Сири тупсарыы үлэтин үп тиийбэтэ харгыстыыр

Бөлөххө киир:

Саас баччаҕа мелиоратордар түбүктэрэ, күнү-түүнү аахсыбакка, халаан уутунуун тэҥҥэ үллэ-балла түһэр үгэстээх. Онон тоҕооһуннаран, Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин сири мелиорациялааһыҥҥа уонна тыа хаһаайыстыбатын уунан хааччыйыыга управлениетын салайааччыта Алексей Гуляевы көрсөн кэпсэттим.


— Алексей Алексеевич, быйыл төһө-хачча кээмэйдээх үлэни ыытар былааннаах олороҕут?

— Үлэ кээмэйэ үбүлээһинтэн тутулуктаах. Хомойуох иһин, былырыыҥҥыттан ыла үбүлээһин таһыма таҥнары түһэ турар. Ол курдук, мелиорация управлениетын 2017 сыллааҕы бүттүүн бүддьүөтүгэр маҥнай 272 мөл. 533 тыһ. 100 солк. көрүллэн баран, 257 мөл. 634 тыһ. 737 солк. кэлбитэ. Онон 14 мөл. 898 тыһ. 362 солк. харчыны итэҕэс ылбыппыт. Ол иһигэр култуурунай-тэхиньиичэскэй үлэни тэрийэн ыытарга, ол аата ходуһа сирдэри дулҕаттан-талахтан ыраастааһыҥҥа 3200 гектары былааннаабыппыт үп сарбыллыбытын түмүгэр 2800 гектарга түспүтэ. Ол үлэни барытын толорбуппут. Быйыл 232 мөл. 86 тыһ. солк. көрүллэн баран, бэлиэр, 8,6 мөл. солк. сарбыллан, 224 мөл. 26 тыһ. солк. хаалла. Салгыы өссө “чарааһыыр” чинчилээх. Быйыл 1400 гектары (былырыын оҥоһуллубуттан 2 бүк аҕыйах!) былааннаан олоробут. Инньэ гынан, билиҥҥи туругунан, хамнаһы эрэ төлүүр кыахтаахпыт. Электроэнергияны уонна сылааһы туһаныыга, хомунаалынай өҥөлөргө, хантараагынан толоруллубут үлэҕэ, уматыкка, саппаас чааска 30 мөл. солк. суумалаах иэскэ киирдибит.

Хоруу оһор, быһыт кэбириир

— Кырдьык, балаһыанньа уустугурбут. Үлэлэниэхтээх кээмэйтэн төһөтүн оҥороҕут?

— Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 90-ча тыһ. гектар мелиорацияламмыт, тупсарыллыбыт сир баарыттан 17 тыһыынчатын эрэ көрөбүт, хааччыйабыт. Урут хаһыллыбыт хоруулар бадарааннанан, от-мас тибэн, сылтан сыл оһон-бүөлэнэн, ууну аһарар кыамталара кыччаан иһэр. Шлюз-регулятордар (барыта 70-ча баар) ситэ өрөмүөннэммэттэр. Ону таһынан, 175 быһыттаахпыт. Ирбэт тоҥу чинчийэр институттуун дуогабардаһаммыт, учуонайдар үһүс сылын кэрийэ сылдьан үөрэтэн көрөллөр. Кинилэр килиимэт сылыйыытыттан быһыттар ис тоҥноро ирэн, туруктара мөлтөөн иһэрин быһаараллар. Холобур, Горнайга Матта үрэҕин, 9 мөл. куб. м ууну хаайар сабардамнаах Чурапчы күөлүн быһыттара лаппа кэбирээн тураллар. Амма Абаҕатыгар Уһун Эбэҕэ тутуллубут быһыкка былырыын хапытаалынай өрөмүөн үлэтэ ыытыллыбыта, онтубут быйылгы халааҥҥа уу анныгар сытар, хайдах туруктааҕа биллибэт.  Илин эҥээргэ Өлүөнэ өрүс уутун быраҕар 2 станцияҕа иккиэннэригэр быйыл 2,2 мөл. куб. м ууну  астарарга үп көрүлүннэ. Дьиҥэр, бу кээмэй Мүрү ситимигэр эрэ сөп буолар. Өскөтүн, өрөмүөҥҥэ уонна ууну бырахтарарга үп сыл аайы маннык ситэри көрүллүбэт буоллаҕына, кураанах тимир ситими дьэбин түргэнник сиирэ биллэр…

Миниистир кыһалҕата – “үүт харчыта”…

— Алексей Алексеевич, уопуттаах салайааччы быһыытынан, төрдүн-төрүөтүн туохха көрөҕүн?

— Биһиги управлениебыт 2 тэрийээччилээх: Тыа хаһаайыстыбатын уонна Баай-дуол сыһыаннаһыытын министиэристибэлэрэ. Балартан үбү-аһы быһаарааччыта, үлэни тэрийээччитэ – бастакыта. Мин мелиорацияны салайар кэммэр элбэх киһи миниистир кириэһилэтигэр олорон ааста. Сотору-сотору уларыйаллар, бары өйүөх буолаллар, биһиги кыһалҕабытын иҥэн-тоҥон быһаарыахтарын икки ардыгар атын киһи ананан кэлэр. Оттон тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ буолбут салайааччы, бастатан туран, төбөтүн “үүт харчытыгар” сынньар, онтуттан ордубат. Мелиорацияны мэлдьи кэлиҥҥигэ хаһааналлар. Аныгы улахан комплекстары тутабыт, үүттээх боруода сүөһүлэри атыылаһабыт — тугунан аһатарбытын толкуйдаабаппыт. Маннык сыһыан тыа хаһаайыстыбата сайдарыгар, сүөһү-сылгы тэнийэригэр, бородууксуйата дэлэйэригэр харгыс буоларын өйдөөбөттөр-билбэттэр диэҕи аньыыта бэрт!

— Тиэхиньикэнэн сэбилэниигит хайдаҕый?

— Бүлүү умнаһынааҕы уонна хотугу улуустар 2007-2009 сс. ууга барбыттарыгар, элбэх тиэхиньикэни ылбыппыт. Онтон ыла, биирдиилээн атыылаһыыны аахсыбатахха, сэбилэнии ыытылла илик. Оччоттон үлэлээбит тиэхиньикэ үйэтин моҥоото.

— Эдэрдэр үлэлии кэлэллэр дуо?

— Каадыры 2007 сылтан саҕалаан бэлэмниибит. Уонча оҕо Омскайга үөрэнэн кэлэн, тэҥҥэ үлэлэһэ сылдьаллар. Өссө да үөрэххэ сылдьааччылар бааллар. Ол эрээри, үп чычырбаһыттан тэптэрэн, сарбыйыыга эдэр исписэлиистэр түбэһэллэрэ биллэр.

Василий НИКИФОРОВ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0