Олохпут тэтимнээхтик сайдан, бөрөстүүпүнньүктэр араас албаһы, ньыманы туттан, өс киирбэх дьону албынныыллара күннэтэ тахса турар. Сонуннары киэҥник тарҕатар ситимнэри туһанан, полиция өйдөтө-сэрэтэ сатыыр да, дьоҥҥо итэҕэйэр киһи түөкүттэр угаайыларыгар син биир киирэн биэрэн, отоойкоҕо олорор.
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru/
Итинэн сибээстээн, СӨ Ис дьыалаҕа министиэристибэтигэр кулун тутар 21 күнүгэр пресс-конференция буолла. Манна ИДьМ холуобунай ирдэбилгэ управлениетын салалтата, полиция полковниктара — начальнигынан саҥа анаммыт Алексей Пестерев, кини солбуйааччылара Артур Оконосов, Александр Канин, уоруулары, түөкүннээһини арыйар отдел начальнига, майор Алексей Журавлев, ИДьМ Уопсастыбаннай сэбиэтин чилиэннэрэ уонна баан үлэһиттэрэ кытыннылар.
Ааспыт сылга ис дьыала уорганнарын силиэдэбэтэллэрэ буруй бу көрүҥүнэн 770 холуобунай дьыаланы силиэстийэлээбиттэриттэн (сорохторо бу сылга көһөн биэрдилэр), 532-тэ түөкүннээһиҥҥэ сыһыаннаахтар, 238-һа– баан счетуттан уоруу. Интэриниэти уонна суотабай төлөпүөнү туһанан 643 буруй оҥоһуллубут, оттон бу сыл тохсунньу ыйыгар — номнуо 30.
Полицейскайдар иһитиннэрбиттэринэн, итинник буруйдар тустарынан сайабылыанньалар 80 %-нара «дистанционнай», ол эбэтэр, ыраахтан олорон түөкүннээһиҥҥэ киирсэллэр. Өскөтүн манна оҥоһуллубут буруйу кэм дэбигистик арыйар эбит буоллахтарына, өрөспүүбүлүкэ таһыгар баар түөкүттэри булар, тутар уустуктардаах.
Оперативниктар бэлиэтииллэринэн, үксүгэр дьон бэйэтэ киирэн биэрэр. Холобура, былырыын «кирэдьиит, иэс ыларга көмөлөһүөм» диэн биллэриигэ суруллубуту итэҕэйэн, 72 киһи албыннаппыт. Интэриниэккэ ону-маны атыылаһаары, 230 киһи отоойкоҕо олорбут.
Элбэхтэн биир түбэлтэ: биир киһи тыа хаһаайыстыбатыгар туһалаах тиэхиньикэни атыылаһыам этэ диэн биллэрии биэрбит. Онуоха атыылааччы көстө охсон, харчытын сороҕун ыыттарбыт. Онтон харчытын тутаат, төлөпүөнүн арааран, сүтэн хаалбыт. Эмсэҕэлээбит киһи ону полицияҕа тыллаабыт. Ол кэмҥэ били атыылаабыт киһи хат сибээскэ тахсан, өссө 25 тыһ. солк. ыытарыгар эппит. Маныаха атыылаһааччы дьэ сэрэхэдийиэ эбит да, ол сууманы эмиэ ыытааччы буолбут. Инньэ гынан, харчыта да, тиэхиньикэтэ да суох ытыс соттон хаалбыт.
Биһиги сайтпыт эмиэ итинник быһылааннартан сэрэтэн, дөрүн-дөрүн сырдатар. Ол курдук, биир түөкүн билэр киһитэ массыынатыгар мотуор көрдүүрүн истэн, ол киһиэхэ «табаарыһым билигин Владивосток куоракка сылдьар, кининэн сакаастаан аҕалтарыам» диэн тылыгар киллэрэн, эмсэҕэлээччини «мобильнай баан» нөҥүө 25 тыһ. солк. ыыттарбыт. Бу түөкүн 4 сылга кытаанах эрэсиимнээх холуонньаҕа көҥүлэ быһыллыбыта.
Бу пресс-конференцияҕа иһитиннэрбиттэринэн, Владивосток куорат холуонньатыгар олорор хаайыылаахтар «массыына сапчааһын атыылыыбыт» диэн, Саха сирин 12 олохтооҕун албыннаабыттар.
Эбэтэр Дьокуускай куоракка биир кыыс 17 тыһ. солк. сыаналаах көмпүүтэрин уордарбытын туһунан. Кыыс көмпүүтэрин атыылыырын туһунан биллэрии биэрбит. Онуоха «атыылаһааччылар» тута эрийэн, бэйэлэрэ кэлэн ылар кыахтара суоҕунан, кинилэргэ аҕалан биэрэригэр көрдөспүттэр. Ыйыллыбыт аадырыска тиийбитигэр, аны «көмпүүтэри хааллар, оттон харчыны атын сиртэн ылаҕын» диэбиттэр. Онно эмиэ хап-сабар сөбүлэһэн, ол эппит сирдэригэр тиийэн, күүтэ сатаан баран, ким да кэлбэтэҕэр, төттөрү көмпүүтэрин ылаары кэлбитэ — атыыласпыт киһи да суох, көмпүүтэрэ да мэлигир.
Өссө биир саамай тарҕаммыт көрүҥ — «ваша карта заблокирована» диэн смс-иһитиннэрии кэлиитин биитэр «баан үлэһитэбин» диэн эрийиитин итэҕэйии. Ааспыт сылга итинник албыҥҥа 143 киһи киирэн биэрбит.
Онон, полиция үлэһиттэрэ бу курдук сэрэтэллэр:
- Өскөтүн ким эрэ итинник эрийэн дуу, смс-иһитиннэрии ыытан дуу, чугас киһиҥ дьыалаҕа түбэспитин, ол онтон быыһыырга харчы наадатын туһунан эттэҕинэ: бастатан туран, ол чугас киһигэр эрийэн, кини ханна баарын билиэхтээххин. Өскөтүн төлөпүөнүн ылбат буоллаҕына, ол эрийбит киһиттэн аймаҕын полиция ханнык отделыгар илдьибиттэрин ыйытан баран, ол отдел дьуһуурунай чааһыгар эрийэн, оннук ааттаах киһини итиннэ аҕалбыттарын-суоҕун, ким ол дьыаланан дьарыктанарын бил. Ону тэҥэ, чугас киһиҥ ханна баарын билиэн сөптөөх дьоҥҥо (доҕотторугар, аймахтаргытыгар, бииргэ үлэлиир дьонугар) эрийэн, эмиэ ыйыталас.
- Өскөтүн суотабай төлөпүөҥҥэр “бу счекка харчыта ыыт” диэн билэр киһиҥ аатыттан смс-иһитиннэрии кэллэҕинэ, ол нүөмэргэ эрийимэ, эрийдиҥ эрэ счеккуттан харчыгын устуохтара. Итинник смс-иһитиннэриилэр үксүгэр атын регионнартан кэлэллэринэн, нүөмэр кодун болҕойон көр.
- Өскөтүн ханнык эрэ радиостанцияттан бириис сүүйбүтүҥ, ону кэлэн ыларыҥ туһунан иһитиннэрии кэллэҕинэ, бастаан ол радиостанцияҕа эрийэн ыйыталас, тугун-ханныгын бил. Ханнык да радиостанция лотерея оонньоторугар харчы көрдөөбөт.
- Өскөтүн төлөпүөҥҥэр эн нүөмэргин спам-тарҕатыыттан көмүскүүр эбэтэр суотабай оператор ыытар акциятыгар кытын диэн этиилээх смс-иһитиннэрии кэллэҕинэ, итэҕэйимэ – ыйбыт ссылкаларын баттаан, ити “босхо” көмө иһин 100-150 солк. сүтэриэҥ, оттон спам-тарҕатыы син биир кэлэ туруо.
- Өскөтүн “суотабай оператортан эрийэбит, счеккун толороргор бааныҥ каартатын пин-кода наада” диэтэхтэринэ, олох итэҕэйимэ, киирэн биэримэ!
Сэрэххитин сүтэримэҥ, болҕомтолоох буолуҥ! Итинниккэ түбэстэххитинэ, полицияҕа тыллааҥ!
Вера МАКАРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, https://edersaas.ru/
Хаартыска: ааптар.