Табаһыт хамнаһа хаһан үрдүөй?

Бөлөххө киир:

Усуйаана улууһун Уйаандьы национальнай нэһилиэгэр тыһыынча кэриҥэ табалаахтар. Саҥардыы «Уянди» диэн община тэриммиттэр. «Таба-Яна» кооператив манна биир ыстаадатын тутар. Ыстаадаҕа үс табаһыт баар, өссө үс үлэһит кэлиэхтээх. Уйаандьыга сүүстэн эрэ тахса киһи олорор. Улахан хаһаайыстыба, тэрилтэ суох. Оннооҕор маҕаһыын суох буолан, олохтоохтор улуус кииниттэн бородуукталарын таһаллар.


Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Дмитрий Голиков урут дьаһалтаҕа хачыгаардыы сылдьан баран, табаһыттаабыта икки сыл буолбут. Табаһыттар тиийбэттэр диэн ыстаадаҕа ыҥырбыттарыгар, сөбүлэспит. Кини урут аармыйа кэнниттэн табаһыттыы сылдьыбыт буолан, ыарахан үлэттэн чаҕыйбат. Кэргэнин, уолун илдьэ төгүрүк сыл балааккаҕа олорон, табаларын батыһан уонунан көһүнэн көһө сылдьаллар. Ыстаадаҕа икки дьиэ кэргэн үлэлиир.

Уйаандьы – улуус кииниттэн саамай чугас сытар нэһилиэк. Ол да буоллар, суол-иис мөлтөх. Арай, бөһүөлэккэ чугаһаан эрдэхпитинэ, суолга табалар сылдьаллар. Барахсаттар, кулгаахтара чэрэҥэлээн, тамаһыйа сүүрэн, суолтан туораан биэрдилэр. Массыынаттан, киһиттэн куттамматтара дьиэ табалара буолалларын туоһулуур.
— Ээ, ити биһиги айаннаан кэлбит табаларбыт сылдьаллар. Билигин сотору ылаттыы барыам, — диир Дмитрий. — Табаһыт үлэтэ, биллэн турар, ыарахан. Хамнаһа кырата бэрт, илиибэр 14 тыһыынчаны ылабын. Саҥа «бураннар» кэлэн эрэллэр, ону кэтэһэбит. Маршруппут улахан, сүүс килэмиэтирдээх сиринэн сайын устата эргийэ сылдьабыт. «Бураннарбытын» ыллахпытына, өссө ыраатыахпыт, билигин ону кэтэһэн, чугас баарбыт.
Быйыл бөрө элбэх. Бөрө кэллэҕинэ табаларбытын илдьэ куотарга эрэ тиийэбит. Бултаһар кыах суох. «Бураннарбыт» эргэлэр, алдьаналлар, кыайан сиппэккин. Сапчааһы бэйэбит атыылаһабыт. Хамнаспыт кыра да буоллар… Туохха да тиийбэт. Уматыгы «Таба-Яна» биэрэр, сороҕор дьаһалта көмөлөһөр. Общинабыт салайааччыта Анатолий Захарович Лебедев ыстаадаҕа квадроцикл ылан биэрбитэ.
Урут сэбиэскэй кэмҥэ үлэлии сырыттахпына, тэрийэллэрэ, астара-үөллэрэ олус үчүгэй буолааччы. Билигин соччо тэрийбэттэр диэххэ сөп. Аһылыгы биэрэллэр, онтубут сайыны быһа тиийэр. Кыһын бэйэбит ылынабыт. Бултаан эбинэбит.

Дмитрий кэпсииринэн, бөрө элбэх. Чугас эргин үс үөр баар. Табаны анаан бултаһан, элбэҕи сииллэр үһү.
— Күһүн буурҕаҕа табабытын сатаан хомуйбакка, элбэҕи сиэбиттэрэ. Алтынньыга эһэ кыйдаталыы сылдьыбыта. Нэдиэлэҕэ уончаны охтороллоро. Сороҕор үүртэлиибит, оччоҕо син сүтэллэр. Арааһа, сүүсчэҕэ эрэ тиийбэт табаны сиэтилэр быһыылаах, – диэн кэпсиир табаһыт.
Манна даҕатан эттэххэ, кэнники дааннайынан, өрөспүүбүлүкэҕэ бөрө ахсаана түөрт тыһыынчаҕа диэри элбээбит. Сурукка киирбитинэн, алта тыһыынча табаны сиэбиттэр. Сорох сылга тоҕус тыһыынчаҕа тиийэр эбит. Бу улахан хоромньу буолбатах дуо? Бөрөнү урут дьаатынан өлөрөн, ахсаанын 500-тэн улаханнык таһаарбат этилэр. Билигин дьааты туттар бобуллар. Онон бөрө ахсаана олус элбээтэ. Ардай аһыылаахтар олус өйдөөх кыыллар. Табаны тардан баран, сис хайаҕа түһэн хаалаллар, онно хайдах да эккирэтэн сиппэккин, ону билэллэр.

«Хамнас үрдүүрэ буоллар, эдэрдэр кэлиэ этилэр»

— Эдэрдэр хамнас кыра диэн ыстаадаҕа үлэлии киирбэттэр. Быйыл хамнас үрдээтэ диэбиттэрэ да, тохсунньуттан ыла иликпит. Дьиҥэ, хамнаһы үрдэттэхтэринэ, үлэлиэн баҕарар уолаттар бааллар. Кэлиэ этилэр. Бэйэм үлэбин сөбүлүүбүн. Айылҕаҕа киэҥник, көҥүллүк сылдьарбын. Бөһүөлэккэ бородуукта эрэ ыла киирэбит. Ыйы-ыйынан ыстаадаҕа сытыахпытын сөп, – диэн кылгас кэпсээнин түмүктүүр.
Табаһыты кытта кэпсэтэн баран, хамнастара тоҕо кыраный диэн толкуйга түстүм. Өрөспүүбүлүкэҕэ олохтоммут тиийинэн олоруу алын кээмэйиттэн да, хамнас алын кээмэйиттэн (МРОТ) да кыра. Туох барыта ыарахан сыаналаах хоту дойдуга хайдах тиийинэн олороллоро буолла?
Ил Түмэн мунньаҕар өрөспүүбүлүкэҕэ табаһыт орто хамнаһа 20 тыһыынчаҕа тиийдэ диэн отчуоттаабыттара. Ол иһигэр “Таба-Яна” кооперативка эмиэ. 15 906 солкуобай өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн бэриллэр, ону тэҥэ улуус уонна үлэни биэрээччи иккилии тыһыынчаны эбэн, 20 тыһ. солк. тиэрдиэхтээхтэр этэ. Оттон Усуйаана улууһун баһылыга Георгий Федоров 2014 с. Ил Түмэҥҥэ буолбут мунньахха этэн турар: “Биһиги табаһыты буолбакка, оҥорон таһаарыыны өйүүбүт. 2003 сылтан табабыт ахсаана эбилиннэ. Табаһыкка эбии төлүүргэ бэлэммит, ол эрээри үчүгэй көрдөрүүлээх буоллахтарына: элбэх төрүөҕү ыллахтарына, ийэ таба ахсаанын элбэттэхтэринэ, уо.д.а.”.
Кырдьык, бу кэннэ табаһыттар кырыйдылар, солбук суох диэн үөскүүр кыһалҕаны хайдах быһаарыахха сөбүй? Билиҥҥи үйэҕэ эдэрдэри сөбүгэр хамнас эрэ умсугутар буолуохтаах.
Бу туһунан Арктика дьыалаларыгар судаарыстыбаннай кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ Алексей Киселевтан ыйыталастым. Кини маннык хоруйдаата:


— Тыһыынча табалаахтар дуо? Оччоҕо ойуурдаах туундара сиригэр «стандартнай» ыстаада дэнэр. Хамнастара өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн төлөнөр. Бу сылга таба хаһаайыстыбатын үбүлээһин ньымата уларыйда. Таба ахсаанынан ааҕыахпыт. Хас биирдии төбөҕө, ханнык зонаҕа хапсарынан көрөн, туспа суума (ставка) олохтонор. Итиннэ икки төгүллээх харааллааһын, табаһыт хамнаһа уонна адьырҕаны кытта охсуһуу киирэр. Улуус итиннэ сөбүлэһии ыыппыт буоллаҕына, илии баттаһыахтаахпыт. Улуус дьаһалтата субсидияны биэрии бэрээдэгин олохтуохтаах, онно барыта сурулла сылдьар. Мин санаабар, табаһыт хамнаһа 14 тыһыынча солкуобай эрэ буолуо суохтаах. Былырыын табаны иитиигэ үбүлээһин 63 мөлүйүөн солкуобай эбит буоллаҕына, быйыл үрдээн, 90-ча кэриҥэ мөлүйүөн солк. тэҥнэстэ. Ол эбэтэр 25 мөлүйүөнүнэн элбэх. Онон табаһыттар хамнастара да үрдүөхтээх.
Ол аата Дмитрийдаах ыла илик тохсунньутааҕы хамнастара ботуччу үрдээн кэлиэ диэн эрэниэҕиҥ.
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

Хаартыскалар: ааптар түһэриитэ уонна Интэриниэт ситимиттэн ылылыннылар.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0