Өймөкөөн улууһугар командировкаҕа бара сылдьан улуус илин түбэтигэр сытар Сордоҥноох диэн сэргэх ыччаттаах нэһилиэккэ сырыттыбыт. Манна хас биирдии тэрилтэҕэ эдэр дьон — тутаах үлэһит. Тоҕо оннук диир буоллахха, нэһилиэк баһылыга Иван Максимов өр сылларга улууска ыччат уонна спорт салаатын салайбыт эбит. Биһиги Иван Егоровичтыын нэһилиэгин, сүрүн дьарыктарын туһунан кэпсэттибит. edersaas.ru
Иван Максимов, Сордоҥноох нэһилиэгин баһылыга:
Тыа хаһаайыстыбата – сүрүн дьарыкпыт
— Сордоҥноох нэһилиэгэ Саха сиригэр саамай кытыы турар нэһилиэк буолар. Магаданскай уобалаһы уонна Хабаровскай кыраайы кытта кыраныыссалаһар. Сордонноохтон Индигир өрүс саҕаланар. Биһиги нэһилиэкпит кыра — 300-чэкэ киһи олорор. Бастаан ыччат тохтообот буола сылдьыбыта. Оттон бу кэнники сылларга үөрэхтэрин бүтэрэн үлэлии кэлэр буоланнар ахсааммыт биллэ элбээтэ. Сүрүннээн тыа хаһаайыстыбатынан дьарыктанабыт. Нэһилиэкпитигэр 180 ынахтаахпыт уонна 400-чэкэ сылгылаахпыт. Нэһилиэкпит олохтоохторо үксэ бултууллар, балыктыыллар. Ол эрэн, барыта холку буолбатах. Син биир кыһалҕалардаахпыт. Хайа быыһыгар олорор буоламмыт оттуур сирбит барыта ууга сытар. Ууну кэһэ сылдьан илиибитинэн оттуубут. Кэнники сылларга ардах элбээн, үрэхтэр ууларын таһыма үрдээн сирбит дойдубут ууга барда. Сүрүн кыһалҕаны суолбут ууга бардаҕына көрсөбүт. Суол ыбстан, айан тохтоон хаалыан сөп.
Өксөкүлээх Өлөксөй үөрэҕин тутуһабыт
— Биһиги дэриэбинэ Алексей Елисеевич Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй үөрэҕинэн олоробут. 2012 сыллаахха Өксөкүлээх Өлөксөй “Интеллигенцияҕа сурук” диэн айымньыта суруллубута 100 сылын туолуутугар, нэһилиэгим олохтоохторун уонна дьокутааттарын кытта мунньахтаабыппыт. Бу суругу дириҥник ырыппыппыт. Улуу суруйааччыбыт, Өксөкүлээх Өлөксөй сөпкө да эппит, көнө суолу ыйан биэрбит эбит диэн санааҕа кэлбиппит. Кини 100 сыл анараа өттүгэр эппит этиитэ билигин да уһулуччу суолталаах, биһиги нэһилиэк олоҕун тутулугар сөп түбэһэр диэн санааны ылыммыппыт. Ол сыл араас тэрээһиннэри тэрийбиппит, амас өс ыыппыппыт. Нэһилиэкпит социальнай уонна экэнэмиичэскэй сайдыытын бырагыраамматын Өксөкүлээх Өлөксөй “Интеллегенцияҕа сурук” айымньытыгар олоҕуран оҥорбуппут уонна нэһилиэнньэбит иннигэр көмүскээбиппит. Бырагырааммабыт бастакы биэс сыллаах былаана быйылгы сылынан этэҥҥэ түмүктэннэ. Ол курдук, быйыл эмиэ 2017-2021 сыллааҕы бырагыраамманы оҥордубут. Өксөкүлээх эппитин курдук, тыа хаһаайыстыбатын сайдыыта кооператива, түмсүүтэ, сирэ-уота суох сайдыыны ылар кыаҕа суоҕа диэн. Ол иһин 2012 сыллаахха биһиги тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын оҥорон таһаарар кооперативын тэрийбиппит. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин гранын ылан , үп көрдөрөн мелиорация үлэтин ыытабыт. Маны таһынан, нэһилиэкпит олохтоохторо бэйэлэрэ хаһаайыстыбалаахтар. Ынах, сылгы иитиитин таһынан сибиинньэ уонна коза иитэллэр. “Эдэр фермер” дьыалабыай оонньууга Мария Никифорова бэйэтин бырайыагынан кыттан иккис миэстэни ылан турардаах. Манна даҕатан эттэххэ, Өксөкүлээх Өлөксөй үөрэҕин тутуһан олорор Саха сиригэр соҕотох нэһилиэк буолабыт. “Өксөкүүлээхтии олоруу” диэн өйдөбүл баар. Ити өйдөбүлү киһи ылбычча кыайан өйдөөбөт. Өксөкүлээх Өлөксөй айымньыларын аахтахха, олоҕун үөрэттэххэ биирдэ өйдүүгүн. Саха дьоно бары ити өйдөбүлү билиэх тустаахпыт. Сордоҥноох нэһилиэгэ аан маҥнайгынан ити өйдөбүлү тарҕатан саҕалаата.
Спортка уонна култуурнай тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттабыт
— Сордоҥноох култуура уонна спорт өттүгэр олус сайдыылаах нэһилиэк буолар. Улуус спортивнай уонна култуурунай олоҕор көхтөөхтүк кыттар. Биир да киһи туора турбат. Туох баар тэрээһиннэрбитин бары мустан толкуйдаан оҥоробут. Сүрүннээн хотугу многоборьеҕа оҕолору дьарыктыыбыт. Амма улууһуттан Гаврил Максимов диэн олус үчүгэй тренер кэлэн оҕолору дьарыктаан, элбэх ситиһиигэ — кыайыыга сирдээн барда. Икки сыл иһигэр икки спорт маастарын иитэн таһаарда. Биир уолбут Арассыыйа маастарын нуорматын толордо. Быйылгы Манчаары оонньууларыгар кыттан үһүс бочуоттаах миэстэҕэ тигистэ. Биир уолбут Саха Өрөспүүбүлүкэтин хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ буолар. Билигин учууталын туйаҕын хатаран, Уус-Ньараҕа тренердыы сылдьар. Ити уолаттарбытынан киэҥ туттабыт. Оҕолорбут сөтүөлүүллэригэр анаан таһырдьа бассейн оҥорбуппут. Газоннаах футболлуур былаһаакка Өймөкөөн улууһун үрдүнэн биһиги эрэ нэһилиэкпитигэр баар. Ити былаһааккабытыгар араас оонньууну барытын тэрийэбит. Күһүн уунан ыстаран, муус таһааран хаҥкылыыр сир оҥорооччубут. Дьон хаҥкыылаан, хоккейдаан олус дуоһуйа сынньанар. Маны таһынан, оҕо оонньуур үс былассааккатын эр дьоннор бэйэлэрин баҕаларынан мустан оҥорбуттара. Култуурабыт киинигэр бильярд, теннистиир остуол уонна тренажердар бааллар. Хомойуох иһин, спорт саалабыт оскуолаҕа эрэ баар. Ол саалабыт кыра, элбэх киһини батарбат. Кырдьаҕастарбыт скандинавскай хаамыынан дьарыгырбыттара хаһыс да сыла буолла. Эдэрдэрбит сайын аайы сүүрэллэр, доруобуйаларын чэбдигирдэллэр.
Ыччаттарбыт нэһилиэк олоҕор сүрүн оруоллаахтар
— Бэйэм ыччат бэлиитикэтигэр үлэлээбит буоламмын эдэрдэри куруук өйүүбүн. Хас биирдии тэрилтэбитигэр эдэр исписэлиистэр үлэлииллэр. Кулуупка, оскуолаҕа, почтаҕа, арыы оҥорор сыахха, балыыһаҕа, уот станциятыгар уонна да атын тэрилтэлэргэ барытыгар ыччат үлэлэлиир-хамсыыр. Саҥа үлэ мисэтэтэ тахсар түгэнигэр эдэр дьону үлэҕэ тарда сатыыбыт. Ыччаттарбытын үлэлиир сирдэрин ытыктыырга, эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһарга ыҥырабыт.
Николай Попов кэпсэттэ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru