Ем. Ярославскай аатынан Дьокуускайдааҕы история уонна хотугу норуоттар култуураларын муcуойа ыыппыт «Музейный нон-стоп» диэн аһымал акция чэрчитинэн, шеф-повар Иннокентий Тарбахов маастар-кылаас тэрийдэ.
Соторутааҕыта кини “Вкус Арктики” диэн кинигэ таһаарбыта. Манна хотугу норуоттар бүлүүдэлэрин ырыссыаптарын хомуйан, астаан, хаартыскаҕа түһэрэн, бэчээттээбиттэрэ. Кинигэни хомуйан оҥорбут Светлана Львова этэринэн, онуоха көрсүбүт сүрүн кыһалҕанан бородуукта суоҕа буолбут. Кырдьык, хоту сип-сибиэһэй булду, балыгы ылан тута астыыр буоллахтара. Ону киин куоракка дэбигис була охсор уустук.
Бу иннинэ кинилэр “Тарбаахаптыын астыахха” уонна “Золотые рецепты якутской кухни” диэн кинигэлэри таһааран, саха аһын үйэтиппиттэрэ, омук үгэһин, сиэрин, олоҕун-дьаһаҕын бу эйгэтин историяҕа киллэрбиттэрэ. Бу син биир этнография буоллаҕа. Тыйыс дойдуга иҥэмтиэлээх астаах эрэ буоллахха, тыыннаах ордоҕун. Өбүгэлэрбит аһаан-сиэн кэлбит үгүс астара умнууга барбыттара хомолтолоох. Холобур, сыма, тар, хохту диэннэри аныгы дьон ааҕан эрэ билэбит, амсайбыт диэн суох буолуохтаах. Оттон Тарбаахаптаах бу эйгэни үйэтитэр, сурукка хаалларар, дьоҥҥо тиэрдэр үлэни ыыта сылдьаллара кэрэхсэбиллээх.
Хоту улуустарга ураты бүлүүдэлэр бааллар эбит. Ону Иннокентий Иннокентьевич бэйэтэ айанныы сылдьан үгүстүк амсайбыт. Ол бүлүүдэлэр киһи доруобуйатын ыраастыыр, бары наадалаах битэмииннэринэн хааччыйар аналлаахтар. Ол туһунан олус умсугутуулаахтык кэпсээтэ. Холобур, чыыр, уомул, муксуун төбөтүн 10 чаас устата буһаран, уута уолбутун кэннэ, илдьиритэн, паштет оҥороллор эбит. Дьиҥнээх айылҕа оҕолоро булду, дьиэ табатын астаан баран, тугун да бырахпаттар. Таба уҥуоҕун күөстэнэн баран, иккиһин оргутан, хоргунун баһан, уҥунуохтуурга тутталлар. Мантан да элбэх кистэлэҥнэр, ырыссыаптар этилиннилэр. Ону сорохтор тута суруна олордулар.
Иннокентий Тарбахов, РФ эргиэнин, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ:
— Дириэктэр Егор Шишигин Мусуой күнүгэр кэлэн, биир тиэмэҕэ үчүгэй лекцията аах диэн көрдөспүтэ ыраатта. Онон бу соторутааҕыта тахсыбыт «Арктика амтана» диэн кинигэбитин билиһиннэрдибит. Бу манна амсаппыт аспытын ити кинигэ ырыссыаптарыттан ылан оҥорбуппут. Кыра киирии харчылаах, ити баһаартан эмсэҕэлээбит кэлиэгэлэригэр көмө буолар. Онуоха бэйэбит кылааппытын киллэрэн, хоту дойду минньигэс, амтаннаах аһынан күндүлээн, ити харчы дьоҥҥо туһаҕа барда. Хоту олохтоох омуктар аска култуураларын сиһилии кэпсээн биэрдим. Онон бүгүн бу музейга Арктика амтанын арыйдыбыт дии саныыбыт.
Салгыы «Байанай алгыhа», «Эһэни бултааһын» үҥкүүлэри көрдөрбүттэрин кэнниттэн, Ленскэйтэн кэлбит эһэ этин амсаттылар. Ол кэнниттэн “Гулун” банкетнай саала минньигэс бүлүүдэлэринэн күндүлээтэ. “Саха чэйэ” тэрилтэ салайааччыта Кучу Туйаара бэйэтинэн кутан, кучу чэйи амсатта. Туох да кутуу чэй булкааһыга суох, аҥардас кучу оту (иван-чай) оргутан, үүттээн иһиэххэ сөп эбит. Амтана чэйтэн уратыта суох, туһата хара баһаам. Манна боҕуруоскай оту, дьэдэн, моонньоҕон, малина сэбирдэхтэрин эмиэ эбиэххэ сөп.
Сырдык эйгэлээх саха балаҕаныгар тигинэччи оттуллубут көмүлүөк сылааһыгар угуттана олорон, саламаат, алаадьы, күөрчэх сиэн, сонун чэй иһэн, күө-дьаа кэпсэтэн, интэриэһинэй кэпсээни истэн көнньүөрбүт ыалдьыттар салгыы атын лекциялары истэ, быыстапкалары көрө тарҕастылар.
Людмила Афанасьевна Андросова, педагогическай үлэ бэтэрээнэ:
—— Мин бүгүн сүрдээх үчүгэй тэрээһиҥҥэ сылдьан, наһаа астынным, дуоһуйдум. Бүгүн биллиилээх диэйэтэлбит Күлүмнүүр төрөөбүт күнэ. Кини элбэх мусуойдары тэрийбитэ, норуот туһугар элбэх үлэни ыыппыт киһи. Төрөөбүт күнэ Мусуой аан дойдутааҕы күнүн кытта сөп түбэспитэ наһаа үчүгэй. Мин бэйэм оскуолаҕа мусуой аһан үлэлии сылдьыбытым. Ол иһин миэхэ наһаа чугас, Мусуой күнүн сүрдээх улахан бырааһынньыгынан ылынан, бу күн араас тэрээһиннэргэ сылдьабын. Бэҕэһээ Литературнай мусуойга сылдьыбытым, бүгүн бу улахан мусуой тэрээһинэ адьас үрдүк таһымнаахтык ыытылынна, үгүс дьону түмтэ. Бүгүн биһиги киэн туттар киһибит Иннокентий Тарбахов маастар-кылааһыгар сылдьан, наһаа элбэҕи, ас астааһын кистэлэҥнэрин истэн да, амсайан да, биллибит. Онон музей кэлэктиибигэр маннык үчүгэй күнү биһиэхэ бэлэхтээбиттэригэр улахан махталбытын тиэрдэбит. Өссө үчүгэй тэрээһиннэри тэрийийэхтэрэ диэн эрэнэбит.
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru