Соторутааҕыта Дьааҥы улууһугар икки дьахтар тыатааҕыттан куотан, хас да күҥҥэ муммуттарын, балыыһаҕа ыарахан туруктаах сыталларын туһунан эбиилээх-сабыылаах сурах социальнай ситимнэргэ тарҕаммыта.
Дьолго, кинилэр адьырҕа кыылга түбэспэтэх этилэр. Арай… Ити быһыылаан биир кыттыылааҕа Лариса Попова-Көҥүл кыыс бэйэтэ маннык кэпсээтэ:
edersaas.ru
– Биһиги туристар базаларын суолларын-иистэрин билсээри тыаҕа тахсыбыппыт. Ханнык да тыатааҕыга түбэспэтэхпит.
Ыаннаахха Ийэ Хайаҕа ситэ тиийбэккэ, балааккабытын туруоран хоммуппут. Олус үчүгэйдик утуйан турбуппут. Оо, үөһэттэн кэрэ да көстүү этэ. Биһиги былыт үрдүгэр баарбыт, хайабыт үрдэ ып-ыраас этэ. Кыра Ыыннаах көстүбэт этэ.
8 ч. саҕана хайаттан түһэн истэхпитинэ, хоп-хойуу хаар уп-улахан кыырпахтарынан кыыдамнаан барбыта. Инчэҕэйтэн, халтараантан сэрэхэдийэн уонна үктэнэргэ эрэллээх диэн сымара таастарынан түспүппүт. Дэлби илийбиппит. Аны үрүйэҕэ тиийбиппитигэр ыарҕа, болбукта хаара эбии сытыппыта. Балааккабытын туруорбуппут да, инчэҕэй этэ, киһи тоҥоро. Отуубутун отто сатаабыппыт эмиэ инчэҕэй буолан умайбатаҕа.
Хаар түһээтин кытта сибээспит суох буолан хаалбыта. Дьиҥэр, субуотаҕа уолум кэлэн ылыахтаах этэ. Тиийиэхтээх сирбитигэр эрдэ бэлиэ хаалларбыт этэ. Биһиги ол сиргэ барбыппыт. Бэлиэ сиргэ тиийдэхпитинэ, уот оттунар кыахтаахпытын билэрим, онно тиийэн кууруохпут диэн эрэнэрим.
Ол баран иһэн, 500-чэкэ миэтирэ хаалбытын кэннэ төлөпүөнүм хабаарай диэн смс суруйа турдахпына Раям: «Эн түргэҥҥин, миигин син биир ситиэҥ. Ол бэлиэ көстөр, мин бара туруом», – диэбитигэр сөбүлэспитим. Инчэҕэй бэрчээккэбин устан суруйа сатаабытым да, тарбахтарым син биир атын буукубаны баттыы турбуттара. Ол турдахпына аргыһым: «Лариса-аа!» диэн хаһыытырын истибитим уонна «иһэбин-иһэбин» дии-дии хааман испитим.
Аллараа үрүйэни туораан тахсыбытым. Арай иккитэ хаһыытаан көрбүтүм да, кыыһым саҥарбатаҕа. Бастаан миигин дьээбэлиир быһыылаах дии санаатыбытым. Онтон кырдьык суоҕун көрөн баран, кыаҕым баарынан хаһыытаабытым. Буочука аҥарданан турар сиригэр кэлбит этим. Буочукабын сүгэнэн тоҥсуйбутум. Аргыһым көстүбэтиттэн, сүтэн хаалбытыттан олус долгуйбутум. «Ыраата илигинэ, дьоҥҥо тыллыы охсуохха!» диэн массыына суолунан сүүрбүтүм. Хаҥас өттүнэн бардаҕына, суолга тиийиэ дии санаабытым. Эһэ Хайа 4-5 км ыраах сытарын уолум эппитин өйдүү биэрбитим. Сүүрэн иһэн: «Рая, ыраах эрэ барыма. Тулуй-тулуй» дии-дии ытаабытым. «Тоҕо да бара турабын диэбитигэр сөбүлэспитим буолла? Олох ориентирым суох диэбитэ ээ» – диэн бэйэбин мөҕүттэ испитим. Ол быыһыгар: «Кини куһаҕан буоллаҕына, мин хайдах салгыы олох олоруохпунуй? Мин эмиэ өлүөм», — диэн быстах санаалар охсуллан ааспыттара.
Үөһээ сиспит тыалырбыта. Атаҕым олох бэйэбин уйбат буолан испитэ. Икки тайахтанан, байааттаҥныы-байааттаҥныы хаама сатаабытым да, охтон испитим. Суол кытыытыгар тиийэн, тиит маска өйөнөн олорбутум. Аны тоҥорбун билбэт буолан хаалбытым. Сылайан, атаҕым уйбат буолла диэн тура сатаабытым.
Ол олордохпуна, ыт үрэрэ ыраахтан иһиллибитэ. «Эһэ Хайа нууччалара сырыттахтара» дии санаан: «Помогите» диэн күүһүм муҥунан хаһыытыы сатаабытым. Онтон
квадрацикл тыаһын истибитим, ыраахтан далбаатаабытым. Уолум биһигини көрдүүр дьоннуун бу тиийэн кэлбиттэрэ. Уолчааным сүүрэн кэлэн көтөҕөн ылбытыгар: «Рая үрүйэ таһыгар мунна.
Абыраааҥ! Быыһаан!» диэн баран өйбүн сүтэрбиппин. Оҕолорум ийэбит өйүттэн тахсыбыт диэн куттаммыттар этэ.
Бу быһылааҥҥа түбэһэн баран, дьон дьиҥ сыһыанын биллим. Миэхэ үтүөнү эрэ баҕарбыт билэр-билбэт дьоммор уонна үрүҥ халааттаах аанньалларбар ис сүрэхпиттэн махтанабын. Бу кутталлаах сырыы дабааннары дабайарбар улахан тургутууну уонна өссө күүһү, эрэли биэрдэ дии санаатым. Киһи бэйэтин сыыһатыттан үөрэнэр.
Оттон Раям: «Лариса, ити илдьэ бара сылдьыбыккар махтанабын, кэмсиммэппин. Арай, дьону аймаатым диэн кыбыстабын», – диэтэ.
Кырдьык, Раяны илдьэ барымаары гыммытаым. Сатыы барсабын диэн наһаа көрдөспүтүн иһин быһа гымматахпыт. Рая, эн туох да буруйуҥ суох! Ыйааах, оҥоһуу диэн баар. Ыйаахпыт итинниги итинниги биһиэхэ анаатаҕа.
«Мин баайбын – доҕотторбунан,
Мин баайбын – санаабынан,
Мин баайбын – дойдубунан,
Мин баайбын – тыл күүһүнэн,
Мин баайбын – киһи буоларбынан!»
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru