Кэнники кэмҥэ саха норуота омук быһыытынан бэйэтин уратытын билиниитэ уһуктан, бары өттүнэн сайдыы барара көстөр. Ол курдук, саха таҥаһа, иһитэ-хомуоһа, киэргэлэ-симэҕэ саҥалыы тыын ылан, сайдыы саҕаҕа аһылынна. Күннээҕи олохпутугар сахалыы малы-салы туттар, кэтэр-симэнэр буоллубут. Ол да буоллар, төрүт үгэстэрбитин умнубуппут бэрт буолан, сөргүтүү үлэтэ өссө да бытааннык барар.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Саха – талааннаах омук. Кэрэни кэрэхсиирэ, ураны умсугуйара, үчүгэйгэ тардыһара хааныгар баар. Ол да иһин кэнники кэмҥэ элбэх иистэнньэҥ, маастар баар буолла. Оннооҕор эдэр кыргыттар бэрт түргэнник үөрэнэн, ылынан, күннэтэ айар-тутар буоллулар.
Таҥас – норуот култууратын биир көстүүтэ. Үгэстэри, дьон сыһыаннаһыытын, итэҕэли, кэрэҕэ тардыһыытын көрдөрөр. Ол эбэтэр, таҥаһы үөрэтэн, маны барытын чинчийиэххэ сөп.
Саха таҥаһа мааныга, сценаҕа кэтиллэр, аныгылыы моһуоннаах, күннээҕи олоххо аналлаах, о.д.а. диэн араарыллар. Ол эрээри, аныгы иистэнньэҥнэр үксүгэр киэбин быһыыга, өҥү туттууга, оһуору сөпкө киллэриигэ сыыһаллар. Баары үөрэппэккэ сылдьан, туохтан да тирэҕирбэккэ эрэ, бэйэ хайдах саныырынан оҥорор, тигэр буоллахха, ол инникитин өбүгэлэрбит хаалларбыт мындыр сатабылларын баай нэһилиэстибэтин сүтэриигэ тиэрдиэн сөп. Онон өбүгэлэрбит былыр таҥаһы-сабы дьиҥнээхтик хайдах тигэллэрин-кэтэллэрин үөрэтэр, сөргүтэр наадалаах. Оччоҕуна эрэ саха таҥаһын үйэлэргэ харыстаан хаалларыахпыт, үүнэр көлүөнэлэрбитигэр бэлэх гынан уунуохпут.
Иис кистэлэҥнэригэр уһуйуллуу
Маннык чэпчэкитэ суох үлэнэн Максим Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет фольклор уонна култуура кафедрата дьарыктанар. Соторутааҕыта быыстапка тэрийэн, дьон сэҥээриитин ыллылар. Ону тэҥэ куорат уулууссаларынан сахалыы таҥастаах сэлэлии хаамсан, оһуохайдаан, сэргэхситиини таһаардылар.
Быйыл “Саха таҥаһын тигии уонна синньэлээһин (быысыбайдааһын)” диэн квалификацияны үрдэтэр куурус ыытылынна. Бу кууруһу норуот маастара, фольклор уонна култуура кафедратын доцена, учуонай, Россия худуоһунньуктарын сойууһун чилиэнэ Светлана Петрова — Уран Хатыҥ салайан ыытар. Светлана Ивановна – историческай-этнографическай, искусствоны үөрэтэр чинчийиилэргэ элбэх ыстатыйа, монография, кинигэ ааптара. «Народное искусство Якутии», «Народный костюм якутов», «Современная якутская одежда», «Художественное шитье конского убранства якутов», «Кырадаһын кустуга», уо.д.а. дьоһун үлэлэрдээх.
Үөрэнээччилэрбит да иискэ сыһыаннаах, интэриэстээх дьон. Киһи үөрэнэрэ, билиитин хаҥаттара хаһан да хойут буолбат. Хатырык оскуолатын үлэҕэ учуутала Венера Лукина, Кириэс-Халдьаайытааҕы оҕо музыкальнай оскуолатын иис технологиятыгар преподавателэ Оксана Степанова, Дьокуускай куорат “Ладушка” уһуйаанын иитээччитэ Екатерина Копырина, пединститут алын сүһүөх үөрэхтээһинин кафедратын доцена Надежда Оконешникова, предприниматель Розалия Михалева үөрэннилэр.
Лекциялар уонна дьарыктар тиэмэлэрэ интэриэһинэй уонна дириҥ ис хоһоонноох: сиэргэ-туомҥа кэтиллэр таҥас, өттүк симэҕэ, ат симэҕэ, саха оһуорун суолтата, кыбытык тигии, оҕуруонан киэргэтии, былыргылыы уонна аныгылыы моһуоннаан тигии кистэлэҥнэрэ, киэби быһыы, уо.д.а.
