Кэнники кэмҥэ уопсастыбаннас көҕө үрдээбит курдук. Сөп ээ, хас биирдии киһи уопсастыба бүттүүнүн таарыйар сытыы боппуруостартан туора туран хаалбакка, санаатын этиниэхтээх.
Саха дьоно былыр-былыргыттан олорор эйгэлэригэр, аар айылҕаларыгар ураты сыһыаннаахтар. Онон туох эрэ кэһиллии, саахал тахсар түгэнигэр, социальнай ситимнэр көмөлөрүнэн, олус түргэнник айдаан тахсыан сөп. Дьааҥыга тыыраахылар, Лаптевтар муораларыгар балыктар өлбүттэрэ, Алдаҥҥа Элькон уонна Бүлүү өрүстэри, Иирэлээх, Оччугуй Ботуобуйа үрэхтэри киртитии уопсастыбаны долгутта. Ол түмүгэр хонтуруоллуур уорганнар түргэнник дьаһаналлар.
Бүлүү өрүһү киртитии содула, экологияҕа дьайыыта төһө-хачча буолуоҕа билиҥҥитэ биллибэт. Дьиҥинэн, иһэр уу эрэ кыһалҕата буолбатах буоллаҕа. Тыа хаһаайыстыбатыгар, ойуур, булт хаһаайыстыбатыгар, дьон доруобуйатыгар төһө хоромньу оҥоһуллубута буолуой? Кэлин хайдах дьайыай? Уу, балык хаһаайыстыбатын этэ да барбаккын. Салгыы Өлүөнэҕэ түһэн, хоту балык хаһаайыстыбатыгар дьайыан сөп. Онон бу хоромньуну ааҕан-суоттаан баран, буруйдаах эппиэттиэхтээх.
Мин билэрбинэн, Сунтаар дьоно Бүлүү уутун иһэ олорбуттара. Өрүс уутун биир буочуката 100 солк., күөл уута – 300 солк. Дьон чэпчэкитин талара биллэр буоллаҕа. Ол эрээри, саахал тахсыан да иннинэ, өрүс уута киһи иһэрин курдук ыраас буолбатах эбит.
2012 сыллаахха горнай-геологическай салаа устудьуона Виктория Кутанова Бүлүү өрүс уутугар алмаас бырамыысыланнаһа хайдах дьайарын чинчийбит эбит. Бу научнай үлэҕэ сурулларынан, Ботуобуйа үрэххэ 1979 сылтан 1988 сылга диэри 56,5 мөл. куб. үрдүк минерализациялаах уу тоҕуллубут. Минерализацията 80 г/л (ол балык тыыннаах ордор нуорматын – 7-8 г/л таһынан барар). Онон бу кэмҥэ балык эстэ сыспыта.
2005 с. Бүлүү уутун 4-с кылаастаах (олус киртийбит) диэн быһаарбыттара. Сүрүннээн алтан (12,4 төгүл нуорманы таһынан, Оччугуй Ботуобуйаҕа 26 төгүл), тимир (15,7 төгүл), цинк (7 төгүл), стронций (1,5 төгүл) киртитэллэр эбит. 60-тан тахса сыл устата алмаасчыттар Бүлүү эбэ 1-кы кылаастаах (олус ыраас) уутун 4-с кылаастаах (олус киртийбит) ууга кубулуппуттар…
Оччотугар маннык ыйытыы күөрэйэн тахсар: маннык нуорманы таһынан барар араас химическэй булкадаһыктаах ууну нэһилиэнньэҕэ тоҕо иһэрдэ олорбуттарай? Лабораторнай чинчийии ыытыллыбата дуу? Мин санаабар, Роспотребнадзор хас биирдии нэһилиэнньэлээх пуун иһэр уута нуормаҕа эппиэттиирин бэрэбиэркэлии олоруохтаах.
Ыраас уута суох киһи доруобай буолбат. Айылҕаны киртитии — кэхтиигэ. Онон төһө да глобализация, бырамыысыланнас ыктар, ыраас уулаах өрүстэрбитин, күөллэрбитин, үрэхтэрбитин төһө кыалларынан харыстыы сатыахтаахпыт…
Ангелина Васильева, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru