ОЛОХПОР ӨЙДӨӨН ХААЛБЫТ ТҮГЭННЭРИМ
МАҤНАЙГЫ БУЛТ
Ханнык да киһиэхэ оҕо сааһа ордук күндү, истиҥ буолар эбит. Кыра сырыттахха буолбут сырдык чаҕылхай түгэн өйгөр сөҥөн хаалар. Миэхэ, сааһыран эрэр киһиэхэ, ойор-тэбэр оҕо сааһым дьикти түгэннэрэ сотору-сотору харахпар көстөн кэлэллэр.
Өйбөр одоҥ-додоҥ сөҥөн хаалбыты сурукка тиһэргэ холоннум, онон эһиги истиҥ, мин кыра сылдьан сүрдээх мэник-тэник, биир сиргэ түптээн-таптаан олорбот оҕо үһүбүн.Түөртээх-биэстээх бэдик ынах этэрбэстээх уонна Кочубей курдук бэргэһэлээх этим. Кочубей диэн киинэҕэ көстөр үрүҥнэри кытта сэриилэспит үрүҥ папаахалаах кыһыл хамандыыр.
Онтон миэнэ маҥан каракуль бэргэһэ этэ. Торбос тириитэ ботуоҥкалааҕым, онно «бултуур тэрилбин»: арагаайканы уонна бадараанынан оҥоһуллубут, оһоххо хатарыллыбыт буулдьаны уктарым. Маннык таҥнан-симэнэн, хорсун кыһыл хамандыырыныы сананан, тэлгэһэм иһигэр мас аты миинэн сүүр да сүүр буоларым. Былыргы ынах этэрбэс барахсан, быата эрэ сөллүбэтэр, сүүрэргэ чэпчэкитэ сүрдээх буолара. Убайдарым моҕотойдуу баралларыгар куруук кыра диэн хааллараллара, онуоха ытыы-ытыы эккирэтэрим. Улаатан борбуйбун көтөхпүтүм да кэннэ, ыраах бултуу баралларыгар хаалларар этилэр. Хаалар сүрүн сылтаҕым: түөрт киһи «ИЖ-56» диэн кэлээскэтэ суох матасыыкылга баппаппыт.
Арай биирдэ, биэс саастаахпар, киэһэ мас аппын миинэн тэлгэһэ иһигэр сүүрэн элээрэ сырыттахпына, аҕам ыҥыран ылан: «Сарсын бултуу барыахпыт», — диэтэ.
Мин » Аны бэрээдэги кэстэхпинэ сарсын илдьиэхтэрэ суоҕа» диэн боччумурдум. Бэл, аны куота барыахтара диэн сээбэҥнээн утуйбатым. Сарсыарда эрдэ эбэбин кытта тэҥҥэ турдум. Торбоһун этэттэрэригэр көмөлөстүм, оҥкучахтан күөрчэх үүтүн таһаардым, илии-атах буоллум. Үлэ-хамнас, бэрээдэк бөҕөтөбүн, «барсар инибин» диэн испэр эрэл санаалаахпын. Убайдарым ийэбитин кытта кирпииччэ үктүөхтээхтэр, ол иһин эдьиийбин Маайыһы илдьэ барар буоллубут.
Бөһүөлэктэн чугас, урут биһиги дьоммут олорбут Мээндийэ диэн сайылыктарыгар тирилэтэн тиийдибит. Күөх сайын сатыылаан турар кэмэ буолан, Эбэбит барахсан тупсубут аҕай. Алаас былаһын тухары сибэкки, көрүөххэ эриэккэс, кэрэмэн кэрэ. Халлааҥҥа күөрэгэй ыллаан дьирибиниир, сүүрэр-көтөр арааһа манна мустубут. Салгыныттан, отун-маһын
сытыттан-сымарыттан туймаарыах курдукпун, тулам чап-чаҕылхай, сып-сырдык. Мин ыллыах-туойуох санаам кэлэр эрээри, аҕабыттан саллан «мык» да диэбэппин.
Биһиги матасыыкылбытын сайылыкка хаалларан, ыллык устун тыаҕа таҕыстыбыт. Оту-маһы тоһуппакка саҥата суох өр хаамтыбыт, мин умайар уот куйааска дэлби утаттым, тамаҕым хатта уонна кумаар да сиэн кэһэттэ. Кэлэр сырыыга илдьэ кэлиэ суоҕа диэн аҕабар кыҥкыйдаабаппын. Дьэ кэмниэ кэнэҕэс, кэтэһэн кэлтэгэй буолтум кэннэ, сэндэҥэ тыа көһүннэ.