Үөрэтэр кэмигэр Светлана Ивановна “Маастарыстыба үрдүкү оскуолатын” маастардарын үлэлэрин кытары билиһиннэрдэ. Ол курдук Таатта Баайаҕатыгар музыкальнай оскуолаҕа куруһуогу салайар Наталья Андросова үлэтин сиһилии билистилэр. Эдэр маастар үлэтэ былыргылыы тигии ирдэбиллэрин, быраабылаларын тутуһан оҥоһуллубут. Кини араас быыстапкаларга ситиһиилээхтик кыттар. Былырыын Чурапчы улууһугар ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар 2-с миэстэни ылбыта. “Сүктэр кыыс таҥаһа” диэн сөргүтэн тикпит коллекцията от ыйыгар Венгрияҕа норуоттар икки ардыларынааҕы быыстапкаҕа туруоруллуоҕа.
Арчы дьиэтигэр “Ыһыах таҥаһа” диэн семинарга сылдьан, норуот маастардарын үлэлэрин көрдөрө-көрдөрө Светлана Ивановна иис кистэлэҥнэригэр сиһилии үөрэттэ, сүбэлээтэ.
Үөрэммит дьон иис, оһуор дириҥ суолтатын билсэн, үрдүк таһымнаах лекциялары истэн, бэйэлэрэ тигэргэ үөрэнэн, дьиҥ-чахчы астыннылар.
Саха былыргы таҥаһын дириҥник хасыһан үөрэтэн киирэн бардахха, өбүгэлэрбит өйдөрүн-санааларын, итэҕэллэрин, олохторун-дьаһахтарын өйдөөн, ылынан киирэн барарга дылыгын. Биир да бытархай чааһа, оһуора-ойуута таах мээнэ оҥоһуллубат, барыта туох эрэ суолталаах, туһаныллар аналлаах, дьайыылаах. Онон билигин былыргы тигиини сөргүтэн, иистэнньэҥнэргэ тарҕатар сорук турар.
Светлана Петрова ыыппыт кууруһун истээччилэрэ – эбии үөрэхтээһин педагогтара оҕолору иискэ-ууска үөрэтэргэ билиини эбинэн, дириҥэтэн иһэр, төрүт култуураттан тирэхтэнэн, саҥаттан саҥа, кэрэ айымньылары айар наадалааҕын өссө төгүл итэҕэйдилэр.
Дьон санаата
Розалия Михалева, предприниматель:
— Оһуор суолтатын саха дьоно билиэхтээх эбит. Оһуор суолтата олус улахан эбит. Билигин Кытайга оҥоһуллубут бэлэм оһуор элбэх. Сороҕо сыыһа оҥоһуллубут, биир халыып. Онон үчүгэй тигиилээх да таҥаһы буорту гынар. Бэйэ оҥорбута быдан ордук. Оскуолаҕа үлэ уруогар иискэ үөрэтэллэрэ буоллар дии саныыбын. Мин, дьиҥэ, халадаай эрэ тиктээри кэлбитим. Онтум, наһаа улахан билиини ылан, кыратык сэгэттэхпит эрэ дии. Халадаай арааһа баарын биллим. Аны Светлана Ивановна киэп арааһын биэрэр. Миэхэ дьонум сахалыы сон тиктэриэхтэрин баҕараллар. Ону сыыспакка, киниттэн сүбэлэттэрэ-сүбэлэттэрэ, бары ирдэбиллэри тутуһан тигэрбэр кыах үөскээтэ. Бары да биир интэриэстээх дьон түбэһэн хаалан, арахсыахпытын баҕарбакка, саҥа бырайыак оҥорого сананныбыт. Кыбытык тигиинэн коллекция оҥорон, быыстапкаҕа кыттыахпыт.
Надежда Оконешникова, доцент:
—Маннык куурустар тиһигин быспакка салҕанан бара туралларыгар баҕарабын. Аҥардас тигиигэ эрэ буолбакка, быдан дириҥник хорутан, хасыһан үөрэммиппиттэн астынным. Киэҥ-куоҥ, сырдык, анал айар мастарыскыай баара буоллар, маастар-кылаастар, семинардар элбэхтик ыытыллыа эбиттэр. Бу төрүт сахалыы таҥаһы ыскаапка симэн сытыарбакка, мусуой курдук, дьоҥҥо көрдөрөр, үөрэтэр кыах биэрэр буоллар, туһата элбиэ этэ.
Бу сыралаах үлэҕэ ылсан дьарыктанан сылдьар Светлана Ивановнаны “Сунтаар улууһун Бочуоттаах олохтооҕо” ааты ылбытынан ис сүрэхпититтэн эҕэрдэлиибит!
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru