Арассыыйаҕа СПИД-кэ сутуллуу туруга хаһааҥҥытааҕар да уустугурбута бэлиэтэнэр. Нэһилиэнньэ ортотугар вирус тарҕаныыта уонна инфекциялаах ыарыһах дьон ахсаана элбии турар. Инфекция тэтимнээхтик тарҕанарынан сибээстээн, Арассыыйа ВИЧ-СПИД өрө туруутун киининэн буолбутун РФ Роспотребнадзора биллэрэн турар.
Дьиҥэр, Арассыыйаҕа ВИЧ өрө туруута 1989 сылтан саҕаламмыта. Онтон ыла ВИЧ-инфекциялаахтар ахсааннара сылтан сыл аайы эбиллэ турар. Билигин уонтан тахса субъекка нэһилиэнньэ бииртэн элбэх бырыһыана бу уодаһыннаах ыарыылаах сылдьар.
2016 сыл балаҕан ыйын 1 күнүнээҕи туругунан, дойдуга ВИЧ-инфекциялаах дьон уопсай ахсаана 1 мөлүйүөн 400 тыһыынча киһиттэн таҕыста. Бу, уон сыллааҕыны кытта тэҥнээтэххэ, 57 бырыһыанынан элбэх. Кинилэртэн 100 тыһыынчаттан тахсата – аҥаардас 2015 сыл иһигэр. Сүрүннээн, өйдөрүн туппут, эдэр саастарын лаппа аһарбыт 30-40 саастаах дьон инфекцияҕа сутуллара элбээбитэ соһутар да, дьиксиннэрэр да. Исписэлиистэр ол төрүөтүнэн сыстыбыт киһи тустаах эмтиир тэрилтэҕэ хойут көрдөрөрүн ааттыыллар. Ол аата көрдөрбөккө, ыарыыны быһаартарбакка сылдьыы түмүгэр ВИЧ-инфекциялаах киһи орто сааһа ырааттар-ыраатан иһэр уонна ыарыы нус-хас олохтоох нэһилиэнньэ ортотугар тарҕанан барар.
Социальнай уонна экэниэмикэ содулларын учуоттаан, билиҥҥи баар балаһыанньа инникитин өссө кутталланыан сөбүн бэлиэтииллэр. 2015 с. РФ доруобуйа харыстабылын миниистирэ Вероника Скворцова 2020 сылга дойдуга СПИД балаһыанньата хонтуруолтан тахсыан сөбүн сабаҕалаабыта.
Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр
Саха Өрөспүүбүлүкэтэ регистрацияламмыт ВИЧ-инфекциялаах дьонун ахсаанынан Уһук Илиҥҥэ үһүс миэстэҕэ сылдьар.
2016 сыл ахсынньы 1 күнүнээҕи туругунан, ВИЧ-инфекция 29 улууска 1894 киһиэхэ баара билиннэ (атырдьах ыйын 1 күнүнээҕи туругунан – 1872 этэ. 214 – омук дьоно, 1419 – Саха сирин олохтооҕо, 239 – РФ атын регионнарыттан). Кинилэртэн 53% – 30-гар диэри саастаах эдэр дьон. Ордук элбэх Мирнэй, Нерюнгри, Ленскэй, Алдан улуустарыгар баара биллибитэ.
Сэттэ сыл анараа өттүгэр ВИЧ диагноз 75 бырыһыана эр дьоҥҥо туруоруллара. Кэнники сылларга чуолаан дьахталлар сутуллар буоллулар. Саҥа ыалдьыбыт дьон 60 бырыһыанын кэрэ аҥаардар ылаллар.
Аҕыйах сыллааҕыта өрөспүүбүлүкэ биир улууһугар 56 саастаах дьахтары кытары сылдьыспыт алта киһи тута ыалдьыбыта нэһилиэнньэни аймаан турар.
Сыстыы төрүөттэрин ырыттахха, маннык хартыына тахсан кэлэр:
– бастакы миэстэҕэ – сылдьыһыыттан ыалдьыы;
– иккис миэстэҕэ – тымырынан сыстыы.
Хас да сыллааҕы чинчийиигэ төнүннэххэ, тымырынан сыстыы өрөспүүбүлүкэҕэ инники испитэ. Билигин иккис миэстэҕэ сыҕарыйда. Ол гынан баран, 2016 сыл үс ыйын иһигэр наркотигы тымырынан ылар дьон ортотугар ВИЧ-инфекция диагностаах уонтан тахса киһи булулунна. Бу эдэр дьон наркотигы оҥорор иһиттэриттэн уонна тымырга киллэрэр уопсай инструменнарыттан сыһыннылар. Кинилэртэн хайалара да тымырга наркотигы киллэрэр инструментан сыстыахха сөбүн толкуйдаан да көрбөтөх.
Баар кыһалҕа
Биллэн туран, инфекцияҕа сутуллубуту эрдэттэн быһаардахха, эмтэниини кэмигэр саҕалыахха уонна ыарыы сайдыытын тохтотуохха сөп. Онон, «ВИЧ-положительнай» диагностаах ийэлэртэн 98 бырыһыаныгар доруобай оҕолор төрүүллэр.
Дьон үксэ нэһилиэнньэ кутталлаах араҥатын ортотугар – гомосексуалистарга, проституткаларга эрэ тарҕанарын курдук сыыһа саныыр. Исписэлиистэр бэлиэтииллэринэн, көннөрү да олоххо хас иккис киһи инфекцияҕа сыстар.
СПИД-ы сэрэтэр уонна эмтиир Дьокуускайдааҕы киин кылаабынай бырааһа Анатолий Кожевников бэлиэтииринэн, өрөспүүбүлүкэҕэ кэлэр-барар омук дьонун ВИЧ-статустарын бэрэбиэркэлиир уустугуран иһэрэ кыһалҕаны үөскэтэр. Билигин тастан кэлбит дьону ВИЧ бэрэбиэркэлээһини СПИД-кииҥҥэ эрэ буолбакка, чааһынай эмтиир тэрилтэлэргэ оҥорор кыахтаннылар. Ол түмүгэр хас омук киһитэ ыалдьара чопчу быһаарыллыбат. Биллэрин курдук, чааһынай тэрилтэлэр ВИЧ-инфекциялаах дьону быһаарарга уонна эмтииргэ улахан интэриэстэрэ суох.
Надежда ЕГОРОВА