Бу дьыл от ыйын 30 күнүгэр Нам улууһун Партизан сэлиэнньэтигэр саанан түөрт киһини ытыалааһыннаах быһылаан тахсыбытын “Киһи уонна сокуон” атырдьах ыйын 4 күнүнээҕи таһаарыытыгар суруйан турабын. Силиэстийэ сабаҕалыырынан, олохтоох кулууп үлэһитэ бииргэ арыгылаабыт дьонуттан биирдэстэрин кытта кыыһырсан баран, дьиэтигэр тиийэн, булт саатын уонна ботуруоннары ылбыт. Ол кэнниттэн арыгылаабыт дьиэтигэр төннөн, барыларын ытыалаабыт. Иккитэ миэстэтигэр өлбүт, икки киһи балыыһаҕа сытар.
Ити быһылаан дуораана да сүтэ илигинэ, аны Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар эмиэ түөрт киһини саанан ытыалааһын түбэлтэтэ таҕыста. Эмиэ бииргэ арыгылааһын түмүгэр. Бу быһылаан атырдьах ыйын 14 күнэ үүнэр түүнүгэр Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Лоомтука сэлиэнньэтиттэн 30 км ыраах баар Хомпу диэн оттуур сиргэ буолла. 24 уонна 32 саастаах аймахтыы уолаттар арыгылаабыт дьонуттан биирдэстэрин кытта кыыһырсан баран, түөрт киһини төрдүөннэрин саанан ытыалаабыттар. Икки киһи тута миэстэтигэр өлбүт, үһүс киһи аһаран биэрэн, хараҥаҕа саһан, быһылаан сириттэн куотан, полицияҕа тыллаабыт. Төрдүс киһини суһал-силиэстийэлиир бөлөх быһылаан сириттэн булан, улуустааҕы киин балыыһаҕа киллэттэрбит. Уорбаланааччылар тутуллубуттар.
Былырыыҥҥы хараҥа дьыалалар
Былырыын Ленскэйгэ үс киһини, Хаҥаласка үс киһини уонна Чурапчы улууһугар икки киһини өлөрбүттэрэ. Хаҥаластааҕы дьыалаҕа соторутааҕыта суут бириигэбэрэ тахсыбыта. Суут быһаарбытынан, 2015 сыл атырдьах ыйын 16 күнүгэр Хаҥалас улууһугар үс атастыылар УАЗ массыынанан Тиит-Эбэ сэлиэнньэтиттэн 12,5 км ыраах баар күөлгэ балыктыы барбыттар. Аара төрдүс киһини (сууттанааччы Скакунову) ылан ааспыттар. Балыктыыр сирдэригэр тиийэн баран, массыыналарыгар олорон арыгы испиттэр. Ол олорон, биирдэрэ Скакунову кытта кыыһырсан охсубут. Итинтэн сылтаан Скакунов үһүөннэрин өлөрөргө быһаарыммыт.
Ол өс санаатын толорон, багажниктан 12 калибрдаах булт саатын ылан, массыынаттан тахсыбыт икки киһини биирдиитэ искэ ытыалаабыт. Онтон саатын өссө ииттэн, нэһиилэ тыынан сурдурҕуу сытар киһини эбии биирдэ эмиэ искэ, ити кэмҥэ массыынаттан тахсан испит үһүс киһини түөскэ ытан өлөртөөбүт. Уонна оҥорбут буруйун кистээри, өлүктэри массыына аттыгар соһон аҕалтаан, массыына олбоҕун уонна багажникка баар эрэһиинэ тыыны уоттаан кэбиспит. Массыынаны буоллар, өлбүт дьонтон биирдэстэрэ билэр киһититтэн уларсыбыт эбит. Инньэ гынан, ол киһиэхэ 187 тыһ. солк. суумалаах хоромньу оҥоһуллубут.
Суут 25 саастаах, урут эмиэ сууттана сылдьыбыт Скакунову үс киһини өлөрүүгэ уонна атын киһи баайын-малын соруйан суох оҥорууга буруйдааҕынан билинэн, 24 сылга ураты режимнээх холуонньаҕа көҥүлүн быһарга, онно эбии 2 сылга көҥүлүн хааччахтыырга уурда.
Оттон Ленскэй дьыалата бу ыстатыйа бэчээккэ бэлэмнэнэр кэмигэр бирисээгэлээх сэтээтэллэр сууттарыгар көрүллэн бүттэ. Ол аата бириигэбэр бу күннэргэ тахсар. Суут быһаарбытынан, Ленскэй куорат 26 саастаах олохтооҕо 2015 сыл от ыйын 10 күнүгэр, түүн, итирэн баран, Нүүйэ үрэх кытылыгар сынньана сылдьыбыт билбэт дьонун кытта кыыһырсыбыт. Ол кэнниттэн массыынатыттан баран быһах ылан, төттөрү кэлэн, эр киһини 16-та быһаҕынан анньан, онтон дьахтары туоһу буолбутун иһин, охсон түһэрбит уонна ууга төбөтүн уган, тыыммат буолуор диэри баттаан турбут.
Салгыы ити дьон сынньа сылдьыбыт сирдэригэр тиийэн, спиннинг уорбут, онтон массыынаттан өссө эбии тугу эмит уораары тиийбитэ – онно утуйа сыппыт икки кыыстан биирдэстэрэ уһуктубутун эмиэ быһаҕынан анньыбыт уонна атахха биллэрбит. Куота-саһа сылдьыбыт бөрөстүүпүнньүгү оперативниктар аҕыйах хонугунан туппуттар. Силиэстийэ кэмигэр биллибитинэн, ити киһийдэх дьону өлөрүөн иннинэ өссө биир дьиэттэн сыаналаах маллары уорбут. Бирисээгэлээх сэтээтэллэр сууттанааччыны бары ыстатыйанан буруйдааҕынан билиммиттэр. Бириигэбэр кэтэһэбит.
Киһи кэрээниттэн тахсыы
Бу хас да киһини тэҥинэн өлөрүүлээх быһылааннартан сиэттэрэн, урукку сылларга эмиэ маннык түбэлтэлэр дөрүн-дөрүн биир кэм иһигэр тахсыталаабыттарын санаан кэллим. Чопчулуур буоллахха, итинник быһылааннар бүтэһигин түөрт сыллааҕыта “бэргии” сылдьыбыттара. Онно “Киһи кэрээниттэн тахсыы/Кырыктыйыы төрдө-төбөтө туохханый?” диэн ыстатыйа суруйбуттааҕым. Биллэн турар, маннык ураты ыар буруйдар сүрүн төрүөттэринэн итирдэр утахтары иһии буолара өйдөнөр. Былаас миэрэ ылар, арыгы атыытын хааччахтыыр, ол эрэн, киһи бэйэтэ көрдөөн, баҕаран туран иһэр эбээт. Ким да киниэхэ айаҕар күүһүнэн арыгы куппат. Эбэтэр билиҥҥи арыгы саарбах хаачыстыбатын содула дуу? Ол эрэн, “иирбит да, итирбит да биир” диэн этии өбүгэ саҕаттан баар буолбаат? Ол аата хас биирдии киһи тус иитиититтэн, майгытыттан, доруобуйатын туругуттан тутулуктанан тахсар? Арыгыны хайдах уйарыттан, ылынарыттан?
Маныаха эмиэ милииссийэ полковнига, өлөрүүлэри арыйыыга үлэлээбит уопуттаах оперативнигы кытта кэпсэтиибин өйдөөн кэлэбин. Кини үс-түөрт киһини тэҥинэн өлөрүү туохтан тахсарын хайдах быһаарбытын.
Оперативник бэлиэтээбитинэн, биирдэ илиитэ барбыт, биирдэ киһи тыыныгар турбут өлөрүөхсүт “ис кыраныыссата” сотуллан хаалар эбит. Ол түмүгэр, иккис, үһүс киһини чэпчэкитик суох оҥорор. Туоһу буолбуттарын иһин.
Уйулҕа өттүнэн быһаардахха, быһаҕынан биирдэ буолбакка, хаста эмит анньан өлөрүү – мөлтөх киһи бэлиэтэ. Төһөнөн куттала улахан да, соччонон бааһырдыыта элбэх, сиэртибэтин кэбилээһинэ ынырык буолар эбит.
Манна эбэн кэбис, тэлэбиисэртэн, киинэ тыйаатырдарын экраннарыттан күннэтэ кутуллар түҥнэри “идеологияны” – өлөрүүнү-өһөрүүнү, хааны-сиини, араас кири-хоҕу туох да бобуута-хаайыыта суох, ымпыктаан-чымпыктаан, “туустаан-тумалаан” көрдөрөр криминальнай биэриилэри, сонуннары, киинэлэри.
Маннык хартыыналары күннэтэ көрө сылдьар киһи ис хааччаҕа уһуллара, алдьанара чуолкай. “Маннык көҥүллэнэр, маннык буолуон сөп” диэн өйдөбүл биллэринэн-биллибэтинэн киһи өйүгэр-санаатыгар олохсуйан, уйулҕатыгар хатанан-иҥэн, дьайан, хаһан эрэ, онуоха сөптөөх быһыыга-майгыга тоҕо тэбэн тахсар. Ол да иһин, бүтүн киһини, буолаары буолан, хас да киһини бырдаҕы курдук чэпчэкитик суох оҥоруу тахса турдаҕа.
Вера МАКАРОВА.
“Саха сирэ” 2016 сыл атырдьах ыйын 18 күнэ.