Туймаада ыһыаҕа. Ыһыах сүрүн тэрийээччитэ, Дьокуускай куорат дьаһалтатын Култуураҕа уонна духуобунай сайдыыга управлениетын начаалынньыга Антонида Корякина бүгүн биһиги ыйытыыларбытыгар хоруйдуур. edersaas.ru
20-с, үбүлүөйдээх!
— Антонида Николаевна, Үс Хатыҥҥа Туймаада быйылгы ыһыаҕа туох уратылаах буолар, баһаалыста, кэпсии түс эрэ…
— Бэс ыйын 24-25 күннэригэр Дьокуускай куорат олохтоохторун уонна ыалдьыттарын бука барыгытын “Туймаада ыһыаҕар” ыҥырабыт. Быйылгы ыһыахпыт 20-с, үбүлүөйдээх буолар. Ол аата, 1998 сылтан Үс Хатыҥ сиригэр ыытыллыбыта номнуо 20 сылын туолла. Маны таһынан, быйылгы ыһыахпыт өссө биир уратыта — Дьокуускай куораппыт төрүттэммитэ 385 сылыгар ананар. Биллэн турар, ити киэҥ ис хоһоонноох дааталары биһиги хайаан даҕаны бэлиэтиэх тустаахпыт. Ыһыаҕы үөрүүлээхтик аһар көстүүлэргэ Дьокуускай куорат, ыһыах ситиһиилэрэ — барыта баар буолуоҕа.
Киин түһүлгэ тупсарыллар
— Сыл аайы “Үс Хатыҥҥа” саҥа тутуу эбиллэр. Быйыл ханнык саҥа эбийиэк үлэҕэ киирэрий? Куорат олохтоохторо, саҥа тутуу баар буоларыгар үөрэнэн да хааллыбыт быһыылаах…
— Киһи хараҕар быраҕыллар саҥа тутуу быйыл суох диэх кэриҥнээхпин. Биллэн турар, 20 сыл устатыгар элбэх тутуу үлэтэ барда. Эбийиэктэрбит барыта мастан оҥоһуллубуттара, ол иһин да буолуо, сыл аайы саҥардыыны эрэйэллэр. Быйыл ыһыах ыытыллар сүрүн Киин түһүлгэтин саҥатыгар түһэриэхпит, маны таһынан, түһүлгэлэр бары эмиэ өрөмүөннэнэллэр, тупсарыллаллар.
Ыалдьыттар
— Хайа баҕарар Ыһыах ыалдьыттарынан аатырар… Кимнээх быйыл кэлиэхтэрэй?
— Туймаада ыһыаҕар сыл ахсын 150 тыһыынчаттан аҕыйаҕа суох киһи сылдьар, ол иһигэр араас омук дойдуларыттан, Россия регионнарыттан элбэх дэлэгээссийэ ыалдьыттааччы. Ол курдук, ыһыах түһүлгэлэригэр Монголия, Германия, Корея артыыстара кэнсиэртэргэ кыттыахтара. Маны таһынан, Норуоттар икки ардыларынааҕы Кымыс бэстибээлэ ыытыллар, Россия регионнарыттан, Монголия, Казахстан хамаандаларын күүтэбит. 20 улуустан кэтэх хаһаайыстыбалар хамаандалара кыттыыны ылыахтара. Маны таһынан, Ыһыах күүтүүлээх ыалдьыттара Чханвон Соҕуруу Кореяттан, Хэйхэ Кытай Норуодунай Өрөспүүбүлүкэтиттэн, Владивостоктан, Кызылтан (Тува Өрөспүүбүлүкэтэ), Благовещенскайтан, Бурятияттан кэлиэхтэрэ.
— Дьэ, Гиннесc рекордугар бэлэмнэнии хайдах баран иһэрий?
— Быйылгы ыһыахпыт биир бэлиэ тэрээһининэн “Туймаада утума” Гиннесс рекордун олохтооһун буолар. Бу тэрээһин куорат Уопсастыбаннай палатата, “Утум” өрөспүүбүлүкэтээҕи уопсастыбаннай тэрилтэ, “Саха таҥаһа” уопсастыбаннай тэрилтэ, Өрөспүүбүлүкэтээҕи норуот айымньытын дьиэтин, куорат дьаһалтатын көҕүлээһиннэринэн, “Саамай элбэх сахалыы таҥастаах түһүлгэни тэрийиигэ” ыһыах бастакы күнүгэр “Тунах” киин түһүлгэҕэ ыытыллыаҕа. Бэлэмнэнии үлэтэ тэрээһиннээхтик, былаан быһыытынан бара турар. Саха таҥаһын көрдөрөр, атыылыыр быыстапка-дьаарбаҥкалар ыытыллаллар. Рекордка оҕо аймах кыттыан сөп, ирдэбилэ эмиэ эр киһи уонна дьахтар таҥаһыгар сөп түбэһэр буолуохтаах. Быйылгы ыһыахха саха таҥаһыгар Гиннесс рекорда олохтонорунан, саха таҥаһын күрэҕэ туспа ыытыллыбат, “Утум” бэстибээл иһинэн көрүү ыытыллыаҕа.
Саҥа куонкурустар
— Үгэс буолбут куонкурустарга эбии ханнык саҥа көрүҥнэр киирдилэр?
— Туймаада ыһыаҕар эгэлгэ араас куонкурустар ыытыллаллар. Ыһыах киэргэлэ – Оһуохай күрэхтэһиитэ буолуоҕа. Тыҥааһыннаах сүүмэрдээһини ааспыт 12 оһуохайдьыттартан бастыҥнарыгар “Дархан-этээччи” аат иҥэриллиэ. Кыайыылаах этээччи үрдүк ааты сүгэр уонна массыына хаһаайына буолар. Туймаада ыһыаҕын Оһуохайга күрэҕин сүүмэрдиир түһүмэҕэ Дьокуускай куорат Киин пааркатыгар бэс ыйын 20-21 күннэригэр сарсыарда 11:00 чаастан ыытыллар. Ону таһынан “Хомус-куо”, чабырҕахсыттар, тойуксуттар, норуот ырыаларын толорооччулар, Дыгын оонньуулара, Өбүгэлэр оонньуулара, “Саламаат” – ас -үөл, түһүлгэлэр күрэстэһиилэрэ, оҕо аймах түһүлгэтигэр араас куонкурустар ыытыллыахтара. Кэнники сылларга тэриллэр Аан дойдутааҕы кымыс оҥорооччулар күрэхтэрэ, “Дьөһөгөй оҕотун оонньуулара” сылгыһыттар күрэхтэрэ дьон болҕомтотун тардыахтара. Быйылгыттан “Хомуур хапсаҕай” күрэҕэ киириэҕэ. Ыһыах бастакы күнүгэр, үгэс курдук, куорат Аҕа баһылыгын, иккис күнүгэр өрөспүүбүлүкэбит Ил Дарханын бириистэригэр ат сүүрдүүлэрэ буолуохтара.
Массыына-бириистэр
— Туймаада ыһыаҕын куонкурустарыгар, уопсайа, хас массыына оонньонор?
— Сыл ахсын, үгэс быһыытынан, уопсайа 3 массыына оонньонор. Ол курдук, Оһуохайга диэбиппит, итиэннэ Дыгын оонньууларыгар уонна Ат сүүрдүүтүгэр. Дьокуускай куорат дьаһалтата сыаналаах бириистэри олохтуур. Манна куорат тэрилтэлэрэ күүс-көмө буолаллар, бэйэлэрин баҕа өттүлэринэн улахан бириистэри анааччылар. Түгэнинэн туһанан, сүрүн спонсордарбытыгар махталбын тиэрдэрбин көҥүллээҥ.
— Ыһыах култуурунай бырагыраамата киэҥ буолар чинчилээх…
— Оннук. Туймаада ыһыаҕа уруккуттан даҕаны чаҕылхай култуурунай бырагырааматынан биллэр. Үс Хатыҥҥа икки күнү быһа 17 улахан түһүлгэнэн быыстала суох араас тэрээһиннэр, кэнсиэртэр ыытыллыахтара. Москва куораттан “Олох” диэн бөлөҕү кытта Зарина Копырина, Монголия артыыстара кэлэн бырагыраамабытыгар кыттыахтара. Маны таһынан, Үс Хатыҥҥа куорат 230 тэрилтэлэрин, улуустар, уопсастыбаннай хамсааһыннар түһүлгэлэригэр истиҥ көрсүһүүлэр, эҕэрдэлэр, үлэ киһитин чиэстээһиннэр буолуохтара.
Ыһыахчыт ахсаана
— Туймаада ыһыаҕар быйыл хас киһи сылдьыа диэн сабаҕалыыгын?
— Сылтан — сыл аайы ыһыах ыалдьытын ахсаана элбии турар. Холобур, 1990-с сыллар саҥаларыгар, бастакы ыһыахтарга 5000 киһи кыттыбыт буоллаҕына, билигин 150-170 тыһыынча киһи кэлэр. Быйыл даҕаны дьон-сэргэ кэлиитэ улаатыа диэн бүк эрэнэбит, уонна хас биирдии киһини кэлэн, ыалдьыт эрэ буолбакка, биһиги туох баар тэрээһиннэрбитигэр көхтөөхтүк кыттаргытыгар ыҥырабыт.
“Дыгын” уларыйбат
— Биһиги ааҕааччыларбыт интэриэһиргииллэр — “Дыгын оонньууларын” балаһыанньатыгар быйыл уларыйыы киирэр дуо?
— Үгэс буолбут “Дыгын оонньуулара” күрэскэ уларыйыы суох, көрүҥнэр уруккутунан хааллылар. Быйыл, кулун тутартан, кытаанах сүүмэрдээһин буолан ааста. Ол түмүгүнэн 12 боотур күрэхтэһиигэ кыттар чиэскэ тигистэ. Саха бөҕөстөрүгэр кыайыыны-ситиһиини баҕарыаҕыҥ!
Күүтэбит!
– Оннук! Түмүккэ, Антонида Николаевна, ыһыах ыалдьыттарыгар баҕа санааҕын, баһаалыста, тиэрт эрэ…
— Ыһыах ыытыллар күннэрин сыллата долгуйа күүтэбит. Тоҕо диэтэххэ, хайа баҕарар саха киһитигэр ыһыах кэмэ олус суолталаах, быһаарыылаах буолар. Кырдьаҕастыын-эдэрдиин ыһыахпытын олус ахтабыт, туох эрэ саҥаны, сонуну билээри-көрөөрү күүтэбит.
“Туймаада ыһыаҕа” куруутун сайда-чэчирии турдун, саха омуга буоларбытынан истиҥник киэн туттуоҕуҥ, өбүгэбит дириҥ ис хоһоонноох ыһыаҕын сиэрин-туомун ыһыктыбакка, салгыы илдьэ сылдьыаҕыҥ!
Татьяна Маркова, «Саха сирэ», edersaas.ru