаныахтаах. Ис туруга чэбдик киһи ыарыыга бэриниэ суоҕун сөп.
Чөл олохтоох киһи режими тутуһар. Бириэмэтигэр аһыыр, утуйар. Оннук киһи аҕыйахтык ыалдьар, ис туруга дьаҥы утары охсуһар, сэлликкэ ылларбат. Спордунан дьарыктаныы, сүүрүү, хаамыы чэгиэн-чэбдик буоларга ордук көмөлөөхтөр.
Биһиги хотугу сиргэ олорорбут быһыытынан, аспыт-үөлбүт бэйэбитигэр сөп түбэһэр. Онон сыалаах эт, үүт ас остуолбутугар хайаан да баар буолуохтаах.
Рентген чопчу быһаарар
— Сорохтор сэллигинэн ыалдьан эрэллэрин билбэккэ ойоҕостотууттан эмтэнэллэр. Тоҕо диэтэххэ, ити ыарыылар маҥнай саҕаланыылара биир курдуктар. Сөтөллөллөр, уопсай туруктара мөлтүүр, түөстэрэ ыалдьар, тиритэллэр. Дьэ, ол иһин, рентгеҥҥэ түһүллэр. Сэллик үксүн тыҥа үөһээ өттүгэр баар буолар (аллараа өттүгэр баар буоллаҕына – үксүгэр пневмония эбэтэр бронхиальнай астма). Тоҕо диэтэххэ, тыҥа үөһээ өттүгэр салгын элбэх – сэллик палочката салгыны сөбүлүүр. Рентген түһэриитин фтизиатрдар көрөллөр. Тугу эмэ уорбалаатахтарына, дьон доруобуйатын чинчийэр «Фтизиатрия» киинигэр ыыталлар. Компьютернай томографияҕа инфекция ханна уонна төһө улаханнык хабан сытарын, тыҥаҕа төһө дириҥник киирбитин, тарҕаммытын билээри түһэрэллэр.
Нанотехнологиялар
– Аныгы үйэҕэ сэллик букатын атын көрүҥнэннэ. Тоҕо диэтэххэ, сэллиги тарҕатар бактерия билиҥҥи тутта сылдьар күүстээх эмтэрбитигэр бэриммэт буолан эрэр. Ити Саха сиригэр эрэ буолбакка, Арассыыйа, аан дойду үрдүнэн улахан кыһалҕаҕа кубулуйда. Ол иһин, нанотехнологияны киллэрэн, сорох сайдыылаах дойдуларга букатын атын көрүҥнээх эмтэри номнуо булан, ыттарга, кутуйахтарга уопут оҥорон үөрэтэ сылдьаллар.
1987 с. мин аан бастаан түөс уҥуоҕун ортотунан хайытан, икки тыҥаҕа тута эпэрээссийэ оҥорон турардаахпын. Ол техническэй өттүнэн саамай уустук эпэрээссийэ этэ. Итинник эпэрээссийэлэри өссө сайыннаран, үрдүк технологияны киллэрдибит. Холобур, эндоскопическай хирургияҕа улаханнык хайа быспакка, биир-икки хайаҕаһы оҥорон баран, онно аппаратураны киллэрэн, телевизорынан көрөн туран эпэрээссийэлиибит. Инньэ гынан, ыарыһахтар эчэйиитэ суох эпэрээссийэлэнэн тахсаллар, түргэнник үтүөрэллэр. Урут хирургия отделениетыгар 3 ыйы быһа эмтэнэр буоллахтарына, билигин баара-суоҕа 30 эрэ күн сыталлар.
2016 сыл көрдөрүүлэрэ:
| Быраастарынан хааччыллыы (%) | Флюорографияҕа түһүү (%) | Ыалдьыбыт дьон ахсаана (%) | Оҕолор (%) | |
| СӨ | 84,1 | 87,7 | 54,8 (60,6) | 20,7 |
| РФ | 88,7 | 62,7 | 49,3 | 12,7 |
| Уһук Илин | 57 | 64,9 | 86,2 | 27,2 |
ЫСПЫРААПКА:
Сэллик ыарыы аан дойдуга киһи өлүүтүн 10 биричиинэтиттэн биирдэстэринэн буолар.
2015 с. аан дойду үрдүнэн:
– 10 мөлүйүөнтэн тахса киһи ыарыйда (2 мөлүйүөн кэриҥэ өллө);
– 1 мөлүйүөн оҕо ыарыйда (200 тыһыынчата өллө):
– Кэнники 15 сылга 49 мөлүйүөн киһи эмтээһин түмүгэр ыарыыттан быыһанна.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru