Саҥа дьыллааҕы бырааһынньыктар иннилэринэ кэрэ аҥаардар үгүстэрэ “шеллак” дии-дии тыҥырахтарын лаахтата салоннарга сүүрбүттэрэ. Ити доруобуйаҕа төһө буортулааҕын бу диэн чопчу билбэппит эбээт.
Уһун сынньалаҥнарынан сибээстээн, иллэҥсийбиччэ интэриниэти хаһыстым. Итиэннэ лаах доруобуйаҕа буортулаах эбит диэн түмүккэ кэллим. Тоҕо? Араас химическэй састаап булкадаһыга буоллаҕа, санаан да көрдөххө, ама, дьиҥнээх (натуральнай) лаах диэн баар буолуо дуо?! Эбиитин үгүстэр орто хамнастаах дьоммут. Сыаналаах лаахтары ылбаппыт биллэр.
2000 сыл бүтүүтэ Америка санитарнай тэрилтэтэ дьон этигэр-хааныгар фталат диэн вещество баарын дуу, суоҕун дуу туһунан чинчийии түмүгүн таһаарбыт. Ити вещество хас биирдии чинчийбит киһилэригэр баар эбит. Ордук, 20 төгүл элбэхтик эдэр дьахталларга бэлиэтэммит.
Фталат киһи этигэр-хааныгар иҥэн, эр дьоҥҥо гормон оҥоруутун бытаардар эбит. Оттон дьахтарга мунньуллан, саҥа төрүөхтээх уол оҕо төрүүр-ууһуур уорганын мөлтөтөр эбит. Ийэ үүтүн кытта оҕоҕо эмиэ бэриллиэн сөп диэбиттэр. Ити сыыйа импотенцияҕа уонна оҕо үөскээбэт буолуутугар тиэрдэрин ыйбыттар. Арассыыйатааҕы уопсастыбаннай тэрилтэлэр бэрэбиэркэлэрин түмүгэр, тас дойдуттан киирэн атыыланар лаах 80 бырыһыаныгар ити састаап баара бэлиэтэммит. Фталат өссө лосьоҥҥа, шампуҥҥа, баттах кондиционерыгар, баттаҕы түргэнник уһатар сириэстибэлэргэ, күнтэн харыстыыр косметикаҕа, кириэмҥэ, оннооҕор ыаска… баар үһү. Быһатын эттэххэ, күннээҕи олохпутугар батыһа сылдьар эбит. Баҕар, ол иһин эбитэ дуу, оҕото суох эдэр дьон кэлин олус элбээтэ. Ыксаан үгүстэр ЭКО-ну туһанар буолбуттарын бэйэҕит билэҕит.
Тыҥырах лааҕар баар веществолартан саамай кутталлааҕа формальдегид эбит. Ити төрүүр-ууһуур уоргаҥҥа, ньиэрбэ систиэмэтигэр буортулааҕын этэллэр. Ону тэҥэ толуол (тута куурдар суурадаһын) өр кэмҥэ тутуннахха бүөр, быар үлэтин мөлтөтөр, хараҕы аһытар, тириини бааһырдар үһү. Онтон кыра даҕаны дибутилфталат эккэ-хааҥҥа иҥнэҕинэ гормональнай кэһиллиигэ тиэрдэр диэбиттэр. Ити ыйыллыбыт веществолары эҕирийдэххэ куһаҕан дьайыыта тыҥырахха лаах соттубуттааҕар өссө улахан буортулааҕын суруйаллар.
Араас өҥнөөх, быһыылаах флаконнар көрдөрүүгэ кэчигирэһэн аҕай турар буолаллар. Үксүгэр, туох даҕаны уустуктары көрсүбэккэ, састаабын да көрө барбакка, сүрүннээн биир-икки сөбүлүүр өҥнөөх лаахпытын атыыластыбыт да, улаханнык дьоллонон, маҕаһыынтан үөрэ-көтө тахсабыт. Ити букатын сыыһа эбит.
Исписэлиистэр тыҥырах лааҕын атыылаһарга манна болҕомтоҕун уур диэн сүбэлиллэр:
-
- Чэпчэки сыаналаах лаах диэки көрө да сорунума. Оҥорон таһаарааччы хаачыстыбалаах табаарын чэпчэки сыанаҕа хаһан даҕаны атыылабата биллэр.
- Төһө да бытархай буукубанан суруллубутун иһин, лаах састаабын хайаан да аах. Өҥ улахан оруолу оонньооботун өйдөө.
- Киистэтэ көнө, ыһылла сылдьыа суохтаах.
- Олус хойуу эбэтэр убаҕас буолуо суохтаах.
- Тыҥыраҕыҥ тостор, соччото суох түгэнигэр аптекаттан эмтээх лаахтары атыылас. Итиэннэ лааҕынан соттуоҥ иннинэ хайаан даҕаны маҥнай тыҥыраххын харыстыыр битэмииннээх дьэҥкир суурадаһынынан сотун дииллэр. Түмүктээн эттэххэ, учуонайдар, оҕо күүтэр, эмтэрэр, уопсайынан, оҕо төрөтөр санаалаах дьахталлар тыҥырах лааҕын туһанымаҥ диэн сүбэлииллэр. Биллэн турар, ылынарыҥ, ылымматыҥ –ол бэйэҥ дьыалаҥ. Ол эрээри, кэлин кэмсинэ сылдьыбат туһугар, учуонайдар сүбэлэрин тутуһар ордук ини.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru