Куораппыт уулуссаларыгар умнаһыттыы олорор эбэтэр ханна да барар-кэлэр сирэ суох атах-балай сылдьар дьону көрөрбүт күннээҕи көстүүгэ кубулуйбут курдук. Кинилэри биир тылынан «бомжтар» диэн дьаралыктаан кэбиһэбит. Бу дьон туох дьылҕалаахтарын, тоҕо маннык олоххо тиийбиттэрин билэ-көрө, көмөлөһө сатыыр киһи, хомойуох иһин, аҕыйах.
edersaas.ru
Дьоҥҥо-сэргэҕэ көстүбэт, уопсастыбаттан тэйбит, умнууга хаалбыт уонна соҕотоҕун олорор кырдьаҕастар ахсааннара эмиэ элбии турарын үгүс өттүгэр болҕомтоҕо ылбаппыт. Соторутааҕыта Дьокуускай куорат Кирзавод оройуонугар олорор кырдьаҕас дьахтар дьиэтээҕи кыылларын ортотугар көрүүтэ-истиитэ суох олорон үйэтин моҥоон эрэрин туһунан суруйбуттара. Кини доруобуйата мөлтөөн, бэйэтэ аһыыр, туалекка сылдьар, аанын аһар да кыаҕа суох турукка киирбит этэ. Ол тухары киниэхэ ким да наадыйбатах. Туспа турар чааһынай мас дьиэҕэ олорон умнууга хааллаҕа диэҕи, элбэх кыбартыыраалаах таас дьиэҕэ олорбут эбээт. Бу дьахтар барахсан оҕолордоох, чугас дьонноох да буолуон сөп. Судургутук эттэххэ, бэйэтин кыһалҕатын кытары «аара суолга» быраҕыллыбыт, ким да эппиэтинэһи ылыан баҕарбатах. Дьиҥэр, маннык быраҕыллыбыт дьон үгүстэрэ оҕолорун атахтарыгар туруорар туһугар дьиэ кэргэттэрин да умнан туран, үлэ бөҕөтүн үмүрүппүт дьон буолаллара сэрэйиллэр. Онон, кинилэр судаарыстыба кыраҕы хараҕын анныгар, ураты болҕомтотугар сылдьыахтаахтаах этилэр буоллаҕа.
Хомойуох иһин, итинник элбэх холобуру аҕала туруохха сөп…
* * *
Саха сиригэр, Арассыыйа атын регионнарыгар курдук, араас төрүөтүнэн дьонтон-сэргэттэн ойдон олорор, ол гынан баран көмөҕө наадыйар кырдьаҕастар элбэхтэр. Ону быйыл киһи быраабыгар боломуочунай аадырыһыгар үҥсүү, көрдөһүү суруктар элбээбиттэрэ бигэргэтэр.
Соҕотох олорор кырдьаҕастар баалларын, сыккырыыр тыыннара эрэ хаалаахтаабытын биллэрэ сатаабаттар, кыһалҕаларын кэпсиир, көмө көрдүүр кыахтара да суох буолар. Онон, кырдьаҕастары көрөр күнүскү да, быстах да кэмҥэ көрөр-харайар дьиэлэргэ кыайан киирбэккэ хаалаллар. Эгэ, судаарыстыбанан мэктиэлэнэр социальнай өйөбүлү ылыахтара дуо? Тоҕо диэтэххэ, социальнай көмө сайабылыанньа суруйбут дьоҥҥо эрэ оҥоһуллар. 2013 с. социальнай сулууспалар үлэлэрин уларытар сокуон ылыллыбыта. Бу сокуон быһыытынан, биир да киһини бэйэтэ баҕарбат буоллаҕына, күүс өттүнэн социальнай тэрилтэҕэ киллэриллибэт. Эбиитин соҕотох олорор кырдьаҕастары учуокка ылыы үлэтэ, баҕарбыт курдук, көдьүүстээхтик тэриллибэт.
Судаарыстыбаннай структуралар биир ситимнээхтик үлэлээбэттэр. Учуокка ылыллыбыт кырдьаҕаска биир күн сиэстэрэ кэлэн укуол биэрэн ааһар, сарсыныгар социальнай үлэһит кэлэр. Ол тухары кинилэр бэйэ-бэйэлэрин билсибэттэр.
Арай, Саха сиригэр ситэриилээх былаас уорганнара хардарыта бииргэ үлэлииллэрин, биир реестр оҥоһулларын уонна гериатр-быраастар үлэлэрин хааччыйар уонна кырдьаҕаһы уһун кэмҥэ көрөр туһунан сокуон барыла оҥоһулла сылдьара эрэл кыымын саҕар. Оччотугар соҕотоҕун олорор кырдьаҕастар сокуонунан көрүллэр бырааптарын көмүскүүргэ туһааннаах министиэристибэлэр бииргэ уонна түмсүүлээхтик үлэлиэхтэрэ. Холобур, Үлэ уонна социальнай сайдыы, Доруобуйа харыстабылын, Ис дьыала министиэристибэлэрэ, албакааттар уопсастыбалара, биэнсийэ пуондата уо.д.а. Ол түмүгэр, бастатан туран, соҕотоҕун олорор кырдьаҕастары көрдөөн булан, учуокка туруоруохтаахтар, кинилэри ханна олохтууру (дьиэ кэргэттэргэ эбэтэр анал дьиэлэргэ) быһаарыахтаахтар, юридическай көмөнү босхо оҥоруохтаахтар. Социальнай чэпчэтиилэри уонна босуобуйалары ылалларыгар наадалаах докумуоннары оҥорорго көмө оҥоһуллуохтаах. Кылаабынайа, күннээҕи олоххо көрө сылдьар омсолоох түбэлтэлэрбититтэн (кырдьаҕастары атаҕастааһын, кырбааһын, соруйан доруобуйаларын айгыратыы уо.д.а.) харыстыахтаахпыт.
Дьон санаата
Олохпут биир омсолоох өрүтүн таарыйар тиэмэни «Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр соҕотох уонна соҕотоҕун олорор дьон бырааптарын тутуһуу» диэн «төгүрүк остуолга» дьүүллэстилэр.
Сардаана Гурьева, Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр киһи быраабыгар боломуочунайа:
— Соҕотох уонна соҕотоҕун олорор кырдьаҕастар уопсастыбаттан туоратыллыбыт «кутталлаах бөлөххө» киирсэллэр. Кинилэр социальнай уонна психологическай өттүнэн көмүскэлэ суохтарыттан, уйан сүрэхтээхтэриттэн кыһалҕаларын бэйэлэрэ быһаарынан кыахтара суох, үксүгэр бэйэлэрэ-бэйэлэригэр хаалан хаалаллар. Маннык уустук балаһыанньаҕа мониторинг ыытаары, бу сылга киирэн баран хаста да бэрэбиэркэ оҥордубут. Ол түмүгэр судаарыстыбаннай былаас ситэриилээх уорганнара, социальнай уонна медицинскэй сулууспалар, быраабы араҥаччылыыр уорганнар бииргэ үлэлиэхтээхтэрэ көстөн таҕыста. Үксүгэр кумааҕыга – биир, дьиҥнээх олоххо атын буолан тахсар.
Михаил Иванов, СӨ ИДьМ учаастактааҕы боломуочунайдар үлэлэрин тэрийэр отделение начаалынньыга:
– 2017 с. биһиэхэ 83 тыһыынчаттан тахса киһи суруга киирбитэ. Биир участковай, ыйга, ортотунан, 189 сайабылыанньаны үөрэтэр. Биир да сайабылыанньа болҕомтоҕо ылыллыбакка хаалбат. Ноҕуруускабыт сыл аайы улаатан иһэр, ол эрээри штат тиийбэт.
Марина Сантаева, «Белый Бим» дьиэ кыылларын көмүскүүр аһымал пуонда дириэктэрэ:
– Биһиги быраҕыллыбыт, алдьархайга түбэспит дьиэ кыылларыгар көмөлөһөбүт. Ол сылдьан, бастатан туран, дьоҥҥо көмөлөһүллүөхтээх түбэлтэлэргэ түбэһэбит. Холобур, соҕотоҕун олорор Шкуропат диэн дьахтар ханнык эрэ билбэт дьонноро кинини дьиэтиттэн үүрэ сатаан күүстэринэн арыгы иһэрдэллэрин, туга-ханныга биллибэт укуоллары биэрэллэрин туһунан өссө 2015 с. үҥсүбүтэ. Киниэхэ дьиэтигэр бара сылдьан көрбүппүтүгэр, биэнсийэлээх муҥнаах киһи сатаан кэпсээбэт усулуобуйатыгар олорор этэ, оронтон туран хаамар да, бэйэтин көрүнэр да кыаҕа суоҕа. Дьиҥэр, «Ближний круг» аһымал пуонданы кытары дуогабар түһэрсибит. Пуонда кинини көрөрүн-истэрин иһин кини кыбартыыратыгар бырааптаммыт этэ. Пуонда бэйэтин эбэһээтэлистибэтин толорбот эрээри, көрүөхтээх-истиэхтээх дьахтарын түөһэйбит, тугу саҥарарын да билбэт курдук көрдөрө сатаабыта. Онон мөккүөрдээх балаһыанньа үөскээбитэ. Маннык балаһыанньаҕа түбэһэр кырдьаҕастар олус элбэхтэр.
Анастасия Аккуратова, СӨ Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтин социальнай хааччыйыыга департаменын салайааччы:
— Кырдьаҕастар дьиэлэригэр олорор 1300 киһиттэн 80 бырыһыаннара аймахтардаахтарын, чугас дьонноохторун билэн олус соһуйбутум. Оҕолор төрөппүттэриттэн аккаастаналлар. Онон, төрөппүттэргэ эппиэтинэстээх сыһыаны күүһүрдэр үлэ наада.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru