Өймөкөөн улууһун Томтор орто оскуолатын иһинэн үлэлиир ГУЛАГ историятын көрдөрөр ураты мусуой быйыл тэриллибитэ 25 сылын туолла. ГУЛАГ мусуойа диэн олохтоохтор ааттаабыттар.
РФ үтүөлээх учуутала, элбэхсыл ыстаастаах педагог Мария Боярова ураты тыыннаах мусуойу төрөппүт оҕотун кэриэтэ сыаналыыр диэтэхпитинэ, арааһа, сыыспаппыт буолуо. Мария Поликарповна оскуолаҕа үлэлии кэлээт, Өймөкөөн улууһун ГУЛАГ- ка сыһыаннаах историятын үөрэтэн барбыта. Ыар тыыннаах лааҕырга үтүө саастарын бараабыт суруйааччылар, бэйиэттэр тустарынан Арассыыйа биллэр-көстөр мусуойдарын кытта билсэн, араас хабааннаах матырыйааллары хомуйбута.
Мария Боярова Борис Ручьев «Магнит-гора» диэн хоһооннорун хомуурунньуга улууһун историятын үөрэтэр, чинчийэр санааны ыланарыгар төһүү буолбута. Борис Ручьев 1938 сылтан 1942 сылга диэри Өймөкөөн лааҕырдарыгар олорбут уонна ити кэмнэргэ төһө даҕаны хайыы ыар усулуобуйатыгар олорбутун үрдүнэн элбэх поэманы уонна «Красное солнышко» диэн хоһооннор цикллэрин айбыт. Суруйар, айар дьоҕурдаах буолан, биллэр-көстөр Варлам Шаламов курдук, аллараа дойдуга тэҥнээх Халыма хаайыыларын усулуобуйаларын тулуйарыгар көмөлөстөҕө. Сталин репрессиятыгар түбэспит интеллигенция үөрэхтээх, айар талааннаах буолан, онон аралдьыйан, күүс ылан, ити ыар тыыннаах батталы уйдаҕа.
Мусуой ураты матырыйаалларынан, экспонаттарынан баай. Манна «Халыма» федеральнай суол хайдах тутуллубутун туһунан кэпсиир матырыйааллар элбэхтэр. Сылдьыбыт дьон сөҕөллөр. Манна дьон хайдахтаах курдук ыар олоҕу, батталы тулуйбуттара барыта көстөр. Бу, биллэн турар, билиҥҥи ыччаты элбэххэ үөрэтэр. Үтүмэн сыллаах чинчийии, үөрэтии түмүгүнэн элбэх матырыйаал хомуллан, мусуой тэриллибитэ.
Мусуой төһө даҕаны оскуола дьоҕус хоһугар баарын үрдүнэн аҥаардас өрөспүүбүлүкэҕэ эрэ буолбакка, Арассыыйаҕа биллибитэ элбэҕи туоһулуур. Сыл аайы саҥа матырыйааллар, экспонаттар эбиллэ тураллар. Ити барыта дьоҕус хоско хайдах даҕаны батар кыаҕа суох.
Ураты мусуой саҥа дьиэтэ тутуллар буолбутун туһунан иһитиннэриини олохтоохтор бары үөрэ, соһуйа истибиттэрэ.
Мария Поликарповна олус үөрбүтэ — улууһун историятын туһунан өр сылларга хомуйбут матырыйааллара, экспонаттара дьэ оннуларын үйэлэргэ булар чиэстэммиттэриттэн.
Бу күннэргэ мусуой саҥа дьиэтин тутуу маҥнайгы түһүмэҕэ саҕаланна. Санатар буоллахха, Өймөкөөннөөҕү «Хаҥалас» көмүс хостуур хампаанньа бэйэтин үбүнэн тутарын туһунан Томтор дьаһалтатын кытта Сөбүлэһии алта ый анараа өттүгэр түһэрсиллибитэ. Билигин «Хаҥалас» хампаанньа бэрэстэбиитэллэрэ Томторго кэлэн, саҥа тутуу хайдах буолуохтааҕын, туруохтаах учаастагын быһаарса, көрө-истэ сылдьаллар. Хампаанньа кылаабынай инженерэ Пюрвя Кармадаев этэринэн, саҥа дьиэ матырыйаалын кыһын атыылаһан Томторго аҕалыахтара. 2018 сыл ыам ыйын бүтүүтүттэн тутар- таҥар үлэлэр саҕаламмытынан барыахтара. Онон эһиил саҥа мусуой тутуллан үлэҕэ киириэ диэн эрэнэбит.
Александр ТАРАСОВ, «Эдэр саас» сайтка анаан