Бары дүөдэ кытыытыгар бөкчөччү туттан, тыаһа-ууһа суох чөм-чөм үктэнэн үөмэн киирдибит. Дүөдэ ортотугар биир улахан кус хороллон олорор. Аҕам ол эрэ куска кыһаммат. Мин куһу көрбіт диэн ыйан көрдөрдүм, киһим сапсыйан кэбистэ. Синньигэс билии ніІµі иккис дүөдэ баар эбит, онно үөмэн суксуруһан тиийдибит. Аҕам тохтоон, дүөдэ кутуругун халампааһынан кыҥастаста.
Эмискэ көрө түспүтүм: уу кытыытыгар улахан ньолбойбут төбөлөөх, таллайбыт кулгаахтаах кугас ынах сытар. Үөнтэн-көйүүртэн көмүскэнэн даллайбыт кулгааҕынан сапсынар.
Аҕабын саҥата суох ойоҕоско астым уонна: «Аҕаа, ынах сытар», — диибин. «Бачча ыраах хайаларын ынаҕа кэллэҕэй, арааһа, ыалбыт Настааччыйа ынаҕа буоллаҕа дуу»
дии саныыбын.
Онуоха аҕам сибигинэйэн: «Тайах, айдаарыма», — диэтэ уонна оройго оҕуста. Биир уостаах отут икки халыыбырдаах саатынан өр соҕус ыксаабакка кыҥаан баран ытан хабылыннарда, онтон тута сөрөөн, иккиһин ытта. Кыылбыт бүдүрүйэ-бүдүрүйэ туран кэллэ.
Мин куотар буолла дии санаатым уонна: «Барда-а-а! Ыт-ыт!» — диэн хаһыы бөҕөтүн тµґэрдим. Онуоха аҕам холку баҕайытык: «Ууга оҕуннаҕына, хайдах хостуохпутуй?» — диэтэ.
Мин икки дүөдэ билиитинэн тайах диэки хатыс ууннаран туос бөтөрөҥүнэн түһүнэн кэбистим. Арай сүүрэн элээрэн тиийбитим, кыылым ойуур быыһынан миигин утары бу турар
эбит.
Хааннаах хараҕынан халыччы көрбүт, дагдаллан улахана да сүрдээх, харах да харах, кулгаах да кулгаах, төбө да төбө. Мин көрбөтөхпүн көрөн, үөйбэтэхпэр түбэһэн, сарылаат, төттөрү сүүрдүм. Эмискэ, ычык быыһынан ыллык устун сүүрэн марайан иһэн аҕам түөһүгэр кэтиллэ түстүм.
Үһүөн тайахха тиийбиппит — кыылбыт охтубут, аҕам сааны уунан баран: «Баай Байанай биэрдэ, салҕаан сүүскэ ыт», — диэтэ.
Мин саа эстэригэр санныбын күүскэ анньыа диэн уонна тайахтан дьулайан, куттанан ыппатым. Онуоха эдьиийим сааны ылан ытан бурҕас гыннарда.
Ол сыл эдьиийим алын сүһүөх оскуолатын бүтэрэн, Хатылыга үөрэнэ барбыта. Онно тиийбитигэр Дьөгүөссэ тайах бултаабыт кыыһа бэһис кылааска үөрэнэ кэлбит диэбиттэр. Ол курдук эдьиийим Маайыс саҥа оскуолаҕа маҥнай булчутунан биллэн, онтон дуобаттаан, оҕолорго Арассыыйа хамаандатыгар киирэн, Сойууска тиийэ күрэхтэһэ сылдьыбыта.
Ити маҥнайгы булдум кэннэ оруобуна үйэ аҥаара ааста. Кыһалҕата суох оҕо сааһым биир чаҕылхай түгэнэ өйбөр сотору-сотору эргийэн кэлэр, ол иһин бу кэпсээни
суруйдум. Биһиги ийэлээх аҕабыт дьоллоох оҕо сааһы бэлэхтээбиттэрэ, онон махталым муҥура суох.
Егор КАРТУЗОВ
Хаартыска: интэриниэттэн
* * *
Кэпсээн «Тыын былдьаһыгар» кинигэттэн ылылынна. Кинигэ «Бичик» маҕаһыыннарыгар атыыланар.
+1
+1
+1
+1
+1
+1
+1