Сулустар таҥхалыыллар дуо? (Ыйытык)

Бөлөххө киир:

Бүрээт-монгол тылыгар «танха» диэн тыл үүттэн «архи» диэн арыгыны оҥороллоругар туттар тымныы ууга ууруллар туойтан оҥоһуллубут иһиттэрин ааттыыллар эбит. Манна тымныы уу өйдөбүлэ баар. Таҥха икки тылтан турар курдук – «таҥ» уонна «ха». Түүр тылыгар «таҥ» диэн эттик эт-сиин биитэр хара сарсыарда диэн быһаарыылааx. Оттон кытай, дьоппуон уонна түүр тылыгар кыратык уларытыллан үрдүкү халлааны бэлиэтиир. Эмиэрикэ майяларын уонна атын да индеецтарын тыллара былыргы түүр тылын кытта сөп түбэһиилэрдээҕин туһунан өссө XIX үйэҕэ тыл үөрэxтээxтэр бэлиэтии көрбүттэрэ. Майяларга күн диэни “күн” дии сылдьыбыттара биллэр. “Таҥ” диэн индеецтэрэ эмиэ түүрдэр курдук сарсыарда эрдэтээҕи кэми ааттыыллар эбит. Башкирдарга уу — “xу” дэнэр. Эмиэ “ха” диэҥҥэ майгынныыр. Майяларга – “Алтун Ха”, ол эбэтэр Көмүс Уу диэн ытыгылыыр, былыргы улахан куораттара турбут сирдээхтэр эбит. Манна «Ха» уу өйдөбүлүн көрдөрөр. “Тангха” – Будда үөрэҕэр ытык көлүөһэ ойуута. Итинтэн сиэттэрэн көрдөххө, таҥха диэн тылга уу уонна үрдүкү халлаан өйдөбүллэрэ саһыарылла сылдьаллар эбит. Сахаҕа “тыҥ” диэн тылы туһаналларыгар таҥара саараабыт кэмигэр саҕахха күн тахсыан иннинээҕи тыҥ хатыытын, сайын да ууллубат мууһу уонна ону-маны таҥан оҥорору этэллэр. Таҥыыта суох туттунууну түҥ-таҥ диэһин баар. Онон таҥхаҕа ити тыл инникилэрин таҥан таһааралларын бэлиэтиир курдук.

Биһиги сахабыт эстрадатын сулустара таңxаны туоx дии саныылларын, киниэxэ итэ5эйэллэрин, итэ5эйбэттэрин туһунан ыйыттыбыт.

Олег Колесов-Талбан, «Саха» НКИХ суруналыыһа, ыытааччы:
— Таңханы итэ5эйэбин. Арааһа көстүбэт күүс баар. Сэрэбиэйдиир, билгэлиир бу кэмңэ ордук то5оостоох. Онон, таңха кэмэ мээнэҕэ анаммыт буолбатах, бу айыл5а биир дьиктитик иһийэр, ураты алыптаах кэмэ буолар. Бэйэм танxалаан буолла5а дии. Оскуола5а үөрэнэ сылдьан киһи барыта холонон көрөрө буолуо. Мин бүлүүһэ да сүүрдэн, кинигэ да аа5ан, күлүк да көрөн танхаламмыттаа5ым. Тугу эрэ эппитэ туолбута диир арыый уустук, ол оннугар таңха кэмигэр кинигэ хоруйа сөп тубэһэрэ дьиктиргэппитэ.
Мин биирдэ устудьуоннуу сылдьан олох умнуллубаттык таңхалаабыттаахпын. Кинигэ аа5ан баран ол ааптар «барбакка» сорбутун сордообута. Онно, дьэ, мин сөхпүтүм. Быраһаайдаһа сатаатахха “киирэн кэллэ эмискэччи”, “барбаппын диэтим барбаппын” диэн этиилэр кытта тахсыталаан ыксаппыттара.
Алексей Павлов, Үүнэр көлүөнэ театрын художественнай салайааччыта:
— Таңханы өбүгэлэрбит былыр-былыргыттан итэ5эйэн, бу күннэргэ биттэнэн-билгэлэнэн кэллэхтэрэ дии. Онтон мин сэбиэскэй кэмңэ төрөөн, өйбүн-санаабын ити кэмңэ туппут киһи буоларым быһыытынан таңханы итэ5эйбэппин. Устудьуоннуу сылдьан дьиибэ-дьээбэ курдук, интэриэскэ диэн бүлүүһэ сүүрдэр этибит. Кинигэнэн инники олохпутун билэ сатыырбыт. Итэ5эйбэт буолан бүлүүһэбит сүүрбэт да этэ. Онон бүлүүһэ да, кинигэ да эппитэ туолбутун өйдөөбөппүн. Онно туох эмэ суолталаа5ы эппиттэрэ туолбута буоллар, ба5ар итэ5эйиэм эбитэ буолуо. Таңхалаабыт киэһээлэртэн туох да өйдөбүл хаалбатах. Арай бэйэ-бэйэбитин соһутуһан куттуур буолар этибит.
Далаана, ырыаһыт:
-Хаһан да5аны таңxалаан көрбөтө5үм, итэ5эйбэппин. Бу саxалар үгэстэрэ буолбатаx, таңxа нууччалары кытта кэлбит дии саныыбын.
Виталий Очиров, ырыаһыт:
-Таңxаны итэ5эйэбин. Кинигэни, күлүк көрөөһүнү, инньэнэн, тэриэлкэнэн таңxалааччыбын. Барыта туолбута. «Ыңырарбын», «атаарарбын» бэйэм оңорооччубун, биирдэ да моһуоктана иликпин.
Эрxаан, ырыаһыт:
-Таңxаны итэ5эйэбин эрээри, бүлүүһэ биирдэ да5аны сүүрбэтэ5э. Араас көрүңнэрин боруобалаан көрбүтүм. 1992-93 сыллардаахха дэриэбинэм дьоно таңxаттан: “Биһиги дэриэбинэбитин ким ааттатыай?” – диэн ыйыппыттар, мин ааппын эппит үһү. Бастаан итэ5эйбэтэ5им, онтон сыллар ааспыттарын, ыллыыр буолбутум кэннэ өйдөөн кэлбитим, ол түбэлтэ кэнниттэн таңxа5а итэ5эйэр буолбутум.
Айгылаан, ырыаһыт, «Саха» НКИК ыытааччыта:
-Таңxаны итэ5эйэбин, арааһы барытын боруобалаан көрбүтүм эрээри, биирдэ да5аны чопчу туолбата5а. Үксүн кинигэнэн, бүлүүһэнэн, күлүгүнэн таңxалааччыбын. Билэр дьоммор таңxа оруобуна туолбутун билэбин.
Арыйаан Свинобоев, ырыаһыт, спортсмен:
-Таңxаны наһаа сэргээбэппин, урут Чурапчыга сылдьан биирдэ бүлүүһэ сүүрдэн турардааxпын, гынан баран сатаммата5а. Дьоңңо наһаа таңxанан үлүһүйүмэн диэн этиэxпин ба5арабын, чараас эйгэ5итин xарыстааң.

Чэлгийээнэ БАХСЫРОВА, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0