Вьетнамҥа айанныы сылдьан, биир да эмис киһи алҕаска да суоҕун бэлиэтии көрбүтүм. Ол гынан баран, уончалаах оҕолор ортолоругар лаппа уойбут көрүҥнээхтэр бааллара. Кэнники кэмҥэ “фаст-фуд” кафелара бөҕө аһыллыбыттар эбит. Онон Вьетнам үйэлээх үгэһэ кэһиллэн, оҕолоро уойар буолбуттар.
edersaas.ru
Оттон биһиэхэ, сахаларга, эмиэ оннук көстүү хатыланан эрэр. Кэнники 40-50 сыл иһигэр сахалар аһыыр аспыт төрдүттэн уларыйда. Сибиэһэй, “натуральнай” аспыт аҕыйаан иһэр. Билигин ыал үксэ тугу аһыырый? Маҕаһыынтан атыылаһан аһаан олорор. Үүппүт, утахпыт – бороһуок, аҕалыллыбыт эт, куурусса буута – гормоннаах, бурдукпут – туһалаах битэмиинэ суох, оттон атын ас…
Маҕаһыынтан атыылаһыллар ас барыта – хиимийэлээх, эбиликтээх. Сороххо – кыра, сороххо – бүтүннүүтүгэр. Сир үрдүгэр киһи ахсаана эмискэ элбээн, ас бырамыысыланнаһа чэпчэки сыаналаах, өр кэмҥэ харайыллар, химическэй эбиликтэрдээх бородуукталарга көспүтэ. Онон “натуральнай” бородууктаны булар билигин ыараан турар. Бу ордук үүнэр көлүөнэ доруобуйатыгар охсуулаах.
Оттон оҕолорбут хайдах аһыылларый? Үксүгэр төрүөҕүттэн бороһуок үүтүнэн, хааһынан аһаан улаатар. Биир, икки сааһыттан кэмпиэт диэн тугун билэр. Сорох төрөппүттэр кыра оҕолоругар чипсыны, гаастаах утаҕы, мороженайы, саахардаах баатаны бэйэлэрэ биэрэн үөрэтэллэр. Арыый бороохтуйаат, “доширагы”, “кока-коланы”, чипсыны тута сылдьан сиир буолар. Бырааһынньыкка сакаастанар мааны астара – пицца, хот-дог, суши, фри хортуоска, гамбургер. Бу астар бары наркотик курдук, тутулуктаах буоларга мэйиини үөрэтэр бэссэстибэлэрдээхтэр, ол иһин оҕо манныга суох сатаммат буолар. Көннөрү аһы сирэн, аһаабат. Аччыктаатаҕына, халбаһылаах килиэби симтэр. Онон кыратыттан наһаа элбэх саахары, тууһу, пальмовай арыыны, “Е” эбиликтэри сиэн улаатар.
Оскуола оҕолоро “кока-коланы” күн аайы атыылаһан иһэллэр. “Кола” биир ыстакааныгар уонча ньуоска саахардаах. Кофеинтан тутулугу үөскэтэр. Фосфорнай кислота уҥуохтан кальцийы сууйан таһаарар. Кока-кола буортута итинэн эрэ бүппэт. Ол туһунан интэриниэккэ киирэн сиһилии ааҕыаххытын сөп.
Бу маннык аһыы үөрэммит оҕо чэгиэн буолуо, доруобай төрүөҕү биэриэ дуо? Аны 20-30 сылынан сахалар доруобуйабыт туруга хайдах буолуой? Норуот доруобай буоларын туһугар, учуонайдар билиҥҥиттэн күннээҕи ас дьайыытын үөрэтиэх эбиттэр. Ону тэҥэ, өбүгэлэрбит сыма, тар, бэс сутукатын курдук астара туох туһалаахтарын үөрэтэллэрэ, тарҕаталлара буоллар, норуоттарыгар кэмэ суох үтүөнү оҥоруо этилэр. Оттон оҕо доруобуйата төрөппүттэн тутулуктаах.
Ангелина ВАСИЛЬЕВА, edersaas.ru