Муус устар 23 күнүгэр Дьокуускайга, Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырыгар Саха сирин бастакы идэтийбит композитора, бөдөҥ уопсастыбаннай диэйэтэл, РСФСР уонна САССР искусстволарын үтүөлээх диэйэтэлэ Марк Николаевич Жирков төрөөбүтэ 125 сылыгар аналлаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин уопсастыбаннаһын үөрүүлээх мунньаҕа уонна үбүлүөйдээх кэнсиэр буолла.
Татьяна МАРКОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Саха мусукаалынай култууратын төрүттээччи, композитор, музыковед, дирижер, “Дьулуруйар Ньургун Боотур” опера муусукатын ааптара Марк Жирков 1892 сыллаахха муус устар 8 күнүгэр Бүлүү куоракка төрөөбүтэ.
Кини аан бастаан 1912-1914 с.с., үрдүкү начаалынай училищеҕа муусука учууталынан үлэлии сылдьан, сахалыы норуот ырыаларын матыыптарынан мелодиялары айарын саҕалаабыта. Өксөкүлээх Өлөксөйү, Сэмэн Новгородовы, П.Х.Староватовы, о.д.а. биллиилээх дьону кытта бииргэ үлэлэһэрэ. Марк Жирков “Ньургун Боотуру” сэргэ “Сыгый Кырынаастыыр” операны суруйбута, “Сир симэҕэ” бастакы остуоруйа-балет муусукатын айбыта. 1936 сыллаахха кини Саха драматическай тыйаатырын иһинэн Национальнай хору төрүттээбитэ. 1940 сыллаахха бу Национальнай хор саха мусукаалынай искусствотыгар каадырдары бэлэмниир үс сыллаах мусукаалынай-вокальнай кэлэктиип-устуудьуйа буолбута. Онтон сиэттэрэн, 1942 сыллаахха Саха мусукаалынай-драматическай тыйаатыра олохтоммута.
Үөрүүлээх мунньахха кыттыыны ыла композитор дойдутуттан, Бүлүүттэн, баһылык Сергей Винокуров салалтатынан улахан дэлэгээссийэ кэлбит. Мунньаҕы вице-премьер Алексей Дьячковскай иилээн-саҕалаан ыытта. Дакылааты СӨ култууратын, духуобунай сайдыытын миниистирэ Владимир Тихонов оҥордо. Тыл эттилэр СӨ Судаарыстыбаннай сүбэһитэ Михаил Николаев, Бүлүү улууһун баһылыга Сергей Винокуров, Марк Жирков үөрэнээччитэ, Саха сирин бастакы дьахтар-дирижера Феврония Баишева, Ил Түмэн сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Антонина Григорьева, СӨ Композитордарын сойууһун бэрэссэдээтэлэ Кирилл Герасимов, о.д.а.
Саха сирин бастакы идэтийбит композиторын үбүлүөйүнэн мустубут дьону куосумас куйаарыттан “Мир” норуоттар икки ардыларынааҕы станция экспедициятын борт-инженердэрэ эҕэрдэлээтилэр.
Бүлүү улууһугар биллэриллибит Марк Жирков Сылыгар туох үлэ ыытылларын туһунан улуус баһылыга Сергей Винокуров кылгастык иһитиннэрдэ. Ол курдук, чулуу биир дойдулаахтарын үбүлүөйүгэр бүлүүлэр өссө 2015 сылтан бэлэмнэммиттэрэ. 2016 сылга Марк Жирков 125 сылын бэлиэтээһин боппуруостарыгар өрөспүүбүлүкэтээҕи “Төгүрүк остуол” ыытыллыбыта. Быйыл, муус устар 8 күнүгэр композитор олорбут, айбыт дьиэтигэр мемориальнай дуоска аһыллыбыта. Улуус баһылыга Сергей Винокуров, биир дойдулаахтара уонна мусукаалынай уопсастыбаннас туруорсуутунан, Судаарыстыбаннай опера уонна балет тыйаатыра Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон уонна Марк Жирков ааттарын тэҥинэн сүгэллэрэ сөптөөх буолуо этэ диэн санаатын эттэ. Кини искусство икки чулуу диэйэтэлэригэр – ытыктабыллаах Феврония Баишеваҕа уонна “Ньургун Боотур” опера араас кэмнэргэ үс төгүллээн туруоруллуутугар сүрүн дьоруой партиятын ситиһиилээхтик толорон кэлбит Иван Степановка М.Н.Жирков төрөөбүтэ 125 сылыгар аналлаах өйдөбүнньүк бэлиэлэри туттарда. Феврония Алексеевна бэйэтин этиитигэр, Судаарыстыбаннай опера уонна балет тыйаатыра Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон уонна Марк Жирков ааттарын тэҥинэн сүгэллэригэр этиини өйүүрүн биллэрдэ.
Михаил Ефимович Николаев култуура, искусство диэйэтэллэригэр, педагогтарга туһаайан, саха бастакы идэтийбит композитора Марк Николаевич Жирков айымньылаах үлэтин салҕаан, «Муусука — барыбытыгар!» бырайыагы көхтөөхтүк олоххо киллэрэргэ ыҥырда.
—Саха мусукаалынай култууратын сайдыытыгар улахан кылаатынан “М.Н.Жирков айымньыларын хомуурунньуга” тахсыыта буолуоҕа. Марк Николаевич баай нэһилиэстибэтэ билиҥҥээҥҥэ диэри илиинэн суруллубуттарынан хараллан сылдьар, бэчээккэ толору тахса илик. Саха бастакы композиторын айымньыларын хомуурунньуга, Марк Жирков үбүлүөйдээх тэрээһиннэрин бэлэмнээн ыытыыга Өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрийэр кэмитиэт быһаарыытынан тахсар буолла. Бу бырайыагы СӨ Култууратын, духуобунай сайдыытын министиэристибэтэ Бүлүү улууһун дьаһалтатын кытта, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин көхтөөх өйөбүлүнэн олоххо киллэриэхтэрэ, — диэтэ СӨ Култууратын уонна духуобунай сайдыытын миниистирэ Владимир Тихонов.
Муус устар 27-28 күннэригэр Москва куоракка, саха искусствотын маастардара уонна Россия исписэлиистэрэ кыттыылаах, М.Н.Жирков үбүлүөйүгэр аналлаах тэрээһиннэр ыытыллыахтара. Ол курдук, Москваҕа СӨ Бэрэстэбиитэлистибэтигэр Марк Жирков олоҕун, айар үлэтин туһунан саҥа кинигэлэр сүрэхтэниилэрэ, хаартыска уонна кинигэ быыстапкалара, СӨ искусство маастардарын кэнсиэрэ буолуохтара. Муус устар 29 күнүгэр Москва консерваториятыгар “төгүрүк остуол” уонна үбүлүөйдээх кэнсиэр ыытыллыахтара.
Аны сайын, бэс ыйыгар, Бүлүүгэ буолар өрөспүүбүлүкэтээҕи Олоҥхо ыһыаҕын, М.Н.Жирков төрөөбүтэ 125 сылын чэрчилэринэн, Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет тыйаатырын күннэрэ ыытыллыахтара. Бу үбүлүөйдээх сыл устата биллиилээх композитор айымньыларын хомуурунньугун томнарын бэчээттээһин салҕаныаҕа.
Композитор Марк Жирков төрөөбүтэ 125 сыллаах үбүлүөйүн түмүктэрэ ахсынньы ыйга таһаарыллыахтара.
Татьяна МАРКОВА,»Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru