Социальнай үлэ идэ быһыытынан Арассыыйаҕа 1991 сыллаахха билиниллибитэ. Аҕыйах сыл устата сайдан, үөрэҕэ тарҕанан, бүгүн социальнай үлэ үрдүк ирдэбиллээх, инникилээх идэ. Аныгы үйэҕэ социальнай үлэһит киһини көрүүгэ-харайыыга эрэ буолбакка, дьон бырааба кэһиллибэтин, олох оһоллорун сэрэтэр дьаһаллар киэҥник тарҕаналларын, социальнай эйгэ сайдарын туһугар үлэлиир.
Хотугулуу Илиҥҥи федеральнай университекка Психология институтугар социальнай үлэһит идэтигэр үөрэппиттэрэ сэттис сыла. Быйыл бакалавр бырагыраамаларыгар социальнай үлэһит идэтэ эмиэ баар. Оскуолаларын бүтэрэн, инники идэлэрин быһаарына сылдьар оҕолорго анаан психология институтун старшай преподавателэ Валентина Яковлевна Давыдовалыын кэпсэттибит:
— Социальнай үлэһит идэтигэр үөрэнэ кэлэр оҕолор, эһиги санааҕытыгар, туох уратылаахтарый?
— Бастатан туран, киһи быһыытынан эйэҕэстэрэ, амарах санаалара, аһаҕас, көрсүө буолуулара, өрүү дурда-хахха, тирэх буолар дьулуурдара ураты таһымнаах. Итинник майгылара күннээҕи олохторугар, баҕа өттүнэн дьоҥҥо көмөлөһөллөрүгэр көстөр. Иккиһинэн, социальнай эйгэҕэ үлэлиэн баҕалаах оҕолор куруук саҥаны киллэрэргэ, сонун бырайыак оҥорорго бэлэмнээх, сатабыллаах буолаллар. Ол курдук, биһиги устудьуоннарбыт сыл аайы араас бырайыактары толкуйдаан, тэрийэн, куорат уонна өрөспүүбүлүкэ социальнай олоҕун тупсарарга кытталлар.
Холобур, быйыл магистратуратын бүтэрэр кыыспыт Юлия Жданова икки сыл субуруччу куорат дьаһалтата тэрийэр “Народный бюджет” күрэс кыайыылааҕынан буолбута. Кыайбыт харчытынан инбэлиит дьоҥҥо анаан “Талант без границ” диэн бэстибээли ситиһиилээхтик тэрийбитэ. Кыттааччылар уонна көрөөччүлэр истиҥ махталларын эппиттэрэ уонна үөрэн-көтөн, дуоһуйан тарҕаспыттара. Ону таһынан, “Альянс” диэн бырайыак баар. “Харысхал” пуондатыгар практикаларын ааһа сылдьан, Иван Алексеев уонна Гаврил Петров диэн устудьуоннар куоракка олорор инбэлиит дьон онно-манна сылдьаллара уустугун көрөннөр, арыалдьыт баара булгуччулааҕын өйдөөн, оҕолорго көмөттөн саҕалаан, билигин улахан дьону кытта эмиэ үлэлэһэллэр. Үтүө быһыыларын туһунан хаһыаттар суруйаннар, элбэх киһи уолаттарга кыттыста, бырайыактара киэҥник билиннэ.
— Социальнай үлэ инникитэ, эһиги санааҕытыгар, хайдаҕый?
— Мин санаабар, социальнай үлэ инникитин өссө ордук тупсан, сайдан, ирдэбилэ улаатан иһиэ. Аныгы үйэҕэ тулабыт барыта тиэхиньикэ буолан, киһи киһиэхэ киһилии сыһыана туохтааҕар да ордук сыаналанар. Көмөтө-харайыыта суох сатаммат дьон өрүү баар буолуохтара. Кырдьаҕастар, инбэлииттэр, оһолго түбэспит дьон, уо.д.а. Ол иһин социальнай үлэһит идэтэ технологическай да үйэҕэ инники күөнтэн түһүө суоҕа диэн бигэ эрэллээхпин.
— Устудьуоннаргытыгар, инникитин үөрэнэ кэлэр санаалаах оҕолорго уонна социальнай эйгэ үлэһиттэригэр тугу баҕараҕыт?
— Үөрэхтэрин бүтэрэр устудьуоннар идэлэринэн үлэ булан, олоххо көхтөөх, сайдыылаах буоллуннар. Үөрэнэ кэлиэн баҕалаах оҕолор эксээмэннэрин этэҥҥэ туттардыннар. Социальнай үлэһиттэр, кыһалҕалаах киһи олоҕор улахан суолталааххытын куруук өйдүү-саныы сылдьыҥ. Сир үрдүгэр кыһалҕа кыччыырын, дьоллоох дьон элбиирин туһугар үлэлииргитин иһин эһиэхэ махталым муҥура суох.
Социальнай үлэһит идэтин баһылыан баҕалаах дьон сиһилии ХИФУ Психология институтугар тиийэн билсиэххитин сөп: Дьокуускай куорат, Кулаковскай аатынан уулусса 42, 4 этээс, 405 хос. Төлөпүөннэрин нүөмэрэ: 49-67-53.
Света ИВАНОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru