Орто Халымаҕа ааспыт кыһын хайа да сыллааҕар халыҥ хаар түспүтэ. Сайын ол уутугар, аны, Алаһыай өрүс уута эбиллиэ диэн улуус дьаһалтата уонна тустаах нэһилиэктэр салалталара халааны көрсө бэлэмнэнии үлэтин эрдэттэн уонна былааннаахтык тэрийбиттэрэ. Даҕатан эттэххэ, 2007 с. Алаһыай эмиэ улаханнык халааннаан турар.
Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтэ балаһыанньаны эмиэ хонтуруолга ылан олорор, министиэристибэ ыксаллаах быһыыга-майгыга салаатын салайааччы Виталий Никитин бэс ыйыгар тиийэн бэлэмнэнии үлэтэ хайдах барарын билсибитэ итиэннэ сокуон-быраап тутулугар, сүөһүнү көһөрүүгэ элбэх сүбэни оҥорбута.
Арҕахтаахха
Билигин Арҕахтаахха уонна Сыбаатайга өрүс уута критическэй таһымы ааһан турар. От ыйын 3 күнүнээҕи туругунан, Арҕахтаахха уу биэс дьиэни ылла. Олохтоохтор 260 сылгыны уонна 98 ынах сүөһүнү уу ылбат учаастактарыгар көһөрдүлэр.
Сыбаатайга
Ыксаллаах быһыы-майгы биллэрилиннэ. Уу таһыма 785 см тиийдэ (критическэй таһым 750 см). Уу 35 ыал итиэннэ уон тэрилтэ (балыыһа, оҕо саадын, спортивнай саала, гараас о.д.а.) дьиэлэрин ылла, үгүс ыал тэлгэһэтигэр киирдэ.
Олохтоохтор 105 ынах сүөһүнү, аҕыс сылгыны бөһүөлэктэн 1,5 көстөөх Байкал учаастагар көһөрдүлэр, 55 ынаҕы, 44 сылгыны бөһүөлэктэн чугас эрээри, уу суоһаабат сиригэр таһаардылар. Уу өссө эбиллэр түгэнигэр, ити сүөһүлэри паромунан Байкалга көһөрүөхтээхтэр. Паром оҥоһуллан бэлэм. Маныаха уон төрдүс сылын баһылыктыыр Иннокентий Колесов кыһамньылаах үлэтин бэлиэтиир тоҕоостоох.
Иннокентий Дмитриевич эрдэттэн дьаһайан, дьон-сэргэ уу кэлэрин бэлэмнээх көрсөн, улаханнык аймаммакка олорор. Билиҥҥи туругунан, дьиэлэрин уу ылбыт ыалларга көмө оҥоһуллара былааннанар, ону таһынан тэлгэһэлэрэ ууга барбыт ыалларга эмиэ көмө оҥоһулларын туруорсаллар. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр хортуоппуйдарын сирэ, тэпилииссэлэрэ, хотонноро уонна астарын хаһааммыт булуустара барыта ууга барда. Хоту дойду сайына төһө да кылгаһын иннигэр, олохтоохтор хортуоппуй үүннэрэн кыһыҥҥы астарын хааччына сатыыллар. Күһүн Дьокуускайтан уу суолунан тиийбит хортуоппуй, бастатан туран, үөрэх тэрилтэлэригэр бэриллэр, оттон чааһынайдар кыһыҥҥы суолунан илдьиллибит хортуоппуйтан тииһинэллэр.
Ходуһалар — ууга…
Билигин бу нэһилиэктэргэ оттуур ходуһалар ууга сыталлар. Дьокуускайдааҕы күнү-дьылы кэтиир киин бэлиэтииринэн, мантан сайын уу өссө кэлэрэ күүтүллэр. Ол эрээри, хоту дойду хоһуун дьоно барахсаттар уу түһэрин-түспэтин күүппэккэ, ыаллыы нэһилиэктэргэ оттуу барарга тэринэллэр. Уматык боппуруоһугар олохтоох дьаһалталар утумнаахтык үлэлиир буоланнар, сааскы суолу баттаһа кэлэр сылга суол аһыллыар диэри туттуллар уматыгы улуус кииниттэн тастаран кэбиһэллэр.
Екатерина ЗАХАРОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан.